Dơi (Dơi muỗi, Dạ minh sa - Vespertilio sinensis Peters)

Phân loại khoa học
Giới(regnum)	Animalia (Giới Động vật) Chordata (Ngành Dây sống) Mammalia (Lớp Thú)
Bộ(ordo)	Chiroptera (Dơi)
Họ(familia)	Vespertilionidae (Dơi muỗi)
Chi(genus)	Vespertilio Linnaeus, 1758
Danh pháp hai phần (Tên khoa học)
Vespertilio sinensis (Peters, 1880)
Danh pháp đồng nghĩa
Vespertilio superans Thomas, 1899

Con dơi có thân nhỏ và ngắn, đầu giống như chuột với mũi hếch, lỗ mũi hình bán nguyệt, mắt và miệng đều nhỏ, tai dài vểnh nhọn ở đầu. Phân dơi thường được thu thập từ các hang động hoặc nơi nuôi dơi. Theo các tài liệu cổ, phân dơi có vị cay, mặn, mùi hơi khó chịu, tính hàn, không độc, vào kinh can, giúp hoạt huyết, sáng mắt, trị cam tích và kinh phong. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên tiếng Việt: Dơi muỗi, Dơi

Tên khoa học: Vespertilio sinensis Peters

Họ: Vespertilionidae (Dơi muỗi)

1 Hình dạng của con dơi

1.1 Đặc điểm hình dạng

Con dơi có thân nhỏ và ngắn, đầu giống như chuột với mũi hếch, lỗ mũi hình bán nguyệt, mắt và miệng đều nhỏ, tai dài vểnh nhọn ở đầu.

1.2 Con Dơi có mấy chân?

Hai chi trước của dơi dài và biến đổi thành cánh, trong đó các ngón dài được nối với nhau bằng lớp màng da mỏng, kéo dài xuống hai chi sau và đuôi. Các chi sau có vuốt sắc và cong, giúp dơi bám chắc khi nghỉ ngơi trong tư thế treo ngược đặc trưng.

Bộ lông của dơi ngắn, mềm, thường có màu xám đen.

Hình ảnh con dơi đẹp

2 Phân bố và Môi trường sống của con dơi

2.1 Phân bố

Dơi phân bố rộng rãi trên toàn thế giới, nhưng phổ biến nhất tại các vùng khí hậu ấm áp. Loài dơi muỗi thường được tìm thấy nhiều ở khu vực Đông Nam Á và Trung Quốc.

2.2 Môi trường sống

Chúng sinh sống thành đàn lớn, chủ yếu trong các hang động, lùm cây rậm rạp hoặc thậm chí ở những nơi đô thị đông đúc.

Dơi bay rất giỏi nhưng di chuyển vụng về khi ở trên mặt đất.

2.3 Con dơi ăn gì?

Dơi ăn côn trùng và trái cây.

Ban ngày, dơi thường treo mình trong các hang tối, cơ thể giảm nhiệt, nhịp tim và hơi thở chậm lại. Khi trời tối, chúng bắt đầu bay đi kiếm mồi. Vào mùa đông, dơi có thể bước vào trạng thái ngủ đông, kéo dài từ vài tuần đến cả tháng.

Ở vùng rừng U Minh, người dân đã tổ chức nuôi dơi để thu hoạch phân làm phân bón. Họ dựng các chòi cao khoảng 7m, rộng 4m và dài 10m, bên trong treo khoảng 300-600 lá thốt nốt để thu hút dơi về làm tổ. Mỗi ngày, một chòi có thể thu được từ 30-40kg phân dơi, đặc biệt trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 11.

3 Hướng dẫn nuôi và chăm sóc dơi con

3.1 Cách cho dơi con ăn

Dơi muỗi có chế độ ăn chủ yếu là côn trùng nhỏ như muỗi, bướm đêm. Khi nuôi nhốt, cần đảm bảo nguồn thức ăn phù hợp, ưu tiên côn trùng tươi sống để cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho dơi con phát triển khỏe mạnh.

3.2 Cách nuôi dơi con

3.2.1 Chuẩn bị môi trường sống

Chuồng nuôi: Nên đặt chuồng ở nơi yên tĩnh, tránh ánh sáng mạnh và hạn chế gió lùa để dơi có môi trường ổn định.

Tạo nơi trú ẩn: Bố trí các chùm lá như lá thốt nốt, lá dừa nước hoặc vật liệu tương tự để dơi bám và nghỉ ngơi.

3.2.2 Chăm sóc và bảo vệ

Vệ sinh: Thay thế lá hoặc vật liệu trú ẩn thường xuyên, giữ không gian nuôi sạch sẽ để tránh bệnh tật.

An toàn: Ngăn chặn sự xâm nhập của các loài săn mồi tự nhiên như rắn, chim cú, kiến.

3.2.3 Thu hút và ổn định đàn dơi

Sử dụng dơi mồi để phát âm thanh đặc trưng nhằm thu hút những con dơi khác quay về chuồng.

4 Bộ phận sử dụng

Phân dơi: Trong y học cổ truyền, phân dơi được gọi là "dạ minh sa," "thiên thử phẩn," hay "biển bức phẩn," được dùng nhiều nhất.

Toàn thân dơi: Được gọi là "biển bức" hay "phục dực," cũng có công dụng trong các bài thuốc cổ truyền.

5 Cách thu hoạch và chế biến phân dơi

Phân dơi thường được thu thập từ các hang động hoặc nơi nuôi dơi. Sau khi thu gom, phân được loại bỏ tạp chất và phơi khô. Để sử dụng làm thuốc, phân được ngâm vào nước sạch, khuấy nhẹ, gạn bỏ tạp chất nổi lên, và thay nước 3 lần. Sau lần cuối, phần cặn được phơi khô và sao thơm trước khi dùng.

6 Thành phần hóa học của phân dơi

Phân dơi chứa 42,5% chất hữu cơ, 4,12% nitơ đạm, acid uric và một lượng nhỏ Vitamin A.

7 Công dụng của phân dơi trong dân gian

7.1 Tính vị và công năng

Theo các tài liệu cổ, phân dơi có vị cay, mặn, mùi hơi khó chịu, tính hàn, không độc, vào kinh can, giúp hoạt huyết, sáng mắt, trị cam tích và kinh phong. Toàn thân dơi có vị mặn, tính bình, có tác dụng chống viêm, giảm ngứa, thanh nhiệt phổi và giải độc cơ thể.

7.2 Công dụng

Phân dơi có thể được ứng dụng trong nhiều bài thuốc dân gian nhằm hỗ trợ điều trị một số bệnh lý khác nhau.

7.2.1 Hỗ trợ điều trị đau mắt có màng mộng

Dùng 4 – 6g phân dơi, sao vàng, nghiền mịn rồi cho vào gan lợn, nấu chín kỹ với nước và ăn cả nước lẫn cái.

Hoặc kết hợp phân dơi với 40g gạo nếp và 40g lá trắc bá, sao khô, tán nhỏ rồi rây mịn. Trộn hỗn hợp này với lượng mật bò vừa đủ để làm thành viên có kích thước bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng 20 viên với nước sắc lá tre, uống trước khi đi ngủ.

7.2.2 Hỗ trợ điều trị quáng gà, mắt khô mờ

Phân dơi được sao vàng, tán thành bột mịn, trộn với mật lợn rồi viên lại thành kích thước tương đương hạt đỗ xanh. Liều dùng mỗi ngày là 4 – 6 viên, uống cùng nước cơm hoặc nước cháo.

Một cách khác là dùng 5g dạ minh sa (gói trong vải), kết hợp với 6g cốc tinh thảo, 10g Thảo Quyết Minh, 6g mật mông hoa và 3g Cam Thảo. Sắc với 400ml nước cho đến khi còn khoảng 100ml, chia thành 3 lần uống trong ngày.

7.2.3 Hỗ trợ trẻ em suy dinh dưỡng, đầy bụng, có giun, mắt nhiều ghèn

Dùng 20g phân dơi kết hợp với 16g mai mực, 12g thanh đại, 12g hạt gấc, 8g sử quân tử, 8g nga truật và 8g cốc tinh thảo.

Mai mực được ngâm nước vôi, rửa sạch, nướng sơ và bỏ lớp vỏ cứng. Hạt gấc tách vỏ, sao cháy. Nga truật thái lát mỏng, sao vàng. Sử Quân Tử loại bỏ vỏ, cắt hai đầu, bóc lớp màng lụa rồi sao vàng. Cốc tinh thảo cũng được sao vàng trước khi dùng.

Toàn bộ dược liệu trên được tán bột, rây mịn, rồi trộn với mật hoặc đường để làm viên bằng hạt đỗ xanh, sau đó sấy khô.

Liều lượng sử dụng:

• Trẻ từ 1 – 3 tuổi: mỗi lần uống 15 – 20 viên.
• Trẻ từ 4 – 7 tuổi: mỗi lần uống 20 – 30 viên.
• Trẻ từ 8 – 12 tuổi: mỗi lần uống 30 – 40 viên.

Ngày dùng 2 lần, uống cùng nước nóng hoặc nước cơm.

Trường hợp trẻ bị suy nhược, ăn uống kém, tiêu chảy hoặc cơ thể hư hàn thì không nên sử dụng bài thuốc này.

Một cách khác là kết hợp 8g phân dơi với 40g sử quân tử, 40g Cúc Hoa, 20g uy linh tiên, 12g cốc tinh thảo, 80g ý dĩ và 8g hồ tiêu. Các thành phần này được sao vàng, tán thành bột mịn.

Liều dùng:

• Trẻ từ 1 – 2 tuổi: 2g/lần.
• Trẻ từ 3 – 5 tuổi: 4 – 6g/lần.
• Trẻ từ 6 – 10 tuổi: 6 – 8g/lần.

Uống ngày 2 – 3 lần cùng nước cơm.

Nếu trẻ bị cam mắt nặng, có thể băm nhỏ gan gà, trộn với thuốc bột, gói vào lá chuối rồi hấp chín để ăn. Khi áp dụng bài thuốc này, cần kiêng thực phẩm cay nóng.

7.2.4 Hỗ trợ điều trị ho lâu ngày, phổi nóng

Dơi được đốt thành than, tán nhỏ, pha với nước cơm để uống.

7.3 Ứng dụng của dơi trong y học Trung Quốc

Để hỗ trợ điều trị viêm phế quản mãn tính, người ta dùng một con dơi đã được cạo lông, loại bỏ nội tạng, cắt đầu và móng, sau đó nhồi một ít đường trắng vào bụng và hấp cách thủy cho thật nhừ. Dùng cả phần thịt và nước (hoặc chỉ uống nước).

Một phương pháp khác là hầm thịt dơi thật mềm với 250ml Dầu Vừng, sau đó bỏ phần thịt, chia nước dùng thành 3 phần để nấu cùng rau ăn trong 3 ngày.

Dơi cũng có thể được sao tồn tính, tán bột và uống hai lần mỗi ngày, mỗi lần 2,5 – 5g với nước đường phèn.

7.4 Ứng dụng của dơi trong y học Ấn Độ

Thịt của một loài dơi ăn quả tại Ấn Độ được xem là thực phẩm có lợi trong việc kiểm soát bệnh đái tháo đường.

Mỡ dơi còn được sử dụng như một phương thuốc giúp giảm đau do tê thấp.

8 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Dơi, trang 1110-1111. Truy cập ngày 04 tháng 02 năm 2025.