Men vi sinh có tác dụng gì? Phân biệt men vi sinh và men tiêu hóa?

Trungtamthuoc.com - Men vi sinh, hay còn được gọi là Probiotics, là những vi sinh vật có lợi được sử dụng để cân bằng hệ vi sinh đường ruột và cải thiện hệ miễn dịch cho con người. Vậy men vi sinh dùng khi nào? cách sử dụng ra sao? cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài biết dưới đây. 

1 Men vi sinh là gì?

Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) của Liên hợp quốc và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa men vi sinh là “các vi sinh vật sống mà khi được sử dụng với số lượng thích hợp sẽ mang lại lợi ích về mặt sức khỏe cho vật chủ”. Men vi sinh (Probiotic)  được sử dụng để cải thiện cân bằng nội môi của hệ vi sinh vật bên trong nhằm duy trì sức khỏe đường ruột của con người. 

Các đặc tính của probiotic có thể thấy ở nhiều loại vi khuẩn và nấm, nhưng được sử dụng phổ biến nhất thuộc về 2 họ vi khuẩn Lactobacillus và Bifidobacteria. 

Các loài phổ biến nhất bao gồm: Lactobacillus acidophilus và Lactobacillus plantarum  (thành phần của men vi sinh Lactomin Plus và men vi sinh Bifina Nhật Bản ),  Bifidobacterium breve (có trong sản phẩm Optibac hồng - Baby Drops Probiotics), Lactobacillus johnsonii, Lactobacillus Salivarius và  Lactobacillus gasseri (có trong thành phần Men vi sinh 10 chủng BioAmicus); Lactobacillus casei , Lactobacillus rhamnosus (trong men Infa Biotix) , Bifidobacterium animalis (thành phần của men Imiale và men Tenbimus); Bifidobacteria longum , Bifidobacteria bifidum và Bifidobacteria infantis

2 Mối liên hệ giữa hệ miễn dịch và hệ vi sinh đường ruột

Hệ vi sinh đường ruột bao gồm các vi khuẩn cư trú trong ruột và có thể bị thay đổi do chế độ ăn uống, lối sống hay sử dụng kháng sinh. Nhiều nghiên cứu đã cho thấy có một mối quan hệ giữa bệnh tật, sức khỏe, hệ thống miễn dịch với những thay đổi trong hệ vi sinh đường ruột. và mối quan hệ giữa men vi sinh, hệ vi sinh vật đường ruột và bệnh tật được thể hiện trong hình dưới đây.

Men vi sinh (Probiotic) có vai trò quan trọng trong việc duy trì trạng thái cân bằng miễn dịch trong Đường tiêu hóa thông qua tương tác trực tiếp với các tế bào miễn dịch. Sự đa dạng của hệ vi sinh vật đường ruột có thể quan trọng trong việc duy trì sức khỏe nói chung và có khả năng làm tăng hiệu quả điều trị các bệnh đường ruột nói riêng.

3 Cơ chế hoạt động của men vi sinh

Cơ chế hoạt động của men vi sinh rất phức tạp và có thể khác nhau tùy theo loài. Dưới đây là một số cơ chế (n(Thad Wilkins và Jacqueline Sequoia (Đăng ngày 1 tháng 8 năm 2017). Probiotics for Gastrointestinal Conditions: A Summary of the Evidence, NCBI. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2023.)n):

• Giảm độ pH đường ruột, phá vỡ môi trường sống lý tưởng của vi khuẩn có hại từ đó hạn chế sự phát triển, sinh sôi của chúng.
• Ngăn chặn sự bám dính của vi khuẩn gây bệnh vào biểu mô ruột bằng cách sản xuất ra các chất ức chế. 
• Đồng thời cạnh tranh trực tiếp nguồn dinh dưỡng với vi khuẩn có hại.
• Tăng cường đáp ứng miễn dịch đường ruột. Duy trì axit béo chuỗi ngắn ở mức bình thường
• Điều chỉnh chức năng hệ thống miễn dịch, ví dụ: ức chế các cytokine tiền viêm đường ruột
• Thay đổi tính thấm của nhu mô ruột, thành ruột
• Ức chế sự phát triển của vi khuẩn có hại bằng cách liên kết trực tiếp với vi khuẩn gram (-)
• Điều chỉnh lại sự hấp thụ chất điện giải ở ruột.

4 Men vi sinh có tác dụng gì? Vì sao cần bổ sung lợi khuẩn?

Trong hệ tiêu hóa của người khỏe mạnh, vi khuẩn có lợi (lợi khuẩn) chiếm khoảng 85% và 15% còn lại là những vi sinh vật có hại. Khi sự cân bằng này bị phá vỡ, có thể xảy ra các vấn đề về suy giảm chức năng hệ miễn dịch, rối loạn tiêu hóa và làm tăng yếu tố nguy cơ mắc một số bệnh đường ruột như tiêu chảy cấp, hội chứng ruột kích thích, viêm loét đại tràng,... Việc sử dụng men vi sinh đã được đề xuất như một phương pháp trị liệu để ngăn ngừa các bệnh đường ruột này. 

Probiotic được công nhận là có hoạt tính kháng khuẩn, chống viêm và thậm chí là chống ung thư, vì vậy chúng có thể được sử dụng nhằm hỗ trợ phục hồi hệ vi sinh vật đường ruột bị mất cân bằng, làm giảm các bệnh đường ruột hoặc làm giảm bớt các triệu chứng của chúng. 

5 Tác dụng của men vi sinh đối với đường tiêu hóa

5.1 Ngăn ngừa rối loạn hệ vi sinh đường ruột

Đây là một vấn đề phổ biến trong thời đại hiện nay, có thể do nhiễm khuẩn, thay đổi chế độ ăn uống hay sử dụng kháng sinh. Nghiên cứu gần đây đã chứng minh rằng rối loạn sinh lý của hệ vi sinh vật đường ruột có liên quan đến cơ chế bệnh sinh của các rối loạn đường ruột như hội chứng ruột kích thích (IBS) và bệnh Celiac. Vi khuẩn có lợi trong đường ruột ức chế sự xâm nhập và phát triển của vi khuẩn gây bệnh thông qua việc cạnh tranh trực tiếp không gian và nguồn dinh dưỡng. Đặc biệt, men vi sinh là một trong những giải pháp quan trọng để khôi phục sự cân bằng vi khuẩn đường ruột và ngăn ngừa nhiễm trùng ở bệnh nhân sau khi điều trị bằng kháng sinh.

===> Xem thêm về hội chứng ruột kích thích: Hội chứng ruột kích thích: nguyên nhân và cách điều trị

5.2 Phòng tiêu chảy cấp tính

Men vi sinh (Probiotic) có hiệu quả đối với bệnh tiêu chảy cấp trên trẻ sơ sinh, trẻ em và người lớn do vi khuẩn gây ra, nhưng tính hiệu quả đối với bệnh tiêu chảy do virus còn nhiều tranh cãi.

Theo nhiều khuyến cáo, bạn nên sử dụng men vi sinh khi bắt đầu có triệu chứng và nên tiếp tục sử dụng trong một đến hai tuần sau khi hết triệu chứng.

Để phòng tiêu chảy khi đi du lịch, nên sử dụng men vi sinh 2  ngày trước khi đi du lịch và tiếp tục trong suốt chuyến đi.

5.3 Có tác dụng với hội chứng ruột kích thích và đau bụng chức năng

Men vi sinh (Probiotic) có phần hiệu quả ở trẻ em và người lớn mắc hội chứng ruột kích thích (IBS) và ở trẻ bị đau bụng chức năng. Bệnh nhân nên cân nhắc bắt đầu dùng men vi sinh khi bắt đầu có triệu chứng và tiếp tục khi cần thiết đối với các triệu chứng dai dẳng.

5.4 Hiệu quả trong điều trị táo bón

Probiotic có hiệu quả đối với trẻ em và người lớn bị táo bón. Bệnh nhân nên bắt đầu dùng men vi sinh khi bắt đầu có triệu chứng và tiếp tục khi các triệu chứng vẫn tồn tại.

5.5 Giảm nguy cơ viêm ruột hoại tử

Ở trẻ sơ sinh, men vi sinh làm giảm hiệu quả nguy cơ viêm ruột hoại tử và tử vong. Nên bắt đầu điều trị ở những đối tượng có nguy cơ mắc bệnh này và tiếp tục nếu nguy cơ gia tăng vẫn còn. 

5.6 Phòng ngừa tiêu chảy liên quan đến sử dụng kháng sinh và tiêu chảy liên quan đến C. difficile

Men vi sinh có hiệu quả trong phòng ngừa và điều trị tiêu chảy liên quan đến kháng sinh ở trẻ em và người lớn, cũng như phòng ngừa tiêu chảy liên quan đến Clostridium difficile.

Bệnh nhân nên bắt đầu dùng men vi sinh vào ngày đầu tiên điều trị bằng kháng sinh và tiếp tục trong một đến hai tuần sau khi hoàn thành liệu pháp kháng sinh.

5.7 Giảm triệu chứng viêm loét đại tràng

Men vi sinh có hiệu quả trong việc tăng tỷ lệ thuyên giảm ở người lớn bị viêm loét đại tràng nhưng không duy trì được sự thuyên giảm này. Men vi sinh nên được sử dụng khi bắt đầu đợt cấp của bệnh viêm loét đại tràng và nên tiếp tục trong một đến hai tuần sau khi hết các triệu chứng. 

6 Tác dụng của men vi sinh đối với phụ khoa

6.1 Tác dụng của men vi sinh đối với viêm âm đạo do vi khuẩn

Viêm âm đạo do vi khuẩn (BV) là một bệnh truyền nhiễm hỗn hợp gây ra bởi sự mất cân bằng của hệ vi khuẩn trong âm đạo, được đặc trưng bởi sự suy giảm của Lactobacillus và sự gia tăng của vi khuẩn kỵ khí.

===> Mời quý bạn đọc xem thêm: Viêm âm đạo: triệu chứng, nguyên nhân và cách phòng ngừa

Lactobacillus là vi sinh vật có nhiều nhất trong âm đạo, có liên quan đến hàng rào niêm mạc âm đạo. Lactobacillus bám vào biểu mô âm đạo và có thể đối kháng cạnh tranh với sự xâm nhập của mầm bệnh. Các chất được sản xuất bởi Lactobacillus, chẳng hạn như bacteriocin và Hydrogen peroxide (H2O2), có thể ức chế sự phát triển của vi sinh vật gây bệnh và duy trì môi trường pH thấp của âm đạo.

Việc sử dụng men vi sinh có thể cải thiện hệ vi khuẩn trong âm đạo, tăng vi khuẩn có lợi, giảm số lượng vi khuẩn có hại. Men vi sinh đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định của nội môi âm đạo, cải thiện khả năng miễn dịch và ngăn chặn sự tiến triển của ung thư cổ tử cung.

6.2 Men vi sinh tác động trực tiếp lên tế bào ung thư cổ tử cung 

Lactobacillus có thể ức chế sự tăng sinh tế bào ung thư bằng cách tiết ra peptidoglycan và exopolysaccharide. Men vi sinh chủ yếu tăng cường quá trình miễn dịch của cơ thể, thúc đẩy sản xuất cytokine và ức chế sự tăng sinh của bạch cầu đơn nhân. 

6.3 Men vi sinh làm giảm tác dụng phụ của xạ trị ung thư cổ tử cung

Men vi sinh có thể được bổ sung để giảm tác dụng phụ của xạ trị đối với ung thư cổ tử cung (phổ biến nhất là tiêu chảy) và tăng cường tác dụng chống ung thư.

7 Hướng dẫn dùng men vi sinh đúng cách

Hiệu quả của men vi sinh có thể tùy thuộc vào loài, liều lượng và tình trạng sức khỏe của từng cá nhân và thời gian sử dụng probiotic phụ thuộc vào chỉ định lâm sàng của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

7.1 Khi nào nào cần uống men vi sinh (probiotic)?

Men vi sinh được sử dụng khi có các nguy cơ hoặc triệu chứng mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, cụ thể:

Khi sử dụng kháng sinh: kháng sinh có thể tiêu diệt không chỉ các vi khuẩn gây bệnh mà còn cả những vi khuẩn có lợi trong hệ tiêu hóa. Việc uống men vi sinh sau khi sử dụng kháng sinh có thể giúp khôi phục cân bằng vi khuẩn trong đường ruột.

Tiêu chảy: men vi sinh có thể giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột và giảm triệu chứng tiêu chảy. Việc sử dụng men vi sinh có chứa các loại vi khuẩn có lợi có thể giúp tăng cường sức đề kháng và phục hồi chức năng hệ tiêu hóa.

Khi hệ miễn dịch yếu: men vi sinh có thể hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch. Điều này có thể có lợi đối với những người có hệ miễn dịch yếu, như người già, người mắc bệnh bệnh mãn tính, hoặc người đang hồi phục sau điều trị.

Khi muốn duy trì sức khỏe đường ruột: việc uống men vi sinh có thể giúp duy trì cân bằng vi khuẩn trong đường ruột và hỗ trợ chức năng tiêu hóa. Điều này có thể hữu ích cho những người muốn tăng cường sức khỏe tổng thể và chăm sóc hệ tiêu hóa của mình.

7.2 Cách uống men vi sinh

Cách uống men vi sinh phụ thuộc vào sản phẩm cụ thể và hướng dẫn của nhà sản xuất. Thông thường, men vi sinh có dạng bào chế đang dang, như dung dịch, bột, cốm hay viên nang. 

Để sử dụng men vi sinh một cách hiệu quả, cần lưu ý:

• Lựa chọn hàm lượng thích hợp: thông thường men vi sinh phải chứa hàm lượng lợi khuẩn từ 10⁷ đến 10¹⁰ CFU/gram mới có hiệu quả. 
• Chọn thời gian uống hợp lý: trước ăn 30 phút hoặc sau bữa ăn 2 giờ
• Lưu ý trong cách pha: khi dùng ở dạng bột, không được pha men vi sinh ở nhiệt trên 40 độ C, bởi nhiệt độ cao sẽ làm chết lợi khuẩn có trong men. Tốt nhất là pha với nước đun sôi để nguội.
• Men vi sinh nên được dùng ngay sau khi pha loãng hoặc mở nắp
• Bảo quản sau khi pha: chỉ sử dụng men vi sinh trong vòng 2 tiếng sau khi mở nắp hoặc pha loãng vì để ở môi trường bên ngoài quá lâu làm cho lợi khuẩn không còn hoạt lực hoặc bị chết, không cung cấp đủ lợi khuẩn cho cơ thể.

7.3 Dùng men vi sinh lúc nào?

Môi trường pH từ 6-8 là nơi thích hợp cho sự phát triển của lợi khuẩn như là ruột non và ruột già. Tại dạ dày, nơi có pH axit từ 1-2, dịch vị tại đây có thể làm chết các vi khuẩn có lợi này. Do đó, việc xác định thời điểm dùng men vi sinh là rất quan trọng.

Thời gian lý tưởng nhất để dùng men vi sinh là khi đói (tức là 2-3 giờ sau khi ăn và trước ăn 30 phút), để lợi khuẩn trong men vi sinh có thể di chuyển qua dạ dày một cách nhanh chóng mà không bị ảnh hưởng bởi axit dịch vị.

Lưu ý: Không dùng đồng thời men vi sinh với thuốc kháng sinh. Men vi sinh nên được dùng trước hoặc sau khi dùng kháng sinh ít nhất 2 tiếng.

8 Men vi sinh cho trẻ sơ sinh và trẻ em

8.1 Khi nào trẻ cần dùng men vi sinh?

Men vi sinh đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe và phát triển của trẻ sơ sinh. Cụ thể:

Hỗ trợ hệ tiêu hóa: Hệ tiêu hóa của trẻ đang phát triển và chưa hoàn thiện. Men vi sinh giúp tạo và duy trì một môi trường vi khuẩn có lợi trong ruột của trẻ, hỗ trợ quá trình tiêu hóa và hấp thụ dưỡng chất từ sữa. Điều này có thể giảm nguy cơ tiêu chảy và táo bón ở trẻ sơ sinh và trẻ em.

Tăng cường hệ miễn dịch: Men vi sinh giúp tăng cường hệ miễn dịch của trẻ bằng cách kích thích sự phát triển của tế bào miễn dịch và sản xuất các chất chống vi khuẩn và vi khuẩn kỵ khí. Điều này giúp bảo vệ trẻ khỏi các bệnh nhiễm trùng và cung cấp sự bảo vệ ban đầu cho hệ miễn dịch của trẻ.

Vì vậy, men vi sinh có thể được sử dụng khi trẻ có những dấu hiệu của loạn khuẩn đường ruột như: đầy hơi, chướng bụng, khó tiêu, tiêu chảy, đi ngoài phân sống hoặc táo bón. Các bà mẹ cũng có thể chủ động cho trẻ sử dụng men vi sinh để tăng cường hệ miễn dịch đường ruột cho bé.

8.2 Một số sản phẩm phổ biến

Các sản phẩm của men vi sinh trên thị trường vô cùng đa dạng, có thể bào chế dưới dạng ống nước (Men vi sinh Enterogermina của Pháp), dạng Dung dịch nhỏ giọt (Men vi sinh Biogaia (Pháp)-dành cho trẻ sơ sinh), dạng gói bột pha (Men vi sinh Optibac xanh - Optibac Babies & Children hay men vi sinh hàn quốc - Bioxgut) hoặc men vi sinh dạng viên  nang thích hợp với người lớn (Optibac tím - Optibac Pregnancy Probiotics).

Việc chọn được một loại men phù hợp với bản thân phụ thuộc vào nhiều yếu tố: 

• Yếu tố chủ quan: tuổi tác, tình trạng sức khỏe của bản thân và điều kiện kinh tế
• Yếu tố khách quan thuộc về sản phẩm: số lượng chủng men, loại men, hàm lượng, nhà sản xuất,...

Lời khuyên của chúng tôi, trước khi lựa chọn men vi sinh, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Họ sẽ đánh giá tình trạng sức khỏe của bạn và cung cấp sự chỉ dẫn phù hợp dựa trên nhu cầu cụ thể của bạn. 

9 Men vi sinh từ nguồn thực phẩm

Các chủng lợi khuẩn của men vi sinh còn được tạo ra từ quá trình lên men từ những thực phẩm tự nhiên như: sữa chua, phô mai, nước hoa quả lên men, hoặc các loại đồ ăn lên men (dưa chua, kim chi, natto,..). Đây cũng là một hình thức bổ sung vi khuẩn có lợi một cách tự nhiên và an toàn cho hệ tiêu hóa.

10 Phân biệt men vi sinh và men tiêu hóa

11 Sử dụng men vi sinh đối với trẻ non liệu có an toàn?

Men vi sinh là những sản phẩm chứa các vi sinh vật sống (vi khuẩn đơn hoặc đa chủng hoặc nấm men) và được chỉ định để giúp hỗ trợ sức khỏe đường ruột/đường tiêu hóa. Probiotic bị chống chỉ định ở những người bị suy giảm miễn dịch, do nguy cơ nhiễm trùng (ví dụ như nhiễm khuẩn huyết, nhiễm nấm huyết và nhiễm trùng huyết).

Nhưng liệu sử dụng men vi sinh có an toàn đối với trẻ sinh non?

Tính đến tháng 10 năm 2023, Bộ Y tế Canada đã nhận được 5 báo cáo về phản ứng bất lợi nghiêm trọng (trong đó có 3 trường hợp tử vong) liên quan đến trẻ sinh non được sử dụng NHP probiotic trong bệnh viện để phòng ngừa viêm ruột hoại tử (NEC). Thực hành này được coi là không có nhãn hiệu vì NHP probiotic không được phép sử dụng ở trẻ non tháng. Nhiễm trùng huyết và nhiễm khuẩn huyết đã được báo cáo trong 3 trường hợp tử vong. Theo đánh giá của Bộ Y tế Canada, không thể thiết lập được mối liên quan giữa việc sử dụng men vi sinh và các tác dụng bất lợi đối với 5 trường hợp được báo cáo.

Bộ Y tế Canada đang khuyến nghị các chuyên gia chăm sóc sức khỏe rằng hiện tại không có NHP probiotic nào được cấp phép sử dụng cho trẻ non tháng cũng như để phòng ngừa NEC.Chưa có đủ bằng chứng chứng minh độ an toàn và hiệu quả trên nhóm đối tượng trẻ sinh non. Vì vậy các chuyên gia chăm sóc sức khỏe cần cân nhắc những rủi ro và lợi ích khi quyết định phương pháp điều trị thích hợp cho bệnh nhân.

Các nhân viên y tế được khuyến khích báo cáo bất kỳ phản ứng bất lợi nào bị nghi ngờ có liên quan đến việc sử dụng men vi sinh cho Cảnh giác dược Canada, không giới hạn ở các phản ứng bất lợi liên quan đến việc sử dụng ngoài hướng dẫn ở trẻ sinh non.

 

12 Một số câu hỏi thường gặp

12.1 Có nên cho trẻ uống cốm vi sinh thường xuyên?

Cốm vi sinh bản chất là men vi sinh, việc có thể sử dụng cốm vi sinh thường hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: tuổi của trẻ, tình trạng sức khỏe và loại men và hàm lượng sử dụng. Không nên lạm dụng men vi sinh vì có thể dẫn đến các tác dụng không đáng có.

12.2 Men vi sinh và men tiêu hóa có dùng chung được không?

Mặc dù men vi sinh và men tiêu hóa có chức năng khác nhau, nhưng trong một số trường hợp, chúng có thể được sử dụng chung. Ví dụ, trong một số sản phẩm, nhà sản xuất có thể kết hợp các vi khuẩn có lợi với men tiêu hóa để tăng cường hiệu quả tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng. Điều này giúp cung cấp cả vi khuẩn có lợi và enzyme tiêu hóa cho hệ tiêu hóa.

Tuy nhiên, việc sử dụng men vi sinh và men tiêu hóa chung hay riêng cần được tư vấn từ bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Họ sẽ đánh giá tình trạng sức khỏe và nhu cầu cụ thể của bạn để đưa ra lời khuyên phù hợp về việc sử dụng men và liều lượng phù hợp để đạt được hiệu quả tốt nhất.

12.3 Men vi sinh có tác dụng phụ không?

Men vi sinh thường được coi là an toàn và ít gây tác dụng phụ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, có thể xảy ra một số tác dụng phụ nhất định như: đầy hơi, chướng bụng do một số men vi sinh có thể làm tăng sản xuất khí trong hệ tiêu hóa, dẫn đến cảm giác đầy bụng hoặc gây ra các triệu chứng rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, nôn,... Tuy nhiên, các triệu chứng này thường biến mất sau vài ngày.

12.4 Men vi sinh có thể sử dụng cho mọi độ tuổi và cho cả trẻ em không?

Men vi sinh được đánh giá tương đối an toàn, có thể được sử dụng mọi độ tuổi, bao gồm cả trẻ sơ sinh. Tuy nhiên, không phải chủng men và hàm lượng nào cũng phù hợp với mọi đối tượng, vì vậy trước khi sử dụng, bạn nên đọc kĩ chỉ định của sản phẩm.

13 Tài liệu tham khảo

1. Anna Zawistowska-Rojek và Stefan tyski (Đăng tháng 9 năm 2018). Are Probiotic Really Safe for Humans?, NCBI. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2023.
2. Seon-Kyun Kim và cộng sự (Đăng ngày 28 tháng 9 năm 2019). Role of Probiotics in Human Gut Microbiome-Associated Diseases, NCBI. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2023.
3. Zhaojun Mei và Dandan Li (Đăng ngày 28 tháng 7 năm 2022). The role of probiotics in vaginal health, NCBI. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2023.

4. Chuyên gia của Health Canada( Đăng ngày 26 tháng 10 năm 2023), Health Product InfoWatch: October 2023, Canada.ca. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2023.