Thuốc chống dị ứng là gì? Phân loại cách dùng và lưu ý khi sử dụng

Trungtamthuoc.com - Ngày nay, cùng với việc môi trường ngày càng ô nhiễm, thì tỉ lệ bệnh nhân bị dị ứng ngày càng gia tăng. Vậy tại sao lại bị dị ứng? Khi bị dị ứng cần phải làm gì và có những nhóm thuốc nào điều trị dị ứng? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé

1 Tổng quan về dị ứng

Dị ứng là một phản ứng miễn dịch quá mức của cơ thể với các chất gây dị ứng. Các chất này có thể là bình thường đối với những người khác, nhưng lại gây ra phản ứng dị ứng đối với cơ thể của một số người. Phần lớn dị ứng đều có yếu tố di truyền từ bố mẹ. Và với mỗi người thì mức độ dị ứng sẽ khác nhau, tùy vào cơ địa và đáp ứng của cơ thể với tác nhân gây dị ứng.

Các tác nhân dị ứng được chia làm 2 nhóm là yếu tố ngoại sinh và yếu tố nội sinh. Trong đó, các yếu tố ngoại sinh là các tác nhân từ môi trường bên ngoài tác động vào cơ thể. Và mỗi người thì nhạy cảm với một loại tác nhân khác nhau. Tiêu biểu như bụi bẩn, lông súc vật, phấn hoa, thuốc, hóa chất và thực phẩm. Đặc biệt, cơ thể cũng có thể nhiễm các tác nhân dị ứng gây nhiễm trùng như vi khuẩn, vi rút, nấm. Ngược lại, yếu tố nội sinh là các tác nhân dị ứng hình thành từ bên trong cơ thể. Ví dụ, trong các điều kiện nhất định, một số loại protein trong cơ thể biến thành các protein lạ. Chúng kích thích cơ thể xảy ra các phản ứng dị ứng, lúc này còn được gọi là phản ứng tự miễn.

Để điều trị và phòng tránh dị ứng, có thể thực hiện những phương pháp sau:

• Tránh tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng: cần tránh xa những tác nhân dễ gây dị ứng như phấn hoa, chất hoá học, bụi bẩn… Những người có cơ địa nhạy cảm có thể dọn nhà thường xuyên để phòng tránh dị ứng.
• Sử dụng thuốc: Hai nhóm thuốc được sử dụng để ngăn chặn các phản ứng dị ứng xảy ra gồm  thuốc kháng histamin` H1 hoặc Glucocorticoid. Thuốc được sử dụng dưới dạng viên uống, dạng bôi, hoặc dạng xịt, phù hợp với các loại dị ứng khác nhau. 
• Liệu pháp miễn dịch đặc hiệu: Phương pháp này giúp người bệnh quen dần với tác nhân dị ứng bằng cách tiếp xúc trực tiếp với lương nhỏ các chất gây ra dị ứng của họ, hỗ trợ người bệnh giảm nhạy cảm và có chất lượng cuộc sống tốt hơn. Cần thực hiện từ 3-5 năm và khá hiệu quả với các tác nhân dị ứng như phấn hoa, côn trùng, khói bụi.

2 Các nhóm thuốc điều trị dị ứng 

Lựa chọn sử dụng các thuốc chống dị ứng nhờ tác dụng nhanh, giúp làm giảm bớt sự khó chịu khi có cơn dị ứng. Trên thị trường có 2 nhóm thuốc chống dị ứng được dùng phổ biến nhất đó là thuốc kháng histamin H1 và thuốc glucocorticoid. Hai thuốc này đều cho tác dụng chống dị ứng, tuy nhiên cơ chế, dược lực học, dược động học cũng như chỉ định khác nhau hoàn toàn. Cùng tìm hiểu rõ hơn về các thuốc chống dị ứng ở phần bên dưới nhé!

2.1 Thuốc kháng histamine 

Thuốc kháng histamine đã được sử dụng trong nhiều năm để điều trị các triệu chứng dị ứng . Chúng có thể được dùng dưới dạng thuốc viên, chất lỏng, thuốc xịt mũi hoặc thuốc nhỏ mắt . Thuốc nhỏ mắt kháng histamine không kê đơn (OTC) có thể làm giảm ngứa đỏ mắt , trong khi thuốc xịt mũi có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng của dị ứng theo mùa hoặc quanh năm.

2.1.1 Giới thiệu vài nét về Histamine

Histamine là một chất hóa học quan trọng có vai trò trong một số quá trình khác nhau của cơ thể. Nó có vai trò phải kể đến như:

• Kích thích tiết axit dạ dày.
• Có vai trò gây viêm.
• Làm giãn nở mạch máu.
• Ảnh hưởng đến các cơn co thắt cơ ở ruột và phổi.
• Ảnh hưởng đến nhịp tim.
• Nó cũng giúp truyền thông điệp giữa các tế bào thần kinh và giúp chất lỏng di chuyển qua thành mạch máu.

Xem thêm về thông tin của Histamin qua bài viết: Tìm Hiểu Về Histamin: Sinh Tổng Hợp, Chuyển Hóa Và Tác Dụng Sinh Học

2.1.2 Thuốc kháng histamine hoạt động như thế nào?

Khi cơ thể tiếp xúc với chất gây dị ứng (điển hình như phấn hoa, lông thú cưng hoặc mạt bụi...), nó sẽ kích hoạt hệ thống miễn dịch. Những người bị dị ứng có phản ứng miễn dịch quá mức. Các tế bào của hệ thống miễn dịch được gọi là "tế bào mast" giải phóng một chất gọi là histamine, chất này gắn vào các thụ thể trong mạch máu, khiến chúng to ra.

Histamine cũng liên kết với các thụ thể khác gây đỏ, sưng, ngứa và thay đổi chất tiết. Bằng cách ngăn chặn histamine và không cho nó liên kết với các thụ thể, thuốc kháng histamine ngăn chặn các triệu chứng này.

2.1.3 Sự khác biệt giữa thuốc kháng histamine thế hệ thứ nhất và thứ hai là gì?

Giống như tên của nó, thuốc kháng histamine thế hệ đầu tiên là loại đầu tiên được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) chấp thuận. Chúng bắt đầu được chấp thuận ở Hoa Kỳ vào những năm 1930 và vẫn được kê đơn cho đến ngày nay.

Chúng hoạt động trên thụ thể histamine trong não và tủy sống cùng với các loại thụ thể khác. Đáng chú ý nhất về thế hệ thuốc kháng histamine này là chúng vượt qua hàng rào máu não, dẫn đến buồn ngủ.

Thuốc kháng histamine thế hệ thứ hai đã được FDA chấp thuận và lần đầu tiên được đưa ra thị trường vào những năm 1980. Thuốc kháng histamine thế hệ thứ hai không vượt qua hàng rào máu não như thế hệ thứ nhất và do đó không gây buồn ngủ ở liều lượng tiêu chuẩn. Thuốc kháng histamine thế hệ thứ hai được coi là an toàn hơn thuốc kháng histamine thế hệ thứ nhất vì chúng không gây buồn ngủ và tương tác với ít thuốc hơn.

2.1.4 Thuốc kháng histamine thế hệ thứ nhất và thứ hai loại nào tốt nhất?

Không có nhiều bằng chứng cho thấy bất kỳ loại thuốc kháng histamine cụ thể nào tốt hơn bất kỳ loại thuốc nào khác trong việc giảm các triệu chứng dị ứng.

Một số người thấy một số loại hiệu quả với họ và những người khác thì không. Thuốc kháng histamine thế hệ thứ 2 thường được chọn vì không gây buồn ngủ, tuy nhiên loại kháng histamine thế hệ thứ 1 khiến bạn cảm thấy buồn ngủ có thể tốt hơn nếu các triệu chứng khiến bạn không ngủ được như khó chịu, mất ngủ...

Hãy hỏi ý kiến ​​của dược sĩ nếu bạn không chắc nên thử loại thuốc nào vì không phải tất cả các loại thuốc kháng histamine đều phù hợp với tất cả mọi người.

2.1.5 Chỉ định của thuốc kháng Histamin

Thuốc kháng histamine H1 điều trị các bệnh dị ứng như:

• Viêm mũi dị ứng.
• Viêm kết mạc dị ứng.
• Nổi mề đay và các phát ban trên da khác.
• Cảm lạnh.
• Dị ứng thực phẩm.
• Quá mẫn với một số loại thuốc.
• Côn trùng cắn và đốt.

Ngoài ra tác dụng này ra, thuốc kháng histamine H-1 cũng điều trị:

• Mất ngủ.
• Say tàu xe.
• Sự lo ngại.

2.1.6 Các loại thuốc kháng Histamin trên thị trường 

Thuốc chẹn H1 thế hệ đầu tiên bao gồm:

• Brompheniramine (Dimetapp Cold cho trẻ em).
• Chlorpheniramine (Chlor-Trimeton).
• Clemastine (Dayhist).
• Cyproheptadine (Periactin).
• Dexchlorpheniramine Dimenhydrinate (Dramamine).
• Diphenhydramine (Benadryl).
• Doxylamine (Vicks NyQuil).
• Hydroxyzine (Vistaril).
• Phenindamine (Nolahist).

Thuốc chẹn H1 thế hệ thứ hai bao gồm:

• Azelastine (Astelin).
• Loratadine (Claritin)

.

• Cetirizine (Zyrtec).

• Desloratadine (Clarinex).
• Fexofenadine (Telfast).

Các thuốc kháng Histamin này có thể dưới dạng viên, Dung dịch, thuốc nhỏ mắt, thuốc xịt mũi, kem bôi da, gel....

2.1.7 Tác dụng phụ của thuốc kháng Histamin

Những người lớn tuổi có xu hướng gây ra nhiều tác dụng phụ hơn, đặc biệt là buồn ngủ. Thuốc kháng histamine thế hệ 2 có ít tác dụng phụ hơn, vì vậy chúng có thể là lựa chọn tốt hơn cho một số người.

Một số tác dụng phụ chính của thuốc kháng histamine bao gồm:

• Khô miệng.
• Buồn ngủ.
• Chóng mặt.
• Buồn nôn và ói mửa.
• Bồn chồn hoặc ủ rũ (ở một số trẻ em).
• Khó đi tiểu hoặc không thể đi tiểu.
• Nhìn mờ.
• Sự hoang mang.

Nếu bạn dùng thuốc kháng histamine thế hệ 1 sẽ gây buồn ngủ, do đó hãy uống thuốc khi đi ngủ, không uống thuốc vào ban ngày trước khi lái xe hoặc sử dụng máy móc.

2.1.8 Tương tác thuốc

Các loại thuốc có thể gây ra vấn đề như tăng tác dụng phụ, ảnh hưởng đến hiệu quả dùng thuốc nếu dùng chung với thuốc kháng histamine bao gồm một số loại:

• Thuốc chống trầm cảm.
• Thuốc chữa bệnh loét dạ dày hoặc chứng khó tiêu.
• Thuốc trị ho và cảm lạnh cũng chứa chất kháng histamine.
• Rượu. Cố gắng không uống rượu khi đang dùng thuốc kháng histamine, đặc biệt nếu đó là loại khiến buồn ngủ, vì nó có thể làm tăng khả năng khiến bạn cảm thấy buồn ngủ.

Thức ăn và đồ uống khác không ảnh hưởng đến hầu hết các loại thuốc kháng histamine, nhưng hãy kiểm tra tờ rơi đi kèm với thuốc để đảm bảo.

2.2 Các Glucocorticoids

2.2.1 Cơ chế hoạt động chống dị ứng của Glucocorticoids

Glucocorticoids là nhóm thuốc có vai trò chống viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch. Tuy nhiên trong cơ chế dưới đây sẽ tập trung vào chống dị ứng. 

Glucocorticoids ức chế việc giải phóng các chất trung gian hóa học từ các tế bào Mast, bên cạnh đó còn ngăn chặn sự tồn tại và kích hoạt của các tế bào mast. Nó cũng ức chế hoạt động của tế bào T và các chức năng của bạch cầu đơn nhân / đại thực bào bằng cách ức chế sản xuất các yếu tố tăng trưởng và chất trung gian gây viêm, đồng thời ngăn chặn cảm ứng phiên mã của các cytokine và các phân tử kết dính, dẫn đến việc ngăn chặn quá trình tái tạo và phục hồi của viêm dị ứng ngay lập tức. Do đó, Steroid, được gọi là Glucocorticoids, có thể làm giảm viêm do dị ứng. Chúng ngăn ngừa và điều trị ngạt mũi, hắt hơi , ngứa, sổ mũi do dị ứng theo mùa hoặc quanh năm. Chúng cũng có thể làm giảm viêm và sưng tấy do các loại phản ứng dị ứng khác. [2]

2.2.2 Chỉ định lâm sàng của Corticosteroid

Nhờ rất nhiều tác dụng mà trên lâm sàng Glucocorticoid có nhiều chỉ định, tuy nhiên trong bài này chúng ta sẽ kể tên các chỉ định liên quan đến chống dị ứng. 

Chỉ định chống dị ứng như:

• Viêm mũi dị ứng.
• Hen phế quản.
• Các đợt cấp của bệnh hen suyễn từ trung bình đến nặng
• Các đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD.
• Viêm da dị ứng.
• Mề đay / phù mạch.
• Dị ứng thực phẩm và thuốc.
• Polyp mũi.
• Viêm phổi quá mẫn.
• Viêm phổi tăng bạch cầu ái toan cấp tính và mãn tính.
• Bệnh phổi kẽ.

Các trường hợp dị ứng nhẹ có thể điều trị bằng thuốc kháng Histaminenhư mày đay, ngứa, phát ban… không nên chỉ định dùng Glucocorticoid. 

Ngoài ra, thuốc còn có tác dụng trong:

• Cấp cứu sock phản vệ. Thuốc sẽ được kết hợp cùng Adrenaline (Epinephrine) để dự phòng sốc pha 2 trong phản ứng phản vệ.
• Các trường hợp dị ứng rất nặng khác không đáp ứng/ đáp ứng kém với các thuốc kháng Histamine H1.

2.2.3 Các loại Corticosteroid

Steroid toàn thân có sẵn ở nhiều dạng khác nhau:

• Dạng thuốc viên hoặc chất lỏng cho bệnh dị ứng nghiêm trọng hoặc hen suyễn.
• Thuốc hít tác dụng tại chỗ cho bệnh hen suyễn.
• Thuốc xịt mũi tác dụng tại chỗ cho dị ứng theo mùa hoặc quanh năm.
• Kem bôi ngoài da.

Thuốc nhỏ mắt tại chỗ cho bệnh viêm kết mạc dị ứng.

Ngoài thuốc steroid, bác sĩ có thể quyết định kê thêm các loại thuốc khác để giúp chống lại các triệu chứng dị ứng.

Steroid là loại thuốc có hiệu quả cao đối với dị ứng, nhưng chúng phải được dùng thường xuyên, thường xuyên hàng ngày, mới có lợi - ngay cả khi bạn không cảm thấy các triệu chứng dị ứng. Ngoài ra, có thể mất 1 đến 2 tuần trước khi có thể cảm nhận được hết tác dụng của thuốc.

Một số steroid bao gồm:

• Steroid nhỏ mũi kê theo đơn: Beclomethasone ( Beconase, Qnasl, Qvar), ciclesonide ( Alvesco, Omnaris, Zetonna), Fluticasone furoate (Veramyst) và Mometasone (Nasonex)
• Steroid nhỏ mũi không kê đơn: Budesonide (Dị ứng Rhinocort), fluticasone ( Giảm dị ứng Flonase ) và Triamcinolone ( Dị ứng Nasacort 24HR)
• Thuốc nhỏ mắt: Dexamethasone nhỏ mắt (Maxidex), và Loteprednol nhỏ mắt  (Alrex)
• Steroid đường uống: Prednisone (Deltasone)

2.2.4 Tác dụng phụ của Steroid

Glucocorticoids nghe có vẻ giống như thần dược, nhưng chúng có tác dụng phụ. Một số tác dụng phụ này có thể rất nguy hiểm. Đây là lý do tại sao những loại thuốc này không được kê đơn để sử dụng lâu dài. Tác dụng phụ của steroid toàn thân khi sử dụng ngắn hạn bao gồm:

• Tăng cân, giữ nước.
• Huyết áp cao.
• Tăng lượng đường trong máu, có thể gây ra bệnh tiểu đường tạm thời và có thể lâu dài.
• Ngăn chặn khả năng hấp thụ Canxi của cơ thể, có thể dẫn đến loãng xương.
• Tăng mức cholesterol và chất béo trung tính.
• Tăng nguy cơ bị loét và viêm dạ dày.
• Trì hoãn việc chữa lành vết thương.
• Ức chế hệ thống miễn dịch và khiến dễ bị nhiễm trùng.

Sử dụng glucocorticoid trong thời gian dài có thể gây mất mô cơ. Nó cũng có thể dẫn đến hội chứng Cushing, có thể dẫn đến:

• Kìm hãm tăng trưởng.
• Bệnh tiểu đường.
• đục thủy tinh thể của mắt.
• Loãng xương do loãng xương.
• Yếu cơ.
• Mặt tròn, tăng cân.
• Da mỏng, mụn.
• Chu kỳ kinh nguyệt không đều.
• Giảm ham muốn tình dục.
• Sự mệt mỏi. phiền muộn.

Tác dụng phụ của steroid dạng hít có thể bao gồm:

• Ho.
• Khàn giọng.
• Nhiễm nấm miệng. 

2.2.5 Tương tác

Thuốc gây tương tác mạnh nhất với các chất gây cảm ứng enzym ở microsom thể gan như: Thuốc chống co giật (barbiturat và Phenytoin) và Rifampicin.

Cần chú ý cẩn thận đến tương tác thuốc giữa glucocorticoid và các thuốc khác trong quản lý lâm sàng.

3 Một số phương pháp dân gian trị các bệnh dị ứng thường gặp

3.1 Cách chữa dị ứng da mặt bằng khổ qua

Khổ Qua còn được gọi với tên mướp đắng. Trong thành phần của Mướp Đắng có tác dụng chống viêm, kháng khuẩn do đó làm giảm tình trạng ngứa ngày và mẩn đỏ trên da. Từ đó giúp da tổn thương được phục hồi nhanh hơn. Trong dân gian lưu truyền cách sử dụng mướp đắng để trị dị ứng da mặt như sau:

Chuẩn bị: 1 đến 2 quả mướp đắng tươi.

Cách làm: 

- Bổ đôi quả mướp đắng, loại bỏ phần ruột và ngâm rửa sạch trong nước muối loãng khoảng 10 phút.

- Thái mướp đắng ở trên thành các lát nhỏ, xay nhuyễn chúng ra.

Sử dụng:

- Dùng hỗn hợp mướp đắng vừa xay được, đắp lên toàn bộ da mặt.

- Để yên khoảng 15 đến 20 phút và rửa sạch với nước ấm.

- Thực hiện cách này mỗi tuần từ 2 đến 3 lần.

Lưu ý: trước khi đắp mặt nạ mướp đắng, cần vệ sinh sạch sẽ da mặt. Và những người có cơ địa dị ứng với mướp đắng không được dùng phương pháp này.

3.2 Cách trị dị ứng da mặt bằng nước muối

Nhờ có tính kháng khuẩn nên muối được dùng để pha nước trị mụn trong trường hợp da mặt bị dị ứng. Tuy nhiên, nếu bạn không biết cách pha dẫn đến nồng độ nước muối cao sẽ làm da khô, khiến da càng dị ứng khó chịu hơn. Do đó, để chữa dị ứng da mặt bằng nước muối bạn nên sử dụng nước muối sinh lý như sau:

Dùng nước muối sinh lý 0,9% để rửa mặt hàng ngày thay thế cho sữa rửa mặt bạn thường dùng.

Mỗi ngày rửa nhẹ nhàng từ 2 đến 3 lần, tránh cọ xát mạnh gây tổn thương da.

Các cách chữa dị ứng được lưu truyền trong dân gian như trên chỉ làm cải thiện được triệu chứng ngoài ra của bệnh. Khi tình trạng bệnh diễn ra lâu ngày không có dấu hiệu thuyên giảm, thậm chí còn trở nặng hơn thì bạn cần dùng thuốc để tránh những biến chứng nguy hiểm xảy ra.

Ngoài hai cách thường dùng ở trên, cũng có rất nhiều cách chữa dị ứng khác được nhiều người truyền miệng. Tuy nhiên, bạn cần thận trọng trước khi áp dụng lên cơ thể mình. Bởi những cách làm dân gian thường chưa được khoa học kiểm chứng, và chúng cũng có nguy cơ khiến cho tình trạng dị ứng của bạn nặng nề hơn.

4 Lưu ý sử dụng an toàn thuốc chống dị ứng

Nhiều người bị dị ứng thường xuyên và dai dẳng nên phải sử dụng thuốc dị ứng thời gian dài. Bên dưới là một số lưu ý người dùng cần biết để hạn chế được những tác dụng không mong muốn có thể gặp phải, cũng như nâng cao hiệu quả cho liệu trình điều trị.

• Thuốc chống dị ứng có cả thuốc kê đơn và thuốc không kê đơn, nhưng người bệnh không tự ý sử dụng thuốc khi chưa có sự tư vấn của bác sĩ (với thuốc kê đơn) hoặc dược sĩ (với thuốc không kê đơn). Nên đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng đế nhận biết những tác dụng phụ, chỉ định, biện pháp xử lý khi có bất lợi xảy ra sau sử dụng thuốc.
• Với bệnh nhân có bệnh nền mãn tính như tim mạch, huyết áp, trước khi dùng thuốc chống dị ứng nên thông báo với bác sĩ, đặc biệt nhóm thuốc corticoid gây nặng thêm nhiều bệnh lý mạn tính nghiêm trọng. Tốt nhất người bệnh cần được theo dõi sau mỗi lần sử dụng thuốc
• Đối với các thuốc kê đơn như corticoid thì cần tuân thủ đúng phác đồ, thời gian dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ. Không tự ý lấy đơn thuốc cũ mua về dùng khi bị nhắc lại.
• Nên lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, đến từ thương hiệu uy tín, tránh các thuốc trôi nổi trên thị trường. Các thuốc đông y chưa được chứng minh cụ thể về hiệu quả điều trị dứt điểm dị ứng, nên người bệnh trước khi sử dụng đều nên tham khảo ý kiến chuyên gia.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả của NHS (Ngày đăng 22 tháng 11 năm 2018). Allergies, NHS. Truy cập ngày 23 tháng 3 năm 2022 

2. Tác giả H. Yoshikawa và K. Tasaka. Anti-Allergic Action of Glucocorticoids, Eurekaselect. Truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2022