Tai biến mạch máu não (Đột quỵ): Chẩn đoán và phác đồ xử trí

Trungtamthuoc.com - Tai biến mạch máu não (đột quỵ) là một tình trạng bệnh lý vô cùng nguy hiểm, một căn bệnh tử thần, có thể cướp đi tính mạng của bệnh nhân nếu bỏ qua thời gian vàng cấp cứu. Căn bệnh này đang có chiều hướng ngày càng gia tăng và trẻ hóa về độ tuổi. Vậy tai biến mạch máu não là gì? Tại sao nó lại nguy hiểm đến như vậy? Hãy cùng Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy tìm hiểu dưới bài viết sau đây.

1 Tai biến mạch máu não là gì?

Tai biến mạch máu não hay còn gọi là đột quỵ, là tình trạng não không được cung cấp đủ máu, não bị thiếu chất dinh dưỡng cũng như oxy để thực hiện chức năng, dẫn đến các tế bào não bị mất chức năng một cách đột ngột, chết tế bào não chỉ sau vài phút.

Nếu vùng tổn thương rộng, cùng với đó là mức độ tổn thương nặng có sẽ để lại rất nhiều di chứng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân và những người xung quanh, thậm chí có thể dẫn đến tử vong.

Tai biến mạch máu não là căn bệnh gây nên tỷ lệ tử vong rất cao, có thể nói là top đầu những căn bệnh gây tỷ lệ tử vong cao nhất thế giới, chỉ đứng sau các bệnh lý về tim mạch và ung thư. Đồng thời là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế. Căn bệnh này đã và đang trở thành gánh nặng cho nền kinh tế và xã hội.

2 Phân loại tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não được chia thành 2 loại là đột quỵ nhồi máu não và đột quỵ chảy máu não.

Đột quỵ nhồi máu não: là hiện tượng bệnh lý do các động mạch mang máu tới não bị hẹp hoặc bị tắc do cục máu đông hay bất cứ nguyên nhân nào khác, gọi là tắc nghẽn mạch máu não, dẫn đến giảm lưu lượng tuần hoàn não, một vùng não do động mạch bị tắc cung cấp không được nuôi dưỡng, dẫn đến hoại tử, rối loạn chức năng. Các triệu chứng mang tính chất khu trú tại vùng não bị tổn thương. Đây là loại tai biến thường gặp nhất, chiếm hơn 80% các trường hợp đột quỵ. ^[1]

Đột quỵ chảy máu não hay còn được biết đến là xuất huyết não: tình trạng bệnh lý này thường là hậu quả của vỡ mạch máu não khiến máu từ các mạch não (bao gồm động mạch và tĩnh mạch) chảy vào các tổ chức não, tạo thành các tụ máu.

Ngoài ra còn có một tình trạng liên quan được gọi là cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, nơi việc cung cấp máu lên não tạm thời bị gián đoạn. ^[2]

3 Các yếu tố nguy cơ dẫn đến tai biến mạch máu não

Những yếu tố nguy cơ bao gồm những yếu tố mà con người không thể tác động thay đổi được và những yếu tố hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của con người, cụ thể như sau:

3.1 Nhóm yếu tố nguy cơ không thể thay đổi được

Tuổi: Tuổi càng cao, nguy cơ đột quỵ càng tăng tại vì những người này, các chức năng trong cơ thể đều có chiều hướng suy giảm, kèm theo đó là nhiều bệnh lý mắc kèm như tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, tiểu đường...đây đều là những yếu tố khiến cho người cao tuổi dễ bị tai biến hơn so với người trẻ. Lứa tuổi hay bị bệnh nhất là khoảng từ 50-70 tuổi.

Giới tính: Theo các số liệu nghiên cứu chỉ ra rằng, trong mọi nhóm tuổi thì nam giới có tỷ lệ bị đột quỵ đều cao hơn so với nữ giới, ước tính cao gấp 1,25 lần. Tuy nhiên tỷ lệ tử vong do tai biến ở nữ lại nhiều hơn so với nam. Người ta cho rằng có thể liên quan đến sự thay đổi nồng độ các hormon trong cơ thể. Phụ nữ mang thai và phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh có nguy cơ đột quỵ cao hơn so với các phụ nữ khác.

Chủng tộc: Người ta đã chứng minh được rằng, người da đen có tỷ lệ mắc đột quỵ cao nhất, sau đó đến người da vàng và cuối cùng là da trắng.

Tiền sử gia đình: Cha mẹ bị đột quỵ thì con cái có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn so với những đứa trẻ có cha mẹ bình thường. ^[3]

3.2 Nhóm yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được

Xơ vữa động mạch não: xơ vữa động mạch làm thay đổi cấu trúc và hình thái lớp nội mô, làm tiền đề tạo huyết khối. Để hạn chế tình trạng xơ vữa, mọi người cần chú ý chế độ ăn uống và tập thể dục hợp lý.

Tăng huyết áp: tăng huyết áp có thể gây tình trạng xơ vữa động mạch, các mạch máu yếu đi, có thể khiến phình động mạch và vỡ. Kiểm soát tốt huyết áp là cách bảo vệ bạn khỏi nguy cơ đột quỵ.

Bệnh tim mạch: Đau tim, suy tim có thể gia tăng nguy cơ tai biến mạch máu não do không cung cấp đủ lượng máu để nuôi não. Sử dụng thuốc kết hợp với chế độ dinh dưỡng, tập luyện có thể giúp cải thiện và điều trị các bệnh lý này.

Đái tháo đường: Đái tháo đường được ví như "con cưng" của đột quỵ não, người ta ước tính rằng, những người bị tiểu đường thì khả năng bị tai biến mạch máu não cao gấp 1,5 lần người bình thường. Tiểu đường gây nên các tổn thương mạch máu, dễ gây xơ vữa, huyết khối, tắc mạch...dẫn đến đột quỵ não.

Tiền sử đột quỵ và thiếu máu não cục bộ thoáng qua (TIA): Nếu một người đã từng bị tai biến, nguy cơ bị lại cũng rất cao, nhất là vài tháng đầu sau đột quỵ, nguy cơ này sẽ giảm dần theo thời gian. Sử dụng thuốc phòng ngừa đột quỵ để giảm nguy cơ đột quỵ tái phát.

Hút thuốc lá và ít hoạt động thể lực: Các số liệu thống kê cho thấy, hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc tai biến mạch máu não lên gấp 3 lần, những người bị đột quỵ não do thuốc lá chiếm tới 1/4 số ca đột quỵ. Nguyên nhân có thể là do trong thuốc lá có chứa nhiều thành phần độc hại, làm tổn thương thành mạch máu, tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và các mảng xơ vữa. Hút thuốc lá không chỉ làm tăng nguy cơ tai biến cho chính người hút mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến những người xung quanh.

4 Nguyên nhân tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể chia thành 2 nhóm nguyên nhân theo 2 thể lâm sàng của bệnh như sau:

4.1 Nhồi mãu não

Xơ vữa động mạch.

Bệnh lý tim mạch: hẹp van hai lá, sa van hai lá, rung nhĩ, nhồi máu cơ tim, hội chứng yếu nút xoang, loạn nhịp hoàn toàn, viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn,...

Trong và sau phẫu thuật lớn ở vùng cổ, ngực, phẫu thuật sản phụ khoa, vết thương phần mềm dập nát lớn.

Viêm động mạch: viêm nút xoang động mạch, phình bóc tách động mạch cảnh hoặc động mạch não.

Nguyên nhân khác: bệnh hồng cầu hình liềm, đông máu rải rác, bệnh đa hồng cầu,..

4.2 Chảy mãu não

Tăng huyết áp.

Chảy máu não do vỡ túi phồng động mạch hoặc túi phồng động – tĩnh mạch.

Chảy máu não sau nhồi máu.

Chảy máu do viêm động mạch hoặc tĩnh mạch não.

Chảy máu não tiên phát chưa rõ nguyên nhân.

5 Chẩn đoán tai biến mạch máu não

5.1 Triệu chứng lâm sàng

Các dấu hiệu và triệu chứng của đột quỵ bao gồm:

Người bệnh bị rối loạn về ngôn ngữ, dẫn đến khó nói và hiểu những gì người khác đang nói. Đôi khi có thể bị nhầm lẫn, lảng tránh lời nói hoặc gặp khó khăn trong việc hiểu lời nói.

Biểu hiện của rối loạn cảm giác và vận động bao gồm liệt hoặc tê liệt mặt, cánh tay hoặc chân. Người bệnh có thể bị tê đột ngột, yếu hoặc liệt ở mặt, cánh tay hoặc chân. Triệu chứng này thường chỉ ảnh hưởng đến một bên của cơ thể. Có nhiều người bệnh tai biến mạch máu não gặp khó khăn về đi lại, hay vấp ngã, mất thăng bằng hay chóng mặt...

Rối loạn thị giác khiến người bệnh có thể đột nhiên bị mờ hoặc mờ mắt ở một hoặc cả hai mắt, hoặc hiện tượng nhìn đôi.

Triệu chứng trên thần kinh trung ương, tri giác bao gồm nhức đầu đột ngột, dữ dội, có thể đi kèm với nôn mửa, chóng mặt hoặc ý thức thay đổi, hôn mê.​

5.2 Các thăm dò hỗ trợ chẩn đoán

Người bệnh nghi ngờ tai biến mạch máu não cần phải làm các xét nghiệm thăm dò như: 

Chụp cắt lớp vi tính đầu không tương phản (CT) hoặc kết hợp chụp CT đầu, chụp mạch máu CT và chụp hình tưới máu. Chụp CT sọ để phân biệt tai biến mạch máu não là do xuất huyết hay nhũn não, đồng thời cũng phát hiện u não hay các bất thường khác tương tự. Nhưng chụp CT sọ có thể bỏ lỡ chẩn đoán, đặc biệt trong 12 giờ đầu ở người bệnh nhũn não...

Chụp MRI sọ để xác định tổn thương mạch máu não, tổn thương thân não.

Bệnh nhân nghi ngờ tai biến mạch máu não cần làm điện tâm đồ, X-quang tim phổi, xét nghiệm máu, siêu âm mạch cảnh, chụp động mạch não... ^[4]

6 Phác đồ xử trí tai biến mạch máu não

Cấp cứu đảm bảo điều kiện sống còn cho bệnh nhân rồi xử lý tình trạng đột quỵ. Dưới đây là quy trình cấp cứu từ lúc bệnh nhân vào viện:

6.1 Điều trị cấp cứu chung

Bảo đảm thông khí.

Theo dõi sát các chỉ số sinh tồn như nhịp tim, huyết áp, nhịp thở, tri giác...để có biện pháp xử trí thích hợp, kịp thời.

Làm ngay các xét nghiệm cơ bản như Xquang tim phổi, điện tâm đồ, siêu âm tim, các xét nghiệm sinh hoá, huyết học, đông máu... để đánh giá tình trạng chung cũng như các bệnh phối hợp khác của bệnh nhân.

Chỉ định chụp cắt lớp vi tính hay chụp cộng hưởng từ sọ não ngay khi có thể để chẩn đoán phân biệt xuất huyết não hay nhồi máu não.

Chống phù não (nếu có).

Kiểm soát huyết áp:

• Với các bệnh nhân xuất huyết não, khi huyết áp tăng cao (HA > 200/120mmHg) hạ huyết áp là cần thiết. Không nên hạ HA nhanh quá.
• Với các bệnh nhân nhồi não nên duy trì huyết áp ở mức 150/90mmHg.

Chăm sóc toàn diện: Cần đảm bảo chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân, kết hợp với chống loét, điều chỉnh nước - điện giải, điều trị phục hồi chức năng sớm cho bệnh nhân..

6.2 Xử trí bệnh nhân nhồi máu não

Điều trị đột quỵ thể nhồi máu đặc hiệu bằng thuốc tiêu huyết khối (t-PA ): chỉ dùng khi bệnh nhân tới sớm trong vòng 3 giờ đầu, không có xuất huyết, rối loạn đông máu, tiểu cầu > 100.000/ml ...

Thuốc chống đông và các thuốc ức chế tiểu cầu:

• Cấp cứu dùng Aspirin.
• Phòng đột quỵ thứ cấp: Aspirin hoặc Clopidogrel hoặc Aspirin + Dipyridamole, Kháng vitamin K Wafarin (INR = 2,5), Dabigatran 150 mg.

Nếu bệnh nhân có xơ vữa động mạch: Statin mạnh.

Tất cả bệnh nhân dùng thuốc hạ huyết áp.

6.3 Xử trí bệnh nhân đột quỵ xuất huyết não

Trong trường hợp khối tụ máu lớn gây chèn ép và tiến triển nặng cần can thiệp phẫu thuật, còn các trường hợp khác vẫn đang gây tranh cãi.

Thiếu máu não cục bộ muộn có thể xảy ra khoảng 2 tuần sau. Phòng và giảm mức độ nghiêm trọng bằng các thuốc chẹn kênh calci, ví dụ Nimodipine và duy trì thể tích nội mạch, điều trị tăng huyết áp.

7 Biến chứng tai biến mạch máu não

Sau khi cấp cứu điều trị đột quỵ, một tỉ lệ nhỏ bệnh nhân có thể hồi phục. Đa số bệnh nhân gặp phải các dạng biến chứng từ nhẹ tới nặng. Một số bệnh nhân tử vong.

Những biến chứng bệnh nhân có thể gặp phải là:

• Hôn mê.
• Liệt: liệt một phần cơ thể hay liệt nửa người,...
• Không kiểm soát đại tiểu tiện.
• Mất, giảm khả năng ngôn ngữ: khó nói, nói ngọng ...
• Biến chứng do nằm lâu: Bội nhiễm vi khuẩn, sang chấn tâm lý, suy giảm trí nhớ,...

  

  Bệnh nhân cần kiên trì đều đặn luyện tập phục hồi chức năng đến khi các di chứng được phục hồi. Bởi việc tập luyện sớm và đúng cách sẽ khiến bệnh nhân hồi phục nhanh và hạn chế biến chứng teo cứng hệ thông cơ xương khớp.

8 Cách phòng ngừa tai biến mạch máu não

Nhiều chiến lược phòng ngừa tai biến mạch máu não cũng giống như các chiến lược để ngăn ngừa bệnh tim mạch, trong đó bao gồm:

Kiểm soát huyết áp cao hay bệnh tăng huyết áp là một trong những điều quan trọng nhất để giảm nguy cơ đột quỵ. Nếu người bệnh đã từng bị đột quỵ, hạ huyết áp có thể giúp ngăn ngừa cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc đột quỵ tiếp theo.

Giảm lượng cholesterol và chất béo bão hòa trong chế độ ăn uống đặc biệt là chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa, để giảm sự tích tụ trong động mạch.

Hút thuốc làm tăng nguy cơ đột quỵ cho người hút thuốc và người không hút thuốc tiếp xúc với khói thuốc lá. Do đó, bạn cần lưu ý bỏ thuốc lá, đồng thời không sử dụng chất kích thích khác như cocain, ma túy...

Kiểm soát bệnh tiểu đường bằng cách ăn kiêng, tập thể dục và giảm cân có thể giữ lượng đường trong máu không bị biến động nhiều.

Cần duy trì một vóc dáng cân đối, ăn nhiều rau xanh và trái cây, kết hợp tập thể dục thường xuyên để nâng cao sức khỏe tim mạch.

Sử dụng thực phẩm hỗ trợ: Điều trị dự phòng sớm: Sử dụng HT Strokend - 1 sản phẩm của Trung tâm nghiên cứu ứng dụng sản xuất Thực phẩm chức năng Học Viện Quân Y với các thành phần chiết xuất từ các thảo dược quý: Tỏi Đen, Sâm Ngọc Linh, Đông Trùng Hạ Thảo, Ginkgo Biloba, Địa Long ngày 1-2 viên/ 1 lần.

​Trên đây là các thông tin cơ bản về bệnh tai biến mạch máu não, hy vọng sẽ hữu ích với bạn đọc trong việc phát hiện, điều trị và phòng ngừa hiệu quả.

Tài liệu tham khảo