Orlistat

Bài viết này không nằm trong Dược thư quốc gia Việt Nam 2022 lần xuất bản thứ 3

Orlistat là hoạt chất chống béo phì có tác dụng ngăn ngừa, giảm thiểu lượng chất béo hấp thu bên trong đường tiêu hóa thông qua ức chế Lipase ở tuyến tụy và dạ dày. Trong bài viết này Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về hiệu quả của Orlistat.

1 Thuốc Orlistat là thuốc gì?

1.1 Dược lý và cơ chế tác dụng của Orlistat

1.1.1 Cơ chế tác dụng của Orlistat

Orlistat ức chế thuận nghịch lipase dạ dày và tuyến tụy. Chất béo từ thức ăn được tiêu hóa nhanh nhờ các lipase này. Chúng hoạt động bằng cách phá vỡ các chất béo trung tính thành các axit béo tự do và monoglyceride có thể hấp thụ được. Orlistat khiến các gốc serine bị bất hoặc thông qua liên kết cộng hóa trị. Từ đó khiến lipase bị vô hiệu hóa. Tác dụng này khiến cho quá trình chất béo bị thủy phân bị ngăn chặn nên không thể hấp thu. Theo AHA, phần trăm thay đổi về trọng lượng cũng liên quan đến việc giảm nhẹ huyết áp. Nghiên cứu cũng gợi ý rằng orlistat có tác dụng có lợi đối với quá trình chuyển hóa carbohydrate. Bên cạnh đó, béo phì làm tăng nguy cơ tăng axit uric máu và bệnh tim mạch. Kết quả phân tích tổng hợp chỉ ra rằng orlistat làm giảm đáng kể nồng độ axit uric trong huyết thanh ở bệnh nhân người lớn.

1.1.2 Dược động học

Hấp thu: Orlistat tác dụng chủ yếu thông qua tác dụng tại chỗ trong ruột và sự tiếp xúc toàn thân với thuốc là tối thiểu.

Phân bố: Hầu hết (hơn 99%) thuốc liên kết với protein huyết tương (lipoprotein và Albumin là những protein liên kết chính).

Chuyển hóa: Chuyển hóa orlistat chủ yếu ở thành ruột.

Thải trừ: Orlistat bào tiết qua phân khoảng 95-97%.

1.2 Thuốc Orlistat có tác dụng gì?

Orlistat (tetrahydrolipstatin) là thuốc chống béo phì được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt. Nó là một dẫn xuất bão hòa của lipstatin nội sinh được phân lập từ Streptomyces toxytricini. Orlistat được sử dụng cho người có:

BMI >30.

BMI >27 kèm theo các yếu tố nguy cơ cao như: rối loạn lipid máu, chỉ số đường huyết cao, huyết áp cao.

Giảm nguy cơ tăng cân trở lại.

1.2.1 Uống Orlistat bao lâu thì giảm cân?

Trong khoảng 2 tuần dùng Orlistat, cân nặng bắt đầu giảm. Theo thống kê, giảm cân đáng kể xảy ra khi sử dụng orlistat trong hơn hai tháng. Cân nặng giảm khoảng 5,6kg sau khi dùng Orlistat khoảng 6 tháng.

1.2.2 Orlistat có giảm mỡ bụng không?

Ngoài giảm cân, Orlistat còn giúp giảm số đo vòng eo, nồng độ LDL, mức cholesterol toàn phần. Trong thử nghiệm XENDOS, orlistat đã được phát hiện là có tác động đáng kể về mặt thống kê trong việc giảm tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường ở những bệnh nhân bị rối loạn dung nạp Glucose. Theo một tuyên bố khoa học của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ vào năm 2021, orlistat an toàn và hiệu quả để điều trị bệnh béo phì kèm theo suy tim. Một nghiên cứu đã báo cáo rằng orlistat an toàn và hiệu quả trong việc hạ thấp chất béo trung tính trong huyết thanh ở trẻ em mắc chứng tăng mỡ máu loại 1.

1.3 Chống chỉ định của Orlistat

Chống chỉ định với orlistat bao gồm các điều kiện sau:

• Quá mẫn cảm với orlistat hoặc các thành phần của nó.
• Kém hấp thu mãn tính.
• Ứ mật.
• Chán ăn và chứng cuồng ăn.
• Thai kỳ.
• Suy thận nặng.
• Thận trọng ở người chán ăn hoặc chứng cuồng ăn. 

1.4 Liều dùng và cách dùng của Orlistat

1.4.1 Liều dùng của Orlistat

Orlistat có sẵn ở dạng viên uống 60mg (không kê đơn) và 120mg (sản phẩm kê đơn). Liều theo toa orlistat được đề nghị là viên nang 120 mg, uống ba lần mỗi ngày.

1.4.2 Cách dùng của Orlistat

Orlistat dùng đường uống.

Orlistat nên uống trong khi ăn hoặc sau khi ăn bữa ăn giàu chứa chất béo khoảng 1 giờ.

Tuân thủ chế độ ăn uống cân bằng dinh dưỡng, ăn ít hơn 30% lượng calo từ chất béo.

Bỏ qua dùng Orlistat nếu bỏ bữa.

Bỏ qua liều nếu lỡ quên uống sau khi ăn khoảng 2 giờ.

==>> Xem thêm về hoạt chất: Duy trì vóc dáng với L-Carnitine

1.5 Tác dụng phụ của Orlistat

Tiêu hóa: Tác dụng phụ phổ biến nhất của việc sử dụng orlistat là phân mỡ, xảy ra do sự hấp thu chất béo trong chế độ ăn uống bị suy giảm.

Tác dụng phụ khác:

• Nứt hậu môn.
• Đau bụng, tiêu chảy.
• Đốm phân.

Những tác dụng phụ này có thể được giảm thiểu bằng cách tuân theo chế độ ăn kiêng ít calo và ít chất béo với ít hơn 30% lượng calo từ chất béo. Hiếm khi, orlistat tương quan với sỏi mật, viêm tụy và viêm gan ứ mật cấp tính. Tuy nhiên, orlistat đã được chứng minh là đảo ngược tình trạng nhiễm mỡ ở những bệnh nhân mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Orlistat khiến vitamin và các chất dinh dưỡng tan trong chất béo ức chế. Người bệnh nên sử dụng viên vitamin tổng hợp có chứa Vitamin A, D, E, K và beta-caroten 1 lần/ngày.

Nhiễm độc gan: Các trường hợp nhiễm độc gan từ tăng men huyết thanh đến một số trường hợp suy gan gây tử vong và yêu cầu ghép gan khẩn cấp. Cơ chế gây độc cho gan được đề xuất là quá mẫn cảm, vì chỉ một lượng nhỏ orlistat được hấp thu. Tuy nhiên, các đặc điểm lâm sàng của quá mẫn không có trong nhiễm độc gan do orlistat. 

Thận: Orlistat có thể làm tăng nguy cơ tổn thương thận cấp tính; điều này xảy ra do chất béo không được hấp thụ liên kết với Canxi trong lòng ruột dẫn đến dư thừa oxalate, được hấp thụ và lắng đọng ở thận dẫn đến bệnh thận oxalate và tăng nguy cơ sỏi thận.

Cơ xương: Khiến hấp thu Vitamin D, canxi giảm nên nguy cơ loãng xương tăng lên.

Ung thư: Các nghiên cứu trên động vật cho thấy orlistat làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng. Tuy nhiên, ở người, không có hiệp hội như vậy đã được làm sáng tỏ. Orlistat được biết là có tác dụng ức chế quá trình tổng hợp enzyme tổng hợp axit béo (Fas), làm tăng sự phát triển của khối u. Ngoài ra, orlistat đã được chứng minh là có hoạt tính chống ung thư trong các tế bào ung thư buồng trứng, tế bào ung thư vú và tế bào ung thư tuyến tiền liệt trong các nghiên cứu trên động vật khác nhau. Một số báo cáo trường hợp đã minh họa mối liên quan của việc sử dụng orlistat với tăng huyết áp, nhiễm toan ceton do tiểu đường, trầm cảm, viêm mạch máu ở da, phát ban dạng lichen và viêm âm đạo. Tuy nhiên, mối quan hệ nhân quả giữa orlistat và các tác dụng phụ này vẫn chưa được chứng minh.

1.6 Tương tác thuốc của Orlistat

Vì orlistat làm giảm hấp thu các vitamin tan trong chất béo, bệnh nhân nên bổ sung vitamin tổng hợp (có chứa vitamin tan trong chất béo) hàng ngày. Việc sử dụng các chất bổ sung vitamin tổng hợp nên cách nhau hơn 2 giờ sau khi sử dụng orlistat.

Thuốc chống động kinh: Bị giảm hấp thu như Lamotrigine, valproate, Vigabatrin và Gabapentin, dẫn đến giảm nồng độ trong huyết tương.

Amiodarone: Orlistat có thể làm giảm hấp thu Amiodarone.

Cyclosporine: Orlistat cũng có thể làm giảm sự hấp thu Cyclosporine (thuốc ức chế miễn dịch). Do đó, khuyến cáo là việc sử dụng hai loại thuốc này nên cách nhau ít nhất 2 giờ. Ngoài ra, cần theo dõi nồng độ cyclosporin ở những bệnh nhân dùng thuốc cùng với orlistat.

Levothyroxine: Orlistat có thể liên kết với Levothyroxine trong ruột và làm giảm sự hấp thu của nó, dẫn đến giảm nồng độ levothyroxine trong huyết tương và kéo theo chứng suy giáp. Do đó cần dùng cách nhau ít nhất 4 giờ.

Warfarin: Sử dụng orlistat cùng với warfarin có thể dẫn đến thời gian prothrombin và INR kéo dài vì orlistat làm giảm hấp thu vitamin K. Do đó, cần theo dõi các thông số đông máu ở những bệnh nhân dùng hai loại thuốc này cùng nhau.

Thuốc kháng vi-rút: Orlistat cũng làm giảm hấp thu thuốc kháng vi-rút; giám sát tải lượng vi rút HIV là cần thiết. Nếu tải lượng vi-rút HIV tăng lên, nên ngừng sử dụng orlistat.

==>> Mời quý bạn đọc xem thêm: Giảm tình trạng thừa cân với Meratrim

1.7 Thận trọng khi sử dụng Orlistat

Các chuyên gia chăm sóc sức khỏe phải loại trừ các nguyên nhân hữu cơ gây béo phì như suy giáp hoặc hội chứng Cushing trước khi bắt đầu điều trị bằng orlistat.

Chưa đủ nghiên cứu về an toàn và hiệu quả của việc dùng Orlistat trên trẻ. Tuy nhiên, orlistat an toàn và hiệu quả ở bệnh nhân vị thành niên bị béo phì.

Suy thận: Orlistat an toàn ở bệnh nhân suy thận.

Bệnh gan mật: Sử dụng orlistat cần thận trọng ở những bệnh nhân bị tắc nghẽn ống dẫn mật và rối loạn xét nghiệm chức năng gan.

Cần theo dõi trọng lượng cơ thể, chỉ số khối cơ thể (BMI), vòng eo và hồ sơ lipid ở những bệnh nhân dùng orlistat.

Mức độ cyclosporine, thuốc chống động kinh và tải lượng vi-rút HIV cần được theo dõi khi sử dụng orlistat kết hợp với các loại thuốc này. 

Bệnh nhân tiểu đường có thể cần phải điều chỉnh liều lượng thuốc tiểu đường, vì giảm cân có thể ảnh hưởng đến việc kiểm soát đường huyết.

Theo dõi tác động của Giảm cân đối với Chất lượng Cuộc sống-Lite (IWQOL-Lite), một công cụ được sử dụng rộng rãi để đánh giá các can thiệp giảm cân trong các thử nghiệm lâm sàng.

Theo hướng dẫn của Hiệp hội các nhà nội tiết học lâm sàng Hoa Kỳ (AACE/ACE), Hướng dẫn y tế & Đại học Nội tiết Hoa Kỳ, bệnh nhân dùng orlistat nên được theo dõi bệnh sỏi mật ở bệnh nhân suy gan nhẹ. Ở những bệnh nhân dùng orlistat, có nguy cơ mắc bệnh sỏi thận; theo dõi đau mạn sườn và tiểu máu.

1.8 Cách bảo quản Orlistat

Orlistat nên được để ở nơi thoáng mát. Các viên uống cần để xa tầm tay trẻ. Orlistat cần để tránh ẩm, nên để nhiệt độ phòng. Không để thuốc nơi có nhiệt độ cao, tránh nắng.

2 Giải đáp thắc mắc về hoạt chất Orlistat

2.1 Thuốc Orlistat giá bao nhiêu?

Orlistat với mỗi nhà sản xuất, hàm lượng sẽ có mức giá khác nhau. Cụ thể như một osos khách hàng thức mức thuốc Orlistat Stada 120mg giá bao nhiêu thì giá mỗi hộp khoảng 400.000-500.000 VNĐ. Với các loại thuốc giảm cân chứa Orlistat khác thì giá bán mỗi nơi và mỗi nhà sản xuất là không cố định.Chính vì thế có thể đến nhà thuốc để tham khảo giá bán.

2.2 Thuốc giảm cân Orlistat có tốt không?

Orlistat là một chất ức chế mạnh lipase đường tiêu hóa và do đó làm giảm hấp thu chất béo. Không giống như các loại thuốc giảm cân khác, nó được hấp thụ rất ít và không có tác dụng đối với hệ thần kinh trung ương. 

Orlistat được chỉ định cho những bệnh nhân có chỉ số khối cơ thể (BMI) ít nhất là 30 kg/m2 hoặc 28 kg/m2 khi có các biến chứng liên quan đến béo phì, chẳng hạn như tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng lipid máu và ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn. Trong các thử nghiệm lâm sàng, orlistat (120mg ngày 1 lần) kết hợp với thay đổi lối sống và chế độ ăn ít calo (30% năng lượng từ chất béo) giúp giảm cân nhiều hơn đáng kể và cải thiện các biến chứng sức khỏe do béo phì (tiểu đường, tăng huyết áp, tăng lipid máu) so với bệnh nhân chỉ điều chỉnh ăn uống.

Tác dụng phụ liên quan đến kém hấp thu chất béo, xảy ra ở hơn 20% đối tượng trong năm đầu tiên điều trị và bao gồm đốm phân nhầy, đau bụng, đầy hơi có tiết dịch và phân béo/dầu. Tác dụng phụ của orlistat giảm dần trong năm điều trị thứ hai. Nồng độ các vitamin tan trong chất béo trong huyết tương giảm ở những bệnh nhân điều trị bằng orlistat nhưng thường không giảm xuống dưới mức bình thường. 

2.3 Phụ nữ có thai cho con bú có dùng được Orlistat không?

Orlistat chống chỉ định trong thai kỳ. Nó là một loại thuốc mang thai loại X trước đây của FDA. Bệnh nhân đang điều trị bằng orlistat nên được tư vấn về sự cần thiết của biện pháp tránh thai. Theo USPTSF (Lực lượng đặc nhiệm của Dịch vụ Dự phòng Hoa Kỳ), việc hạn chế tăng cân khi mang thai (GWG) trong thai kỳ có liên quan đến việc giảm nguy cơ sinh mổ khẩn cấp, đái tháo đường thai kỳ và thai to. Để hạn chế GWG, các biện pháp can thiệp hành vi được khuyên dùng hơn là điều trị bằng thuốc.

Orlistat được hấp thu rất ít và một lượng nhỏ đã được phát hiện trong sữa. Orlistat ức chế sự hấp thu các vitamin tan trong chất béo; bà mẹ cho con bú nên bổ sung vitamin tổng hợp (có chứa vitamin tan trong chất béo). Người ta nghi ngờ rằng trẻ sơ sinh hấp thụ orlistat với lượng có tác động xấu đến trẻ bú mẹ. Ghi nhãn của nhà sản xuất khuyến cáo thận trọng khi sử dụng orlistat trong thời kỳ cho con bú và hướng dẫn thực hành lâm sàng không khuyến nghị dùng thuốc kiểm soát cân nặng trong thời kỳ cho con bú.

2.4 Các dạng bào chế phổ biến của Orlistat

Orlistat hiện được bào chế chủ yếu dưới dạng viên nang với 2 hàm lượng khác nhau là 60mg ở dạng không kê đơn và 120mg ở dạng thuốc kê đơn.

Orlistat dùng để giảm cân cho người lớn mắc chứa thừa cân nên đường uống là dạng dùng rất phù hợp thuận tiện sử dụng. Dụng viên uống được sử dụng 3 lần mỗi ngày sau các bữa ăn chứa chất béo.

Biệt dược gốc của Orlistat có thể kể đến là: Thuốc Alli, thuốc Xenical 120mg.

Các thuốc chứa Orlistat khác phổ biến hiện nay có thể kể đến như: Thuốc Orlistat Stada 120mg, Ordistad 120, Orlistat Stada 60mg,...

3 Tài liệu tham khảo

1, Tác giả Agam B. Bansal; Yasir Al Khalili (Ngày đăng 11 tháng 12 năm 2022). Orlistat, NIH. Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2023

2, Tác giả N N Wong, A Cheng-Lai (Ngày đăng tháng 3-tháng 4 năm 2000). Orlistat, Pubmed. Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2023

3, Tác giả A Ballinger (Ngày đăng tháng 5 năm 2000). Orlistat in the treatment of obesity, Pubmed. Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2023