N-Acetylcystein

Bài viết này không nằm trong Dược thư quốc gia Việt Nam 2022 lần xuất bản thứ 3

N-Acetylcystein là một chất chống oxy hóa tốt. Nó thường được sử dụng để giải độc quá liều Acetaminophen và có tiềm năng trong việc ngăn ngừa ung thư. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về N-Acetylcystein.

1 N-Acetyl-l-cysteine là gì?

N-Acetyl-l-cysteine hay N-Acetylcysteine ​​(N-Acetylcystein) là một dạng acetyl hóa của axit amin L-cysteine. Nó có đặc tính chống oxy hóa và chống viêm. N-Acetylcysteine được chuyển đổi thành L-cysteine ​​sau khi uống, do đó, được chuyển đổi thành glutathione, một chất chống oxy hóa mạnh mẽ. 

Tuy nhiên, L-cysteine ​​​​tự do dễ bị oxy hóa trong dung dịch, và hình thành các chất kết tủa không hòa tan. Ngược lại, dạng N-Acetylcysteine ổn định hơn và có độc tính thấp hơn nhiều so với L-cysteine ​​tự do, khiến nó trở nên an toàn và hiệu quả hơn để tăng mức cysteine ​​trong cơ thể.

2 Cơ chế hoạt động N-Acetylcystein

N-acetylcystein có tác dụng bảo vệ tế bào, hoạt động thông qua cơ chế chống oxy hóa và chống viêm. Về mặt chống oxy hóa, mặc dù bản thân phân tử N-Acetylcystein có khả năng loại bỏ các loại oxy phản ứng (ROS), tác dụng chống oxy hóa của N-Acetylcystein trong cơ thể chủ yếu xảy ra thông qua việc tăng nồng độ Glutathione và các cơ chế gián tiếp khác. Tác dụng chống viêm của N-Acetylcystein là gián tiếp và hoạt động thông qua hoạt động chống oxy hóa của nó, từ đó ức chế yếu tố phiên mã tiền viêm NFkB.

3 Tác dụng của N-Acetylcystein

N-Acetylcystein làm giảm mức độ của các cytokine tiền viêm và stress oxy hóa. Vì N-Acetylcystein làm tăng nồng độ glutathione trong cơ thể, vốn nhanh chóng cạn kiệt do căng thẳng, bệnh tật hoặc độc tính của thuốc, nên nó có các ứng dụng trong thực hành lâm sàng, bên cạnh chức năng bảo vệ sức khỏe nói chung. N-Acetylcystein đã được sử dụng để điều trị bệnh xơ nang (do tính chất làm tan chất nhầy của nó), ngộ độc Acetaminophen cấp tính, và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính.

3.1 FDA chấp thuận N-Acetylcystein giải độc Paracetamol

N-Acetylcystein là một loại thuốc thường được sử dụng, và được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chấp thuận, để điều trị ngộ độc Acetaminophen (Paracetamol). 

Khi dùng với liều lượng lớn, Acetaminophen có thể gây tổn thương gan. Khi đó, N-Acetylcystein đường uống hoặc đường tĩnh mạch, có thể làm giảm mức độ tổn thương gan, mặc dù nó không thể đảo ngược những tổn thương đã xảy ra.

N-Acetylcystein được cho là hoạt động bằng cách tăng mức glutathione, có chức năng như một chất giải độc mạnh mẽ trong gan. Sau đó, glutathione giúp khử hoạt tính N-acetyl-p-benzoquinone imine (NAPQI), một sản phẩm phụ độc hại của Acetaminophen. 

Mặc dù có khả năng giải độc tốt, nhưng thời điểm sử dụng N-Acetylcystein là rất quan trọng. Nghiên cứu cho thấy N-Acetylcystein có hiệu quả nhất khi được dùng trong vòng tám giờ sau khi uống quá liều Acetaminophen.

3.2 Giúp giảm các triệu chứng bệnh hô hấp

Bằng chứng nghiên cứu cho thấy N-Acetylcystein có thể là một phương pháp điều trị hiệu quả đối với một số tình trạng hô hấp, chẳng hạn như viêm phế quản mãn tính hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).

Những bệnh lý hô hấp này đặc trưng bởi tình trạng đường thở sản xuất quá thừa chất nhầy và trở nên viêm nhiễm. Mặc dù quá trình này là để bảo vệ đường thở khỏi các chất gây ô nhiễm trong không khí, nhưng quá nhiều chất nhầy có thể cản trở quá trình thở bình thường và làm giảm chức năng của phổi.

Khi đó, N-Acetylcystein được cho là giúp phá vỡ và làm loãng chất nhầy tiết ra trong đường thở, giúp dễ dàng tống xuất và làm sạch đường thở khi có phản xạ ho.

3.3 Giúp cải thiện sức khỏe tâm thần

Có bằng chứng sơ bộ cho rằng N-Acetylcystein có thể giúp cải thiện một số tình trạng sức khỏe tâm thần.

Ví dụ, một nghiên cứu nhỏ năm 2018 cho thấy N-Acetylcystein cải thiện các triệu chứng tâm thần phân liệt khi được sử dụng cùng với thuốc chống loạn thần. Chất bổ sung này có liên quan đến việc cải thiện các triệu chứng tiêu cực, bao gồm khả năng biểu hiện cảm xúc, năng suất và động lực trong suy nghĩ và lời nói, cũng như khả năng tập trung tốt hơn.

Một số bằng chứng khác cũng cho thấy N-Acetylcystein có hiệu quả trong việc điều trị các tình trạng sức khỏe tâm thần khác. Chẳng hạn như rối loạn tâm thần do sử dụng chất gây nghiện, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) và rối loạn tâm trạng. Tuy nhiên, cần nhiều nghiên cứu hơn để xác định hiệu quả của N-Acetylcystein trong những bệnh lý này.

3.4 Có thể cải thiện sức khỏe não bộ

Một số nghiên cứu cho thấy N-Acetylcystein có thể cải thiện sức khỏe của não và giúp giảm các triệu chứng liên quan đến một số bệnh thoái hóa thần kinh, bao gồm cả bệnh Alzheimer và Parkinson. Nó cũng có thể giúp giảm đau thần kinh do tổn thương hệ thần kinh trung ương.

Mặc dù vẫn cần nhiều nghiên cứu hơn để xác nhận tác động của N-Acetylcystein đối với sức khỏe não bộ. Tuy nhiên, khả năng bổ sung để tăng mức độ glutathione và giúp bảo vệ chống lại stress oxy hóa - một sự xáo trộn trong sự cân bằng giữa việc sản xuất các gốc tự do và khả năng chống oxy hóa có thể gây tổn thương tế bào - có thể góp phần vào tác dụng bảo vệ thần kinh của N-Acetylcystein.

3.5 Giúp điều trị một số bệnh nhiễm virus

Hiệu lực tiềm năng của N-Acetylcystein trong việc chống lại SARS-CoV-2 vẫn đang được nghiên cứu trên lâm sàng. Tuy nhiên, đã có những nghiên cứu lâm sàng hỗ trợ việc sử dụng nó để giảm mức độ nghiêm trọng, thời gian và tần suất mắc bệnh cúm, cảm lạnh thông thường, viêm phế quản tái phát và viêm phổi tái phát.

Nghiên cứu cho thấy N-Acetylcystein hoạt động chống lại nhiễm vi-rút bằng cách tăng cường hệ thống miễn dịch, giảm viêm và ngăn chặn sự nhân lên của vi-rút. Mặc dù cần tiếp tục nghiên cứu để xác nhận những tác dụng này, nhưng chất bổ sung N-Acetylcystein có thể mang lại một số lợi ích cho những người đang chống chọi với bệnh nhiễm vi-rút

3.6 Cải thiện tình trạng vô sinh ở nam giới

Một số nghiên cứu cho thấy N-Acetylcystein có thể giúp cải thiện chất lượng tinh trùng và giảm stress oxy hóa ở nam giới bị vô sinh.

Một nghiên cứu nhỏ năm 2019 cho thấy những người đàn ông uống N-Acetylcystein trong ba tháng có số lượng và khả năng di chuyển của tinh trùng cao hơn đáng kể so với những người không sử dụng. Các phát hiện khác cũng cho thấy N-Acetylcystein có thể giúp cải thiện cấu trúc tinh trùng bất thường và giảm tổn thương DNA cho tinh trùng.

Dựa trên dữ liệu này, người ta tin rằng việc bổ sung N-Acetylcystein có thể tác động tích cực đến chất lượng tinh trùng tổng thể và do đó có thể giúp cải thiện tình trạng vô sinh ở nam giới.

3.7 Cải thiện bệnh thận mãn tính

Bệnh thận mãn tính (CKD) là tình trạng xảy ra khi thận bị tổn thương và không thể hoạt động bình thường. Kết quả là cơ thể không thể loại bỏ chất thải và chất lỏng dư thừa, dẫn đến các vấn đề sức khỏe khác, bao gồm huyết áp cao và bệnh tim.

Một số nghiên cứu cho thấy việc bổ sung N-Acetylcystein có thể có khả năng giúp làm chậm quá trình tiến triển của CKD. Tuy nhiên, các nghiên cứu khác mâu thuẫn với những phát hiện này. Vì thế, cần nghiên cứu thêm để xác định hiệu quả của N-Acetylcystein trong CKD.

4 Liều dùng của N-Acetylcystein

N-Acetylcystein có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, bao gồm cả bằng miệng, IV và đường hít.

Đối với N-Acetylcystein sử dụng đường uống, liều khuyến cáo là 600-1200 mg mỗi ngày.

5 N-Acetylcystein chống chỉ định

Không dùng N-Acetylcystein nếu bạn bị rối loạn chảy máu, bị dị ứng với N-Acetylcystein hoặc bị cystin niệu (một tình trạng sỏi thận hiếm gặp).

6 Quá liều N-Acetylcystein

N-Acetylcystein được đánh giá là an toàn và hiệu quả ở liều lượng hợp lý khi sử dụng bằng đường uống. Độc tính của N-Acetylcystein chủ yếu xảy ra trong môi trường lâm sàng, với một trường hợp quá liều xảy ra do lỗi trong quá trình chuẩn bị dung dịch tiêm. Quá liều N-Acetylcystein trong một thời gian ngắn có thể gây ly giải hồng cầu (tan máu), số lượng tiểu cầu trong máu thấp (giảm tiểu cầu), suy thận và có thể tử vong.

7 Tác dụng phụ của N-Acetylcystein

Mặc dù N-Acetylcystein thường được coi là an toàn, nhưng tác dụng phụ có thể xảy ra. Các tác dụng phụ có thể xảy ra của N-Acetylcystein bao gồm: 

• Các triệu chứng trên đường tiêu hóa: chẳng hạn như buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy
• Huyết áp thấp
• Phản ứng phản vệ: chẳng hạn như phát ban, sưng tấy, tức ngực hoặc khó thở
• Tăng nhịp tim
• Chóng mặt hoặc lâng lâng
• Trong hầu hết các trường hợp, tác dụng phụ bất lợi của N-Acetylcystein là nhẹ. Tuy nhiên, những người mắc một số bệnh nên tránh dùng N-Acetylcystein.

8 Thận trọng khi sử dụng N-Acetylcystein

Trong quá trình sử dụng N-Acetylcystein cần lưu ý những điều sau:

• Khi uống : N-acetyl cysteine ​​​​có thể an toàn cho hầu hết người lớn, nhưng nó có thể gây ra tác dụng phụ như khô miệng, buồn nôn, nôn và tiêu chảy. Nó có mùi khó chịu mà một số người cảm thấy khó chịu.
• Khi hít vào : N-acetyl cysteine ​​​​có thể an toàn cho hầu hết người lớn, nhưng khi hít vào nó có thể gây sưng miệng, chảy nước mũi, buồn ngủ, ngột ngạt và tức ngực.
• Đối với phụ nữ mang thai : N-acetyl cysteine ​​​​có thể an toàn khi uống hoặc hít trong khi mang thai. N-acetyl cysteine ​​đi qua nhau thai, nhưng không có bằng chứng cho thấy nó gây hại cho thai nhi. Nhưng N-acetyl cysteine ​​​​chỉ nên được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ. 
• Đối với phụ nữ cho con bú: Không có đủ thông tin đáng tin cậy để biết liệu N-acetyl cysteine ​​có an toàn khi sử dụng trong thời kỳ cho con bú hay không.
• Đối với trẻ em: N-acetyl cysteine ​​​​có thể an toàn khi uống với liều 900-2700 mg mỗi ngày trong tối đa 12 tuần.
• Đối với người bị dị ứng: Không sử dụng N-acetyl cysteine ​​nếu bệnh nhân bị dị ứng với N-acetyl cysteine.
• Đối với người bị hen suyễn: N-acetyl cysteine ​​​​có thể gây co thắt phế quản ở những người mắc bệnh hen suyễn nếu hít hoặc uống.
• Đối với người bị rối loạn chảy máu: N-acetyl cysteine ​​​​có thể làm chậm quá trình đông máu. Vì thế, nó ​​​​có thể làm tăng nguy cơ bầm tím và chảy máu ở những người bị rối loạn chảy máu.
• Phẫu thuật: N-acetyl cysteine ​​​​có thể làm chậm quá trình đông máu. Điều này có thể làm tăng nguy cơ chảy máu trong và sau phẫu thuật. Vì thế, nên ngừng dùng N-acetyl cysteine ​​ít nhất 2 tuần trước khi phẫu thuật theo lịch trình.

9 Tương tác thuốc của N-acetyl cysteine

Một số tương tác phổ biến của N-acetyl cysteine là:

• Nitroglycerin: Nitroglycerin có thể làm giãn mạch máu và tăng lưu lượng máu. Uống cùng N-acetyl cysteine ​​​​dường như làm tăng tác dụng của nitroglycerin. Điều này có thể làm tăng nguy cơ mắc các tác dụng phụ bao gồm nhức đầu, chóng mặt và choáng váng. Vì thế, khuyến cáo không sử dụng đồng thời N-acetyl cysteine và Nitroglycerin
• Than hoạt tính: Than hoạt tính đôi khi được sử dụng để ngăn ngừa ngộ độc ở những người dùng quá nhiều Acetaminophen hoặc các loại thuốc khác. Uống N-acetyl cysteine ​​cùng lúc với than hoạt tính có thể làm giảm hiệu quả ngăn ngừa ngộ độc của nó.
• Chloroquine: Chloroquine là một loại thuốc dùng để điều trị bệnh sốt rét. N-acetyl cysteine ​​​​có thể làm giảm tác dụng của chloroquine đối với bệnh sốt rét.
• Thuốc điều trị huyết áp cao: N-acetyl cysteine ​​​​có thể hạ huyết áp. Dùng N-acetyl cysteine ​​cùng với thuốc hạ huyết áp có thể khiến huyết áp xuống quá thấp. Cần theo dõi huyết áp chặt chẽ khi sử dụng N-acetyl cysteine với thuốc điều trị cao huyết áp.
• Thuốc chống đông máu: N-acetyl cysteine ​​​​có thể làm chậm quá trình đông máu. Dùng N-acetyl cysteine ​​cùng với các loại thuốc cũng làm chậm quá trình đông máu có thể làm tăng nguy cơ bị bầm tím và chảy máu.

10 Tài liệu tham khảo

1. Lindsay Modglin (Ngày đăng: Ngày 03 tháng 03 năm 2023). What Is N-Acetylcystein (N-Acetyl Cysteine) Supplement?, Forbes. Ngày truy cập: Ngày 22 tháng 07 năm 2023.

2. WebMD. N-Acetyl Cysteine (N-Acetylcystein) - Uses, Side Effects, and More, WebMD. Ngày truy cập: Ngày 22 tháng 07 năm 2023.