Mẫu Lệ (vỏ Hàu)

Mẫu lệ được biết đến khá phổ biến với công dụng trung hòa dịch vị và giảm đau dạ dày, chữa băng huyết, bổ sung calci và chữa mồ hôi trộm. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Mẫu lệ.

1 Giới thiệu về Mẫu lệ

Vỏ Hàu, vỏ hà còn được biết đến với tên gọi Mẫu lệ, là loài vỏ thuộc họ Hàu - Ostreidae với tên khoa học là Ostrea spp.

Ở Việt Nam, có một số loài Ostrea được sử dụng làm thuốc, bao gồm Hàu sông (Ostrea rivularis Gould), Hàu Đại liên (Ostrea talienwhanensis Crosse) và Hàu ống (Ostrea gigas Thunberg).

1.1 Đặc điểm mô tả

Hàu (loài động vật nhuyễn thể hai mảnh vỏ) là một nhóm động vật có hình dạng khác nhau. 

Hàu ống (Ostrea gigas Thunberg) có hình dạng dài phiên thon, với hai mảnh vỏ song song, dài từ 10 đến 50cm, độ dày khoảng từ 4 đến 15cm và có gân ở lưng và bụng. Vỏ bên trái lớn hơn vỏ bên phải. Vỏ bên phải tương đối nhỏ, dày, cứng và xếp thành nhiều lớp vân đều đặn. Mặt ngoài của vỏ phẳng hoặc có một số chỗ lõm màu tía nhạt, trắng xám, hoặc nâu vàng. Mặt trong của vỏ có màu trắng sứ. Hai cạnh của vỏ không có răng cưa nhỏ. 

Vỏ trái của hàu cửa sông (C. rivularis) có hình chén sâu, vỏ phải uốn, lớn và dày hơn so với vỏ phải. Vỏ phải tương đối nhẵn với các lớp phức tạp bao gồm các lớp mỏng trùm lắp lên nhau, dễ vỡ và đồng tâm. Không có các gân phóng xạ lồi ra từ bề mặt của mỗi mảnh vỏ.

==> Xem thêm Dược liệu khác tại đây: Cá ngựa (Hải mã) - Vị thuốc cường dương và cải thiện tuần hoàn máu

1.2 Thu hái và chế biến dược liệu Mẫu lệ Dược điển

Vỏ Hàu (Concha Ostreae) được dùng làm thuốc, thường gọi là Mẫu lệ. Vỏ Hàu không có mùi hôi và có vị hơi mặn. Để tránh mùa sinh đẻ vào tháng 7-10, việc khai thác vỏ Hàu thường được thực hiện vào thời gian từ tháng 12 đến tháng 5.

Cách bào chế Mẫu lệ tán: Việc thu hoạch Ostreae concha được thực hiện quanh năm bằng cách thu gom vỏ hàu, loại bỏ thịt và phơi khô lớp vỏ sạch dưới ánh nắng mặt trời. Sau đó, vỏ Hàu có thể được tán nhỏ hoặc nung trước khi được tán. 

==> Xem thêm Dược liệu khác tại đây: Cây Râu hùm - Vị thuốc với nhiều lợi ích cho sức khoẻ

1.3 Đặc điểm phân bố

Hàu là một loài động vật sống ở vùng ven biển, thường được tìm thấy trên các đá phía bờ hoặc tại các cửa sông. Hàu bám vào các cấu trúc như rạn đá hay móng cầu để sinh tồn và thường ăn các loài sinh vật phù du và sinh vật sống trong bùn, cát và nước biển. Loài động vật này được phân bố rộng rãi trên nhiều vùng ven biển của đất nước.

2 Thành phần hóa học

Trong vỏ Hàu có chứa nhiều khoáng chất như calci carbonat, calci sulphat và calci phosphat, chiếm 80-95% tổng số khoáng chất. Thịt Hàu còn chứa các vitamin nhóm B và C, iod, Kẽm, Sắt oxyt, nhôm và magnesium. Trong các thành phần này, calci cacbonat được xem là thành phần quan trọng nhất của vỏ Hàu.

3 Tác dụng - Công dụng của Mẫu lệ

3.1 Tác dụng dược lý 

Ostreae concha thường được sử dụng với các loại thảo mộc khác trong các đơn thuốc để điều trị các triệu chứng như đánh trống ngực, mất ngủ, chóng mặt, ù tai, nốt dưới da,... 

Các tác dụng dược lý của Mẫu lệ bao gồm tăng cường hệ thống miễn dịch, chống viêm loét dạ dày, an thần, chống khối u, chống vi rút.

Chiết xuất metanol thô của Mẫu lệ cho thấy hoạt tính gây độc tế bào tốt đối với dòng tế bào ung thư gan người BEL-7402, dòng tế bào ung thư cổ tử cung HeLa và dòng tế bào bạch cầu ở chuột P388.

3.2 Vị thuốc Mẫu lệ tán - Công dụng theo y học cổ truyền

3.2.1 Tính vị, tác dụng

Mẫu Lệ có vị mặn, chát, tính hơi hàn, có tác dụng cố sáp, hóa đờm, tư âm và tiềm dương. 

3.2.2 Công dụng của Mẫu lệ

Mẫu lệ có nhiều tác dụng trong việc điều trị bệnh. Cụ thể, nó được sử dụng để trung hòa dịch vị và giảm đau dạ dày, chữa băng huyết, bổ sung calci và chữa mồ hôi trộm. 

Có thể sử dụng các dạng thuốc như sắc, bột, hoặc viên. Ngoài việc dùng để chữa mụn nhọt và lở loét, nó cũng có thể được sử dụng dưới dạng bột rắc hoặc vỏ hàu nung đỏ, tán nhỏ. Liều lượng thuốc sắc khoảng 15-30g, có thể được đập dập và sắc trước khi uống. Trong khi đó, dạng bột hoặc viên có thể uống từ 1-3g

4 Bài thuốc từ Mẫu lệ

4.1 Bổ dưỡng sức khỏe và chữa mồ hôi trộm

Sắc 10g mẫu lệ, 10g cám, 4g Hoàng Kỳ, 4g ma hoàng căn với 600ml nước. Chia thành nhiều lần uống trong ngày sau khi sắc còn lại 200ml.

4.2 Trị mụn nhọt mới sưng

Pha chế bột mẫu lệ với nước để bôi lên da, sau khi khô thì bôi lại.

4.3 Đi tiểu buốt, khó khăn

Tán bột đều lượng mẫu lệ và hoàng bá, mỗi lần dùng 3g với nước và Tiểu Hồi Hương sắc uống.

4.4 Bị đau đầu phong hư và ra nhiều mồ hôi trộm

Tán bột đều 90g mẫu lệ, Phòng Phong và Bạch Truật. Uống 2 lần mỗi ngày, mỗi lần 4g.

4.5 Chảy máu không ngừng và kiệt quệ khí huyết

Tán bột đều 90g mẫu lệ và miết giáp. Uống 3 lần mỗi ngày, mỗi lần 4g.

5 Tài liệu tham khảo

1. Nhận thức cây thuốc và dược liệu, chủ biên Trần Hùng (Xuất bản năm 2021). Mẫu lệ trang 74 - 75, Nhận thức cây thuốc và dược liệu. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
2. Tác giả Xue Yang và cộng sự (Đăng ngày 23 tháng 5 năm 2012). Chemical Profiles and Identification of Key Compound Caffeine in Marine-Derived Traditional Chinese Medicine Ostreae concha, PubMed. Truy cập ngày 27 tháng 04 năm 2023.