Lycopene

Bài viết này không nằm trong Dược thư quốc gia Việt Nam 2022 lần xuất bản thứ 3

Hoạt chất Lycopene được biết đến là một chất thuộc nhóm sắc tố Beta-Carotene, thường được sử dụng với mục đích chống oxy hóa. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin về chất Lycopene

1 Tổng quan về hoạt chất Lycopene

1.1 Lycopene là chất gì?

Lycopen hay Lycopene (Từ tiếng Tân Latinh lycopersicum nghĩa là cà chua) là một sắc tố caroten và Carotenoid màu đỏ tươi và là một hóa chất thực vật được tìm thấy trong nhiều loại rau quả có màu đỏ như cà chua, dưa hấu, đu đủ, ổi đỏ, bưởi đỏ, bưởi chùm nhưng không có trong dâu tây hay anh đào.

Mặc dù Lycopene về mặt hóa học là một loại caroten, nhưng nó không có hoạt tính của vitamin A. Thực phẩm không có màu đỏ cũng có thể chứa Lycopene, chẳng hạn như các loại đỗ, đậu.

Lycopene là một hóa chất thực vật, được tổng hợp bởi thực vật và vi sinh vật nhưng không phải bởi động vật.

1.2 Đặc điểm hoạt chất Lycopene 

CTCT: C40H56

Giống như mọi carotenoid khác, Lycopene là một hydrocarbon không bão hòa, nghĩa là một alken không thay thế. Về mặt cấu trúc, Lycopenee là một tetraterpen và được tổ hợp từ 8 khối isopren chỉ bao gồm cacbon và hydro. Nó là một đồng phân mạch của beta-carotene. Hydrocarbon không bão hòa cao này chứa 11 liên kết đôi và 2 liên kết đôi không liên hợp, làm cho nó dài hơn bất kỳ caroten nào khác. Là một polyene, nó trải qua quá trình đồng phân hóa cis-trans gây ra bởi ánh sáng, năng lượng nhiệt và phản ứng hóa học. Lycopene thu được từ thực vật có xu hướng tồn tại trong một cấu hình all-trans, dạng ổn định nhiệt động nhất. Trong máu người, các đồng phân cis chiếm trên 60% tổng hàm lượng Lycopene

Trạng thái: Lycopene tồn tại dưới dạng chất rắn có màu đỏ đậm

1.3 Tác dụng dược lý của hoạt chất Lycopene

1.3.1 Dược lực học

Lycopene có tác dụng gì? Tuy Lycopene không phải một chất dinh dưỡng thiết yếu trong cơ thể con người, nhưng nó mang lại nhiều lợi ích như:

• Chống oxy hóa, giúp cân bằng các gốc tự do trong cơ thể.
• Ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của một số loại ung thư. Đã có các nghiên cứu trên ống nghiệm cho thấy chất dinh dưỡng này có thể làm chậm sự phát triển của ung thư vú và ung thư tuyến tiền liệt bằng cách hạn chế sự phát triển của khối u.
• Giúp cải thiện thị lực, Lycopene có thể ngăn ngừa hoặc trì hoãn sự hình thành đục thủy tinh thể và giảm nguy cơ thoái hóa điểm vàng, nguyên nhân hàng đầu gây mù ở người lớn tuổi.
• Lycopene có thể giúp giảm đau liên quan đến đến hệ thần kinh, một loại đau do tổn thương thần kinh và mô.
• Các đặc tính chống oxy hóa Lycopene có thể giúp ngăn ngừa co giật và mất trí nhớ trong các bệnh liên quan đến sự lão hoá hệ thần kinh, chẳng hạn như Alzheimer.
• Có thể góp phần giúp xương chắc khỏe hơn: Tác dụng chống oxy hóa Lycopene có thể làm chậm quá trình chết của các tế bào xương, tăng cường cấu ​​trúc xương và giúp xương chắc khỏe hơn.

1.3.2 Cơ chế tác dụng 

Lycopene có tác dụng oxy hóa nhờ vào cơ chế giữ lại oxy nhóm đơn và giảm khả năng gây đột biến. Ngoài ra, Lycopene còn có tác dụng kích thích chuyển hóa xenoblotic, ức chế tạo cholesterol, điều chế con đường cyclooxygenase và ức chế viêm. Tuy nhiên các tác dụng này vẫn đang được nghiên cứu.

1.3.3 Dược động học

Sau khi được hấp thu qua đường  tiêu hóa, Lycopene được nhập vào các mixen lipid trong ruột non. Các mixen này được tạo thành từ các chất béo dinh dưỡng và các axit mật, giúp hòa tan Lycopene không ưa nước để nó thẩm thấu vào các tế bào niêm mạc ruột bằng cơ chế vận chuyển thụ động. Tại gan, Lycopene nhập vào các chylomicron và được đưa vào hệ bạch huyết. Trong huyết tương, Lycopene cuối cùng được phân bố thành các phần lipoprotein mật độ rất thấp và thấp. Lycopen chủ yếu phân bố trong các mô béo và các nội quan như tuyến thượng thận, gan, tuyến tiền liệt và tinh hoàn.

2 Chỉ định - Chống chỉ định của Lycopene

2.1 Chỉ định

Viên uống Lycopene có thể được sử dụng bổ sung trong chế độ ăn hàng ngày với mục đích giúp cơ thể chống oxy hóa.

2.2 Chống chỉ định

Không dùng Lycopene cho đối tượng dị ứng với chất này, hoặc có tiền sử dị ứng với các chất cùng nhóm với Lycopene.

3 Những ứng dụng trong lâm sàng của Lycopene

3.1 Giúp duy trì sức khỏe cho xương

Có nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng Lycopene có khả năng giúp duy trì sức mạnh của xương. Trong một nghiên cứu lâm sàng, lycopene đã được chứng minh là có ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa xương (sự sản xuất và phân hủy liên tục của mô xương). Các tác giả phát hiện ra rằng Lycopene đã thay đổi hoạt động của nhiều gen hỗ trợ mật độ xương, mang lại sức mạnh cho xương.

Ngoài ra, các tác giả đã thực hiện một nghiên cứu thí điểm (quy mô nhỏ) chất lượng thấp với 68 phụ nữ. Nghiên cứu ủng hộ việc bổ sung nước sốt cà chua có hàm lượng Lycopene cao có thể giúp duy trì độ chắc khỏe của xương. Nghiên cứu này rất thú vị, nhưng cần có những nghiên cứu lớn hơn để xác nhận những kết quả này.

3.2 Làm giảm nguy cơ ung thư

Lycopene là một chất chống oxy hóa. Về lý thuyết, chất chống oxy hóa có thể bảo vệ chống lại bệnh ung thư bằng cách ngăn ngừa tổn thương DNA và cấu trúc tế bào. Thật không may, nghiên cứu hiện nay về lycopene còn quá hạn chế về chất lượng để đảm bảo rằng lycopene làm giảm nguy cơ ung thư.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng mức lycopene cao hơn có mối tương quan chặt chẽ (có mối quan hệ tương hỗ) với việc giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt . 7 Ví dụ, một phân tích tổng hợp (kết hợp các phát hiện từ nhiều nghiên cứu) cho thấy những người tham gia báo cáo lượng lycopene cao hơn và có nồng độ lycopene trong máu cao hơn có nguy cơ mắc ung thư tuyến tiền liệt thấp hơn.

Ngoài ra, khi lượng lycopene và nồng độ trong máu tăng lên, nguy cơ ung thư sẽ giảm hơn nữa. Điều này cũng đã được chứng minh là đúng trong các nghiên cứu dịch tễ học (nghiên cứu trên quần thể người) về lượng lycopene và giảm nguy cơ ung thư đầu và cổ.

Tuy nhiên, hiện tại không có bằng chứng nào cho thấy chính lycopene trực tiếp làm giảm nguy cơ này. Ví dụ, người ta biết rằng ăn nhiều trái cây và rau quả nói chung có liên quan đến việc giảm nguy cơ ung thư.

Để minh họa, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người ăn nhiều trái cây và rau quả cũng ít uống rượu hơn. Uống nhiều rượu hơn lượng khuyến nghị hàng ngày đã làm tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư.

Cần có nghiên cứu chất lượng cao để chỉ ra rằng lycopene và khả năng chống oxy hóa của nó có thể tác động trực tiếp đến sự phát triển của tuyến tiền liệt và các bệnh ung thư khác.

3.3 Cải thiện sức khỏe tim và mạch máu

Lượng lycopene và nồng độ trong máu cao hơn có liên quan đến việc giảm nguy cơ đột quỵ. Tuy nhiên, có rất ít bằng chứng cho thấy lycopene trực tiếp làm giảm nguy cơ này.

Điều cần thiết là phải quản lý tốt huyết áp và cholesterol để hỗ trợ sức khỏe tim mạch (tim mạch) tốt. Có nhiều nghiên cứu hỗn hợp về việc liệu lycopene có thể có tác dụng đối với những tình trạng này hay không. Một phân tích tổng hợp từ năm 2020 đã xác nhận rằng nghiên cứu hiện tại không chứng minh được mối quan hệ giữa lycopene và huyết áp hoặc mức cholesterol.

Tuy nhiên, ngày càng có nhiều bằng chứng ủng hộ vai trò của lycopene trong việc giữ cho mạch máu khỏe mạnh. Trong một nghiên cứu lâm sàng, lycopene có lợi cho chức năng nội mô. "Chức năng nội mô" dùng để chỉ một tập hợp các yếu tố liên quan đến sức khỏe của lớp lót bên trong mạch máu. Tuy nhiên sự cải thiện này chỉ được thấy ở những người mắc bệnh tim mạch chứ không thấy ở những người tham gia khỏe mạnh.

4 Liều dùng - Cách dùng của Lycopene

4.1 Liều dùng 

Không có khuyến nghị chính thức nào về lượng Lycopene bổ sung, tuy nhiên, những nghiên cứu đã chỉ ra rằng bổ sung từ 2 đến 75 mg/ngày là mức liều an toàn mà vẫn đạt hiệu quả. Thời gian sử dụng trong các nghiên cứu thường là từ một đến sáu tháng. Liều thấp hơn ít có khả năng gây ra tình trạng da lành tính.

4.2 Cách dùng 

Lycopene hòa tan trong chất béo nên nó sẽ được hấp thụ tốt hơn ở ruột khi dùng chung với chất béo. Vì vậy, bạn nên bổ sung lycopene trong các bữa ăn có chứa lượng chất béo lành mạnh hợp lý, chẳng hạn như chất béo từ các loại hạt, cá béo, trứng, quả bơ hoặc dầu ô liu.

==>> Xem thêm về hoạt chất: Vitamin E (Alpha Tocopherol) 

5 Tác dụng không mong muốn của Lycopene

Lycopen là không độc và tìm thấy phổ biến trong thức ăn, nhưng một số trường hợp sử dụng quá nhiều carotenoid đã được ghi nhận.

Sử dụng quá nhiều Lycopene có thể dẫn đến tình trạng “Lycopenemia” là tình trạng mà da chuyển sang màu vàng cam hoặc đỏ, hiện tượng này sẽ hết khi người dùng hạn chế sử dung Lycopene lại.

Cũng có vài trường hợp không chịu được hay dị ứng với lycopen dinh dưỡng, có thể gây ra biếng ăn, tiêu chảy, buồn nôn, đau ngực hay dạ dày, chuột rút, đầy bụng, nôn mửa, và mất cảm giác ngon miệng.

6 Tương tác thuốc của Lycopene

Lycopene vẫn có một số tương tác với các thuốc sau đây, cần lưu ý khi phối hợp chung vưới nhau:

==>> Bạn đọc xem thêm: Vitamin A - Vi chất cần thiết cho cơ thể chúng ta 

7 Thận trọng khi sử dụng Lycopene

Lưu ý thận trọng khi sử dụng Lycopene cho các trường hợp sau đây:

• Mang thai : Nếu bạn đang mang thai, việc bổ sung lycopene có thể góp phần gây sinh non và sinh con nhẹ cân. Tránh bổ sung lycopene nếu bạn đang mang thai trừ khi được nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn khuyến nghị.
• Cho con bú: Lycopene chuyển từ sữa mẹ sang trẻ sơ sinh. Hiện tại chưa có đủ nghiên cứu về tác dụng của việc bổ sung lycopene đối với trẻ bú sữa mẹ. Nên tránh bổ sung lycopene trừ khi thảo luận với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn và bác sĩ nhi khoa của con bạn.
• Phẫu thuật : Lycopene có thể ức chế quá trình đông máu, làm tăng nguy cơ chảy máu trong và sau phẫu thuật. Ngừng bổ sung lycopene ít nhất hai tuần trước khi phẫu thuật và thảo luận về việc bổ sung lycopene với bác sĩ phẫu thuật của bạn.

8 Nguồn cung cấp Lycopene từ thực phẩm

Lycopene là một chất hóa học có nguồn gốc từ thực vật, nếu muốn bổ sung Lycopene bằng nguồn dinh dưỡng thực phẩm, bạn đọc có thể tham khảo một số thực phẩm giàu Lycopene sau:

Cà chua, gấc, dưa hấu, bưởi,, đu đủ, xoài là những nguồn có hàm lượng Lycopene rất cao.

Măng tây, quả hồng, ớt chuông đỏ cũng có thể giúp bạn bổ sung Lycopene.

9 Các dạng bào chế phổ biến của Lycopene

Lycopene được bào chế dưới nhiều dạng như viên ngậm, viên nang mềm, bột pha uống,... Có nhiều chế phẩm chứa Lycopene như Viên Dầu Gấc, Homme-F, Prostavital,... các chế phẩm này thường được sử dụng với tác dụng thực phẩm bổ sung giúp cơ thể chống lại các tác nhân oxy hóa. Lycopene thường được bào chế dưới sạng dùng đường uống.

10 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả A.V. Rao, M.R. Ray, L.G. Rao (Ngày đăng năm 2006). Lycopene, Advances in Food and Nutrition Research. Truy cập ngày 4 tháng 9 năm 2023.
2. Tác giả L Arab, S Steck (Ngày đăng năm 2000). Lycopene and cardiovascular disease, The American journal of clinical nutrition. Truy cập ngày 4 tháng 9 năm 2023.
3. Tác giả D Heber, QY Lu (Ngày đăng ). Overview of mechanisms of action of lycopene, Experimental biology and medicine. Truy cập ngày 4 tháng 9 năm 2023.