Lạc Tiên (Chùm bao, Nhãn lồng - Passiflora foetida L.)

Lạc tiên được biết đến khá phổ biến với công dụng an thần, chống co giật, giảm đau, kháng histamin, hạ đường huyết, hạ huyết áp và bảo vệ gan. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Lạc tiên.

1 Giới thiệu về cây Lạc tiên

Lạc Tiên hay còn được gọi là Nhãn lồng, Chùm bao, tên khoa học là Passiflora foetida L., Passifloraceae (họ Lạc tiên).

Vị thuốc Lạc tiên trong Dược điển Việt Nam 5 có tên khoa học là Herba Passiflorae foetidae.

1.1 Hình ảnh cây lạc tiên

Cây Lạc tiên là một loài thảo mộc leo, thân cây hóa gỗ và cứng chắc, được bao phủ bởi lớp lông mềm màu vàng. Các lá bắc hình lông chim 2-4 nếp gấp ở gốc, lá hình trứng đến hình trứng ngược, có 3 thùy nông, dài 6-9 cm, gốc hình tim và thường uốn lượn, có lông mao và đầu nhọn. Hoa có màu từ trắng đến kem nhạt, đường kính ~5-6 cm. Quả hình cầu có đường kính 2-3 cm, màu vàng cam đến đỏ khi chín, và hạt màu đen được nhúng trong bột giấy.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận sử dụng: Phần trên mặt đất (Herba Passiflorae), nên lựa chọn đoạn thân mang lá là tốt nhất.

Mô tả vị thuốc theo Dược điển Việt Nam 5 tập 2: Đoạn thân có rỗng, dài khoảng 5 cm, mang theo tua cuốn và lá, có thể có hoa và quả. Thân và lá được phủ nhiều lông. Cuống lá dài khoảng 3 cm đến 4 cm. Phiến lá mỏng màu lục hoặc hơi vàng nâu, dài và rộng khoảng từ 7 cm đến 10 cm, chia thành 3 thùy rộng, đầu lá nhọn. Mép lá có răng cưa nông, gốc lá hình tim. Lá kèm hình vẩy phát triển thành sợi mang lông tiết đa bào, tua cuốn ở nách lá.

Chế biến: Thu hoạch vào mùa xuân, hạ. Cắt lấy dây, lá, hoa của Lạc tiên, đem thái ngắn rồi phơi hay sấy khô.Đặc điểm phân bố

Cây Lạc tiên là loài bản địa của vùng nhiệt đới Châu Mỹ, bao gồm Mexico, Tây Nam Hoa Kỳ (Arizona, Nam Texas), Caribe và phần lớn Nam Mỹ. Trong Thời đại Khám phá, loài này đã được du nhập vào Châu  u, Ấn Độ và Đông Nam Á để trồng trọt và làm vườn, sau đó được nhập tịch ở các nước nhiệt đới khác. Cây Lạc tiên ra hoa vào tháng 4-5 và có quả từ tháng 5-7. Loài cây này thường mọc rải rác, ở các bụi cây ven đường, lòng sông và các tầng rừng khô hạn, tương tự như vậy có thể tìm thấy gần các khu định cư của con người. Hiện tại, loài cây này có mặt ở khắp các tỉnh trên toàn quốc, đặc biệt nhiều ở Hòa Bình, Thái Nguyên, Bắc Giang, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam và Đà Nẵng.

2 Thành phần hóa học

Cây Lạc tiên chứa nhiều hợp chất có lợi cho sức khỏe như alkaloid (harman, harmin, harmol, harmalin, harmalol), Flavonoid (saponarin, saponaretin, vitexin, xylosyl vitexin) và các hợp chất cyanogenic. Trong đó, lá chứa nhiều hơn so với thân.

3 Tác dụng - Công dụng của cây Lạc tiên

3.1 Tác dụng dược lý 

Cây Lạc tiên có nhiều tác dụng và công dụng trong lĩnh vực dược học. Chiết xuất từ lá và quả của cây này đã được sử dụng để điều trị chứng hen suyễn, cuồng loạn và đau đầu. Ngoài ra, cây Lạc tiên còn được sử dụng như kem dưỡng da và thuốc đắp cho các bệnh ngoài da ở Brazil.

Hiện nay, nghiên cứu tập trung vào các tác dụng của cây Lạc tiên như giảm đau, chống tiêu chảy, giảm độc tế bào, chống oxy hóa và chống viêm. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng Passiflora foetida có khả năng giúp giảm bớt vết loét ở chuột và có tiềm năng chống oxy hóa.

Cây Lạc tiên có tác dụng an thần, chống co giật, giảm đau, kháng histamin, hạ đường huyết, hạ huyết áp, bảo vệ gan và tác dụng estrogen. Các alkaloid có tác dụng an thần và chữa mất ngủ, trong khi flavonoid hỗ trợ trị chứng tim đập nhanh và tim hồi hộp.

3.2 Tác dụng của cây Lạc tiên khô theo y học cổ truyền

3.2.1 Tính vị, tác dụng

Lạc tiên là một loại cây có vị ngọt và đắng, tính mát, quy kinh tâm, can, có tác dụng tiêu viêm và lợi tiểu. Quả của cây này có tác dụng an thần và giảm đau. 

Công năng: An thần, giải nhiệt, mát gan. Chủ trị: Suy nhược thần kinh, tim hồi hộp, mất ngủ, ngủ mơ.

Liều lượng: Mỗi ngày dùng 20g - 40g dạng thuốc sắc hoặc cao lỏng, siro, Rượu Thuốc. Nên uống trước khi đi ngủ.

3.2.2 Cây, củ lạc tiên có tác dụng gì?

Ngọn non của cây Lạc tiên có thể được sử dụng làm rau luộc hoặc nấu canh. Quả của cây này chín vàng và có hương vị thơm ngon. Lạc tiên được sử dụng để trị suy nhược thần kinh, mất ngủ, ác mộng, và nguyên nhân hành kinh sớm ở phụ nữ. Ngoài ra, nó còn có tác dụng trị ho, phù thũng, viêm mủ da, lở ngứa, và loét ở chân. Liều lượng dùng là từ 3 đến 15g mỗi ngày, dạng thuốc sắc. Ngoài ra, lá tươi của cây cũng có thể được dùng để đắp hoặc rửa nước.

Ở Ấn Độ, nước sắc lá được sử dụng để trị thiếu mật và hen suyễn; quả của cây được dùng để gây nôn và lá được dùng để đắp hoặc điều trị choáng váng và đau đầu. Trong khi đó, ở Vân Nam (Trung Quốc), toàn bộ cây dùng để trị cháy, bỏng lửa, ung thũng, viêm kết mạc và viêm hạch lymphô,.

4 Uống cây lạc tiên nhiều có tốt không? Tác hại của cây lạc tiên

Lạc tiên là loại cây có thể dùng để luộc hoặc nấu canh ăn hàng ngày, nhưng sử dụng quá nhiều không tốt cho sức khỏe. Ăn hoặc uống nhiều lạc tiên có thể gây buồn ngủ, làm tinh thần không tỉnh táo và gây mệt mỏi. Phụ nữ mang thai không nên sử dụng vì có thể gây co bóp tử cung và nguy hiểm. Ngoài ra, sử dụng lạc tiên còn có thể gây triệu chứng tim đập nhanh và nôn nao.

Uống lạc tiên trong bao lâu? Để giúp điều trị chứng mất ngủ hiệu quả, có thể sử dụng lạc tiên trong khoảng 15-20 ngày (tuỳ cơ địa của mỗi người) và kết hợp với các thực phẩm khác.

Lưu ý: Cần phân biệt đúng loài cây Passiflora incarnata L. không có lông, có thân cây có vân dọc, màu lục xám và chỉ sử dụng bộ phận trên mặt đất. Trẻ em khi sử dụng cần thận trọng.

5 Bài thuốc từ Lạc tiên

5.1 Chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ

Để giải quyết chứng suy nhược thần kinh và mất ngủ, có thể sử dụng lạc tiên từ 8 đến 16g bằng cách pha sắc uống. Có thể nấu chung với lá Vông, lá Dâu và tâm Sen để tạo thành cao lỏng, mỗi ngày dùng 2-5g và chia thành nhiều lần uống. Nên uống trước khi đi ngủ.

5.2 Viêm da, ghẻ ngứa

Để trị viêm da và ghẻ ngứa, có thể sử dụng dây lá Lạc tiên với lượng vừa đủ, nấu nước tắm và rửa.

5.3 Giúp an thần

Đây là một bài thuốc an thần có tác dụng trợ tim, giúp ngủ ngon và làm dịu thần kinh. Công thức bao gồm Hạt Sen 12g, lá Tre 10g, Cỏ mực 15g, Lá dâu 10g, Lạc tiên 20g, Vông Nem 12g, Cam Thảo 6g, Xương bồ 6g, Táo nhân sao 10g. Đổ 600ml nước, sắc còn 200ml nước và uống trong một tháng (ở tỉnh An Giang).

6 Tài liệu tham khảo

1. Nhận thức cây thuốc và dược liệu (Xuất bản năm 2021). Lạc tiên trang 74 - 75, Nhận thức cây thuốc và dược liệu. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
2. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (Xuất bản năm 2021). Lạc tiên trang 90 - 91, Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
3. Tác giả Ji-Won Park và cộng sự (Đăng ngày 12 tháng 03 năm 2018). Anti-inflammatory effects of Passiflora foetida L. in LPS-stimulated RAW264.7 macrophages, Spandidos Publications. Truy cập ngày 22 tháng 03 năm 2023.
4. Dược Điển Việt Nam 5 tập 2 (Xuất bản năm 2017). Lạc tiên, trang 1226 - 1228, Dược điển Việt Nam 5 tập 2. Truy cập ngày 26 tháng 09 năm 2023.