Rau Má (Centella asiatica)

Rau má được biết đến khá phổ biến với công dụng làm trị bỏng, chảy máu cam, giải độc, sốt, bệnh gan vàng da, táo bón, mụn nhọt, mất sữa và hạ huyết áp Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Rau má.

1 Giới thiệu về cây Rau má

Rau Má hay còn được gọi là Tích tuyết thảo, Liên tiền thảo, tên khoa học là Centella asiatica (L.) Urb., thuộc họ Hoa tán - Apiaceae. 

1.1 Đặc điểm thực vật

Cây thảo nhỏ và phân nhánh đều. Rễ cây mọc từ các mấu trên thân. Lá cây thường mọc đơn lẻ hoặc tụ hợp 2-5 lá tại một mấu, có hình thận hoặc tròn, với cuống lá dài và mép khía tai bèo. Hoa cây được tập trung thành các cụm tán đơn tại nách lá, với những bông hoa nhỏ màu đỏ hoặc trắng. Các nhị ngắn, còn bầu hoa hình cầu. Quả cây có màu nâu đen với đỉnh lõm, có những lông nhỏ hoặc nhẵn, 7-9 cạnh lồi và có vân hình mạng. Thời điểm hoa quả chín thường vào khoảng tháng 4-6.

1.2 Thu hái và chế biến

Toàn cây được sử dụng - Herba Centellae asiaticae, có thể dùng cây tươi, sấy khô hoặc phơi khô và có thể thu hoạch quanh năm.

Dược liệu thường được cuộn lại thành khối khi đã khô. Rễ của nó có chiều dài từ 2 cm đến 4 cm, đường kính từ 1 mm đến 1,5 mm, bề mặt ngoài có màu nâu vàng hoặc vàng xám. Thân của cây có chiều dài nhỏ, cong queo, có màu vàng nâu với những vân nhăn dọc, trên thân thường có rễ. Phiến lá của cây có nhiều vết nhăn và rách, đường kính từ 1 cm đến 4 cm, màu lục xám, với mép lá có những răng thô. Cuống lá có chiều dài từ 3 cm đến 6 cm và cũng có dạng cong queo. Mùi của cây rất nhẹ và vị cũng nhạt.

1.3 Đặc điểm phân bố

Centella Asiatica (CA), một loại thực vật có thân thảo leo lâu năm vô tính thuộc họ Apiaceae, được tìm thấy tại các khu vực ẩm ướt ở độ cao khoảng 1800 mét trên khắp Ấn Độ. Nó cũng được phát hiện ở hầu hết các quốc gia có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, trong đó có Pakistan, Sri Lanka, Madagascar, Nam Phi và các quốc gia ở Thái Bình Dương và Đông Nam Á. Các loài liên quan đến CA phát triển ở hầu hết các khu vực nhiệt đới hoặc nhiệt đới ẩm ướt, bao gồm cả cánh đồng lúa và các khu vực núi đá với độ cao cao hơn. Tại Việt Nam, cây Rau má có thể mọc hoang hoặc được trồng ở nhiều địa điểm khác nhau, từ khu vực hải đảo và ven biển đến các vùng núi với độ cao dưới 1.800 mét. Cây này ưa ẩm, chịu bóng, thường mọc thành các bụi ở các vườn, bờ sông, ruộng và nương rẫy

2 Thành phần hóa học

Các hoạt chất chính của Rau má là Saponin (hay còn gọi là triterpenoid) bao gồm asiaticosides, madecassoside và axit madasiatic. Các saponin này và sapogenin của chúng chịu trách nhiệm chính cho tác dụng làm lành vết thương và cải thiện lưu thông máu bằng cách giảm sản xuất Collagen tại vị trí vết thương. Rau má cũng chứa nhiều thành phần khác như glycoside isothankuniside và thankuniside, được cho là có tác dụng kháng sinh; centelloside và các dẫn xuất của nó được cho là có tác dụng làm giảm áp lực trong tĩnh mạch. Ngoài ra, Rau má còn chứa nhiều thành phần khác như sterol thực vật, Flavonoid, tannin, axit thiết yếu và axit béo, và một số chất khác không có hoạt tính dược lý được biết đến.

3 Uống nước rau má có tác dụng gì?

3.1 Tác dụng dược lý 

Dịch chiết Rau má có tác dụng tăng cường trí nhớ, bảo vệ thần kinh, bảo vệ gan, tăng tổng hợp collagen, làm lành vết thương, kháng viêm, chống oxy hóa…

3.1.1 Tăng cường nhận thức

Nghiên cứu so sánh tác dụng của chiết xuất rau má và axit folic trong việc tăng cường chức năng nhận thức sau đột quỵ. Ba nhóm người dùng được thử nghiệm với liều lượng khác nhau. Kết quả cho thấy rau má hiệu quả hơn trong việc cải thiện miền trí nhớ. Nghiên cứu trên chuột cũng cho thấy chiết xuất rau má cải thiện học tập và trí nhớ, đặc biệt là ở chuột già.

3.1.2 Điều trị bệnh Alzheimer

Rau má có tác dụng tăng cường trí nhớ và chức năng thần kinh, và có thể điều trị bệnh Alzheimer. Nghiên cứu trên chuột cho thấy chiết xuất rau má có tác động tích cực đến những bất thường về hành vi ở chuột mắc bệnh Alzheimer và bảo vệ tế bào não khỏi độc tính. 

3.1.3 Giảm lo lắng và căng thẳng

Rau má có tác dụng chống lo lắng và cải thiện hoạt động vận động, cũng như giảm tổn thương oxy hóa cho các con chuột bị thiếu ngủ trong một nghiên cứu động vật năm 2016. Đánh giá năm 2013 cũng cho thấy rằng rau má có tác dụng chống lo âu cấp tính, nhưng cần nhiều nghiên cứu hơn để xác nhận.

3.1.4 Chống trầm cảm

Rau má có tác dụng tích cực đối với chức năng não, có thể giúp chống trầm cảm. Một đánh giá năm 2016 nghiên cứu trên 33 người mắc rối loạn lo âu tổng quát cho thấy rằng rau má có thể giúp giảm căng thẳng, lo lắng và trầm cảm. Một nghiên cứu khác trên chuột cũng cho thấy rau má có tác động tích cực đến một số yếu tố gây trầm cảm hành vi.

3.1.5 Giúp lưu thông máu, giảm sưng tấy

Nghiên cứu năm 2001 cho thấy rau má giúp giảm tình trạng giữ nước, sưng mắt cá chân và cải thiện lưu thông máu liên quan đến chuyến bay dài. Những người mắc bệnh tĩnh mạch được yêu cầu sử dụng rau má trước, trong và sau chuyến bay. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng rau má có thể giúp điều trị chứng giãn tĩnh mạch bằng cách cải thiện mô liên kết của thành mạch.

3.1.6 Giảm chứng mất ngủ

Rau má có khả năng điều trị lo âu, căng thẳng, trầm cảm và mất ngủ. Nó có thể là một phương thuốc thay thế an toàn cho các loại thuốc kê đơn. Một nghiên cứu cũng cho thấy rau má có thể giúp điều trị rối loạn giấc ngủ, nhưng cần thêm nghiên cứu để xác nhận.

3.1.7 Giảm rạn da

Theo đánh giá của một nghiên cứu vào năm 2013, rau má có thể giảm sự xuất hiện của vết rạn da bằng cách tăng sản xuất collagen trong cơ thể. Việc này giúp ngăn ngừa các vết rạn da mới hình thành và chữa lành các vết rạn da hiện có.

3.1.8 Làm lành vết thương và giảm sẹo

Nghiên cứu trên chuột năm 2015 cho thấy băng rau má có tác dụng chữa lành nhiều loại vết thương, bao gồm cả vết đứt và vết rách do chấn thương hoặc nhiễm trùng. Tuy nhiên, cần thêm nghiên cứu để xác nhận kết quả này.

3.1.9 Giảm đau khớp

Rau má có đặc tính chống viêm có thể giúp trong điều trị viêm khớp. Một nghiên cứu trên chuột năm 2014 đã cho thấy rằng uống rau má giảm viêm khớp, xói mòn sụn và xói mòn xương. Nó cũng có tác dụng chống oxy hóa và tích cực đến hệ thống miễn dịch.

3.2 Vị thuốc Rau má - Công dụng theo y học cổ truyền

3.2.1 Tính vị, tác dụng

Rau má có vị ngọt, đắg nhẹ, tính bình, không gây độc hại cho cơ thể, có tác dụng chữa thổ huyết, tả lỵ, bạch đới, khí hư, giải độc, giải nhiệt, lợi sữa và thông tiểu.

3.2.2 Công dụng của cây Rau má

Cây rau má được biết đến như một vị thuốc hiệu quả để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau như làm lành vết thương, trị bỏng, chảy máu cam, giải độc, sốt, bệnh gan vàng da, táo bón, tả lỵ, khí hư bạch đới, mụn nhọt, tiểu tiện rắt buốt, mất sữa và hạ huyết áp. Cây rau má cũng được sử dụng như một trong những loại thuốc truyền thống trong y học cổ truyền để điều trị các bệnh phong và lao. 

Rau má tác dụng lọc máu, hạ huyết áp, tăng cường trí nhớ và kéo dài tuổi thọ. Trong y học Ayurveda, rau má được coi là một trong những loại thảo mộc quý giá giúp hồi sinh các dây thần kinh và tế bào não. Tại phương Đông, các chuyên gia y tế sử dụng rau má để điều trị các rối loạn cảm xúc, như trầm cảm, được cho là xuất phát từ các vấn đề về thể chất. Trong y học phương Tây, vào giữa thế kỷ 20, rau má và các chiết xuất cồn từ rau má được báo cáo là có tác dụng tích cực trong điều trị bệnh phong.

4 Tác hại của rau má. Những ai không nên ăn rau má. 

Trong một số trường hợp, việc sử dụng rau má có thể gây ra những tác dụng phụ như đau đầu, đau bụng và chóng mặt. Để giảm thiểu nguy cơ này, bạn nên bắt đầu với liều lượng thấp và dần dần tăng dần đến liều lượng đầy đủ.

Khi sử dụng rau má dưới dạng bôi, có thể gây kích ứng da. Do đó, trước khi sử dụng đầy đủ, bạn nên thực hiện kiểm tra trên một vùng nhỏ của da.

Ngoài ra, các sản phẩm từ thảo mộc không được FDA giám sát và rau má có thể chứa hàm lượng kim loại nặng nguy hiểm do được trồng trong đất ô nhiễm. Để đảm bảo an toàn cho sức khỏe, bạn nên mua sản phẩm từ những nguồn đáng tin cậy.

Vì rau má có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, bạn nên không sử dụng rau má trong các trường hợp sau:

• Đang mang thai hoặc đang cho con bú
• Bị viêm gan hoặc các bệnh gan khác
• Có kế hoạch phẫu thuật trong vòng hai tuần tới
• Có tiền sử ung thư da.

5 Uống rau má mỗi ngày có tốt không?

Chưa có bằng chứng cụ thể về thời gian và số lượng rau má sử dụng gây hại cho sức khỏe. Tuy nhiên, như mọi thứ khác, dùng quá nhiều rau má có thể gây hại cho cơ thể, đặc biệt là đối với các tế bào máu, gan và thận. Vì vậy, khi sử dụng rau má, bạn cần chú ý như khi sử dụng thuốc.

Không nên dùng quá 40g rau má mỗi ngày. Nên sử dụng rau má trong thời gian từ hai đến sáu tuần, sau đó nghỉ ít nhất hai tuần trước khi tiếp tục sử dụng.

6 Bài thuốc từ cây Rau má

6.1 Chữa triệu chứng táo bón

Nghiền nhuyễn 30g rau má và bôi lên vùng bụng dưới.

6.2 Điều trị trẻ biếng ăn, suy dinh dưỡng và tiêu chảy

Làm sạch một nắm rễ rau má, sau đó nhào nhuyễn và trộn với bột gạo hoặc cho vào cháo để nấu chung.

6.3 Giải nhiệt, chữa viêm da và ngứa, cải thiện chức năng gan và đường tiểu

Sử dụng 30-100g rau má tươi, sau đó giã nhỏ và ép lấy nước để uống hàng ngày hoặc xay nhuyễn với đường trước khi uống.

6.4 Điều trị mụn trứng cá

Rửa sạch rau má, sau đó giã nát và đắp lên khu vực da bị tổn thương.

6.5 Điều trị đau bụng kinh nguyệt và đau lưng

Thu hoạch rau má khi hoa nở, sau đó phơi khô và tán nhỏ. Uống một lần vào buổi sáng với hai thìa cà phê cho mỗi lần uống.

7 Tài liệu tham khảo

1. Nhận thức cây thuốc và dược liệu (Xuất bản năm 2021). Rau má trang 74 - 75, Nhận thức cây thuốc và dược liệu. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
2. Tác giả Emily Cronkleton (Đăng ngày 18 tháng 9 năm 2018). Everything You Need to Know About Gotu Kola, Healthline. Truy cập ngày 04 tháng 01 năm 2023.
3. Tác giả Kashmira J. Gohil và cộng sự (Đăng tháng 9-tháng 10 năm 2010). Pharmacological Review on Centella asiatica: A Potential Herbal Cure-all, PubMed. Truy cập ngày 01 tháng 04 năm 2023.