Hoa Bia (Humulus lupulus L.)

Hoa bia được biết đến khá phổ biến với công dụng có lợi cho tiêu hoá, bổ đắng, giúp tăng cảm giác ngon miệng, làm loãng đờm, chống ho và giảm căng thẳng. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Hoa bia.

1 Giới thiệu về cây Hoa bia

Hoa Bia hay còn được gọi là Húp lông, tên khoa học là Humulus lupulus L., thuộc họ Gai dầu - Cannabaceae. 

1.1 Cây Hoa bia là gì?

Cây thảo sống hằng năm, thân quấn và cao đến 6m. Lá có phiến dài từ 4-8cm, hình tim ở gốc và chia sâu thành 3-8 thuỳ hình trái xoan, nhọn ở đỉnh và có răng ở mép. Cây có hoa khác gốc, hoa đực màu vàng lục xếp thành chùm phân nhánh ở nách các lá, còn hoa cái tụ họp thành nón 1-2cm, xếp thành chùm ở đầu các nhánh. Mỗi nón hình trứng gồm nhiều lá bắc dạng lá, màu vàng lợp lên nhau. Ở nách mỗi lá bắc đính hai hoa cái, và sau đó mỗi hoa sẽ cho một quả bế.

1.2 Thu hái và chế biến

Để chế biến, bộ phận dùng là cụm hoa cái (nón cái), được gọi là Tị tửu hoa hay Flos Lupuli (còn gọi là hoa bia), trong đó lupulin là bụi nhựa được tích trữ dưới lớp cutin của các lông tiết bao ngoài lá bắc. 

Để làm thuốc, hoa cái được thu hái vào cuối mùa hạ, trước khi chín hoàn toàn, vì trên các lá bắc có những lông tuyến màu nâu có hoạt tính cao hơn hoa. Sau đó, phơi khô ở nhiệt độ thấp hơn 60 độ. Mùi thơm sẽ tăng thêm khi bảo quản và gợi lên mùi của Valerian. Nếu đập các nón hoa này, các lông tuyến sẽ tách ra và ta có thể lấy được 10-12% lupulin, một loại bột màu vàng, dạng hạt, dễ dính với nhau nhưng không thấm nước. Quan sát dưới kính hiển vi, lupulin có dạng những lông tiết dài từ 150-250 micron, có chân ngắn đa bào và đỉnh là một phần rộng dạng chén gồm một dãy tế bào có tầng cuticun giãn ra dần do sự tích luỹ nhựa dầu.

1.3 Đặc điểm phân bố

Loài cây này là loại cây thường được trồng ở các quốc gia có khí hậu ôn đới tại châu  u, và đã được nhập trồng tại các khu vực có khí hậu mát.

Cách trồng hoa bia là bằng cách sử dụng cành giâm của cây mọc trong năm trước, dài khoảng từ 12-20cm để đâm rễ nhanh. Khi cây trưởng thành, các gốc đực được loại bỏ để tránh việc tạo thành quả. Hoa bia nở vào tháng 4-5.

Cây hoa bia ở Việt Nam được trồng tại các vùng như Sơn La, Lạng Sơn và Lâm Đồng. Cách trồng hoa bia ở đây cũng tương tự như trồng ở các nơi khác.

2 Thành phần hóa học

Nón cái của Hoa bia chứa allantoinase, acid humulotannic (là một tanin riêng biệt), trimethylamin, các muối kalium và lupulin. Lupulin bao gồm 1-2% tinh dầu, nhựa, các chất đắng, sáp, các base và một alcaloid. Tinh dầu có màu lục hoặc nâu tùy thuộc vào nón hoa tươi hay khô, rất thơm và bao gồm: 1) Một ether valerianic là valerol, khi oxy hóa sẽ cho acid valerianic tạo ra mùi khó chịu của nón hoa khô; 2) Một sesquiterpen là humulen, tương đương với a-caryophyllen; 3) Một terpen aliphatic là myrcen. Humulen và myrcen chiếm đến 80-90% tinh dầu.

Trong lupulin có một chất đắng, khi bị tác dụng của các acid sẽ tạo ra lupuliretin có liên quan tới nhựa của Hoa bia, và acid lupulinic tạo ra vị đắng của nó. Từ nhựa vô định hình, màu nâu có thể xem như chất cơ bản, người ta đã tách được một chất khá xác định, có vị đắng là humulol và một chất khác không đắng là xanthohumol; nhựa còn chứa các acid béo và 3 este. Các chất đắng, được gọi là các acid đắng, là humulon và các lupulon. Nhựa còn chứa acid lactaric và những lượng nhỏ sáp, alcool cerylic và acid cerotic.

Trong lupulin có các base có N sau đây: adenin, I-asparagin, acid aspartic, Betain, cholin, histidin và hypoxanthin, Arginin. Còn có một alcaloid bay hơi, tương đương với conicine và nicotine mà người ta gọi là lupuline.

3 Cây Hoa bia có tác dụng gì?

3.1 Tác dụng dược lý 

3.1.1 Cải thiện chất lượng giấc ngủ

Hoa bia được cho là có đặc tính an thần nhẹ và có ứng dụng trong y học. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng hoa bia có thể giúp cải thiện chu kỳ giấc ngủ và giảm mức độ lo lắng. Một số nghiên cứu đã chứng minh rằng việc uống bia không cồn có chứa hoa bia trong hai tuần có thể cải thiện thói quen ngủ. Hoa bia cũng được sử dụng để điều trị chứng mất ngủ, đặc biệt là khi được kết hợp với các loại thảo mộc khác. Tuy nhiên, việc so sánh hiệu quả của hoa bia với các loại thảo mộc khác là rất khó.

3.1.2 Giảm cảm giác nóng trong

Flavonoid 8-prenylnaringenin có nguồn gốc từ hoa bia, được phân loại là Phytoestrogen - một hợp chất bắt chước hoạt động của nội tiết tố nữ estrogen. 8-prenylnaringenin có thể giúp tăng cường hoạt động của estrogen trong cơ thể, giúp khắc phục các triệu chứng thiếu hụt estrogen trong thời kỳ mãn kinh. Bốc hỏa là một tác dụng phụ thường gặp của thời kỳ mãn kinh và hoa bia có thể giúp giảm bớt tác dụng này. Cả trên động vật và trên người, việc bổ sung hoa bia được liên kết với việc cải thiện các cơn bốc hỏa. Nhiều nghiên cứu cho thấy hoa bia làm giảm cơn bốc hỏa liên quan đến thời kỳ mãn kinh so với giả dược. 

3.1.3 Điều trị bệnh tim mạch

Flavonoid xanthohumol trong hoa bia được cho là có tác dụng thư giãn mạch máu và cải thiện lưu thông máu. Nghiên cứu trên chuột cho thấy xanthohumol có thể giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. 

3.1.4 Điều trị bệnh ung thư

Xanthohumol và các hợp chất khác trong hoa bia có tác dụng chống ung thư. Nghiên cứu trên ống nghiệm cho thấy xanthohumol có thể tiêu diệt nhiều loại ung thư và kích hoạt quá trình chết tế bào theo chương trình. Tuy nhiên, cần tiến hành nghiên cứu thêm, bao gồm cả trên người.

3.1.5 Điều trị trầm cảm

Hoa bia đang được nghiên cứu làm phương pháp điều trị bệnh trầm cảm và các rối loạn tâm trạng khác. Một thử nghiệm nhỏ trên người từ năm 2017 cho thấy rằng hoa bia Melcalin có thể giảm mức độ lo lắng, căng thẳng và trầm cảm ở những người dùng trong vòng bốn tuần. 

3.2 Hoa bia - Công dụng theo y học cổ truyền

3.2.1 Tính vị, tác dụng

Hoa bia được coi là có nhiều lợi ích cho tiêu hoá, bổ đắng, giúp tăng cảm giác ngon miệng, giúp làm loãng đờm, chống ho, giảm căng thẳng, và gây ngủ nhẹ. Ngoài ra, nó được cho là có tính gây kích thích sinh lý.

Chất lupulin được sử dụng như một loại thuốc giảm đau và giảm căng thẳng, tuy nhiên nếu sử dụng quá liều có thể gây choáng váng và buồn nôn. Các chất đắng humulon và lupulon có tính chất sát trùng. Trong Đông y, Hoa bia được xem như có vị đắng và thơm, tính bình; có tác dụng kiện vị, thông đàm, lợi tiểu, và an thần.

3.2.2 Công dụng của Hoa bia

Hoa bia đã được sử dụng từ lâu để làm men bia. Người ta cho hoa vào nước và rắc lên lúa mạch trước khi lên men, điều này sẽ tạo ra hương thơm và vị đắng của bia. Hoa bia cũng được sử dụng như một loại thuốc để điều trị các triệu chứng như khó tiêu, thực phẩm không ngon miệng, bệnh trướng bụng, mất ngủ, lao phổi, viêm phổi, tiêu chảy, bạch đới và bệnh ngoài da. Nó cũng được sử dụng để điều trị các triệu chứng của đau thấp khớp, thống phong, huyết áp thấp và ung thư.

Để sử dụng hoa bia như một loại thuốc, người ta sử dụng 30g hoa bia cho vào 1 lít nước sôi và hãm trong 10 phút. Người dùng nên sử dụng 3 lần mỗi ngày, mỗi lần 1 chén trước khi ăn. Hoa bia cũng có thể được nghiền thành bột và sử dụng bằng đầu dao (mỗi lần lấy), 1-3 lần mỗi ngày. Ngoài ra, hoa bia cũng có thể được sử dụng dưới dạng cao nước, viên lupulin (0,25g), cồn thuốc hoặc cao.

Giá hoa bia vào khoảng 500.000 vnđ/kg.

4 Tài liệu tham khảo

1. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (Xuất bản năm 2021). Hoa bia trang 90 - 91, Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
2. Tác giả Brittany Lubeck, RD (Đăng ngày 16 tháng 2 năm 2023). What Are Hops? Can an ingredient in beer treat insomnia and hot flashes?, Verywellhealth. Truy cập ngày 13 tháng 03 năm 2023.