Xơ (Harpullia cupanioides Roxb.)

1 Giới thiệu về cây Xơ

Tên khoa học: Harpullia cupanioides Roxb.

Tên gọi khác: Trường cụp, Hoạt bi nam.

Họ thực vật: Bồ hòn Sapindaceae.

1.1 Đặc điểm thực vật

Xơ thuộc dạng cây gỗ cao, chiều cao mỗi cây từ 10 đến 25 mét. Thân cây lớn, tròn đều, cành có lông hung.

Lá cây mọc so le, lá mọc kép lông chim, gồm 3-4 đôi lá chét mọc so le, hiếm khi mọc đối. Phiến lá dài có dạng hình bầu dục, mép uốn lượn.

Hoa mọc thành chùm đơn gồm 5-12 hoa. Hoa có màu trắng, mùi thơm, lá đài 5, có lông, cánh hoa 5, không đều, thắt lại ở gốc, nhị 5. Bầu 2 ô, mỗi ô gồm 2 noãn.

Quả nang, có lông màu xám, còn đài tồn tại. Mỗi ô có 1 hạt, áo hạt có màu tím mận.

Cây ra hoa vào tháng 4 đến tháng 6, có quả vào tháng 7 đến tháng 10.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Vỏ cây, quả.

1.3 Đặc điểm phân bố

Xơ là loài thường mọc trong rừng, ven rừng, ven đường, ven sông, ven suối với độ cao khoảng 400-700 mét.

2 Thành phần hóa học

Toàn cây chứa saponin.

Năm saponin mới đã được phân lập từ vỏ thân của Harpullia cupanioides và được xác định là 3-O-beta-D-glucopyranosyl(1-->2)[alpha-L-rhamnopyranosyl(1-->3)] beta-D-glucuronopyranosyl 22-O-angeloyl-A1-barrigenol, 3-O-beta-D-glucopyranosyl(1-->2)[alpha-L-rhamnopyranosyl(1-->3)] beta-D-glucuronopyranosyl 28-O-angeloyl-A1-barrigenol, 3-O-beta-D-galactopyranosyl(1-->2)[alpha-L-rhamnopyranosyl(1-->3)] beta-D-glucuronopyranosyl 28-O-angeloyl-A1-barrigenol. 3-O-beta-D-galactopyranosyl(1-->2)[alpha-L-rhamnopyranosyl(1-->3)] beta-D-glucuronopyranosyl 16-O-beta, beta-dimethylacryloyl-camelliagenin A và 3-O-beta-D-glucopyranosyl(1-->2)[alpha-L-rhamnopyranosyl(1-->3)] beta-D-glucuronopyranosyl 28-O-angeloyl-camelliagenin A. Cấu trúc được làm sáng tỏ bằng cách phân tích phổ 2D-NMR và phổ khối.

3 Tác dụng dược lý

Saponin được báo cáo là có nhiều hoạt động sinh học khác nhau. Chúng chứng minh hiệu quả trong việc chống lại ung thư và viêm, cũng như hoạt động như tác nhân kháng khuẩn mạnh. Saponin cũng đã cho thấy tác dụng chống ung thư đầy hứa hẹn trong nhiều nghiên cứu. Saponin có thể gây ra apoptosis (chết tế bào theo chương trình) ở tế bào ung thư, ức chế sự tăng sinh tế bào khối u và ức chế sự hình thành mạch máu mới (sự phát triển của các mạch máu mới nuôi dưỡng khối u). Một số saponin đã được nghiên cứu về khả năng ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của nhiều loại ung thư khác nhau, bao gồm ung thư vú, phổi, tuyến tiền liệt và ruột kết. Saponin có thể ức chế sản xuất các cytokine và enzyme gây viêm, do đó làm giảm viêm và làm giảm các triệu chứng trong các tình trạng như viêm khớp, bệnh viêm ruột (IBD) và các rối loạn viêm khác.

Saponin có hoạt tính chống oxy hóa, giúp trung hòa các gốc tự do và stress oxy hóa trong cơ thể. Các gốc tự do là các phân tử không ổn định có thể gây tổn thương tế bào và góp phần gây lão hóa và nhiều bệnh khác nhau. Bằng cách loại bỏ các gốc tự do này, saponin giúp bảo vệ tế bào khỏi bị tổn thương và thúc đẩy sức khỏe tổng thể. Saponin có khả năng tạo ra các hợp chất không hòa tan với cholesterol, cũng như các sterol và axit mật khác. Chúng có khả năng giữ lại toàn bộ cholesterol, LDL và muối mật trong ruột, ức chế sự hấp thụ của chúng, đồng thời không ảnh hưởng đến mức HDL. Điều này dẫn đến việc giảm mức cholesterol trong máu, đặc biệt là cholesterol lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL), được coi là cholesterol "xấu". Bằng cách làm giảm cholesterol LDL, saponin góp phần vào sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ mắc bệnh tim.

4 Công dụng

Nhân dân Ấn Độ sử dụng cây Xơ để làm duốc cá. Ngoài ra, vỏ cây cũng độc với cá.

5 Tài liệu tham khảo

Tác giả Võ Văn Chi (Tái bản năm 2021). Hoạt bi nam, trang 1122. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2024.

Tác giả L Voutquenne và cộng sự (Ngày đăng năm 1998). Saponins from Harpullia cupanioides, PubMed. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2024.

Tác giả Yakindra Prasad Timilsena và cộng sự (Ngày đăng tháng 9 năm 2013). Perspectives on Saponins: Food Functionality and Applications, NCBI. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2024.