Xá Xị (Vù Hương, Rè Hương - Cinnamomum parthenoxylon)

Cây Xá xị (Vù hương) có tên khoa học là Cinnamomum parthenoxylon (Jack.) Meissn. Cây có chứa nhiều tinh dầu, được nhân dân sử dụng để làm thuốc chữa mụn nhọt, mẩn ngứa. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết về cây Xá xị

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Cinnamomum parthenoxylon (Jack.) Meissn.

Tên gọi khác: Vù Hương, Rè Hương.

Họ thực vật: Long Não Lauraceae.

1.1 Đặc điểm thực vật

Dưới đây là hình ảnh cây Xá xị hay cây Vù hương:

Xá xị thuộc dạng cây to, có chiều cao khoảng 10 đến 25m. Thân cây có dạng hình trụ, thân thẳng, gốc cây phình to. Bên ngoài vỏ có màu xám nâu, sau khi vỏ nứt sẽ bong ra thành từng mảng nhỏ.

Cành cây khi non thường thô, có màu lục xám, có cạnh.

Lá cây mọc so le, phiến lá có dạng hình trứng, hình trái xoan hoặc hình bầu dục, phiến lá dài khoảng 6 đến 15cm, rộng khoảng 3-8cm.

Gốc lá có dạng hình nêm, mảnh, chiều dài khoảng 1,5 đến 3cm.

Cụm hoa mọc thành chùy hay thành tán ở đầu cành hoặc kẽ lá, chiều dài của cụm hoa thường ngắn hơn lá. Hoa có màu vàng hoặc màu trắng.

Bao hoa cùng với nhị lép có một ít lông ở gốc.

Quả mọng có dạng hình cầu, đường kính mỗi quả khoảng 6 đến 8mm. Méo có khía răng cưa, khi chín, quả có màu xám, vàng hoặc tím đen, mùa thơm.

Mùa hoa rơi vào tháng 3 đến tháng 6. Mùa quả rơi vào tháng 7 đến tháng 9.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Lá, thân, rễ và quả.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây Xá xị thường được tìm thấy ở những vùng nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới của Ấn Độ, Indonesia và Trung Quốc.

Tại nước ta, cây thường phân bố rải rác ở một số tỉnh thuộc miền núi như Quảng Ninh, Cao Bằng, Thái Nguyên, Quảng Bình, Nghệ An, Quảng Trị, Quảng Nam, Thừa Thiên Huế.

Xá xị thường có xu hướng mọc ở những nơi rừng rậm nhiệt đới có mùa mưa ẩm, độ cao dao động khoảng 300 đến 900 mét. Cây thường mọc ở những nơi có đất thịt dày, màu mỡ.

Cây Xá xị (Vù hương) thuộc loại cây gỗ lớn, khi còn nhỏ, cây có khả năng chịu bóng và ẩm.

Cây Xá xị chỉ có thể ra hoa quả nhiều khi phát triển được tới tầng lập tán.

Cây gieo giống chủ yếu từ hạt, tuy nhiên, thường không tìm thấy quá nhiều cây con.

Xá xị là loại gỗ tốt, có ưu điểm là ít thấm nước và không bị mối mọt do đó thường được sử dụng để làm đồ dùng trong gia đình. Lõi gỗ gần gốc của cây chứa nhiều tinh dầu.

Cây thường bị khai thác nhiều do đó ngày càng trở nên hiếm. Cần có biện pháp bảo vệ và nhân trồng.

1.4 Cây xá xị có mấy loại?

Xá xị cho chất gỗ tốt, do đó thường được sử dụng nhiều để làm các đồ dùng trong gia đình. Trên thị trường hiện nay có 2 loại gỗ xá xị:

• Xá xị đỏ.
• Xá xị xanh.

Về bản chất, 2 loại này giống nhau, chỉ khác nhau về màu sắc. Về mùi hương thì gỗ xá xị đỏ thường thơm hơn.

2 Thành phần hóa học

Lá, thân, gỗ, rễ chứa tinh dầu với hàm lượng từ 2 đến 4%, trong đó, các thành phần chủ yếu gồm:

• Safrol với hàm lượng 75%.
• Phelandren.
• Beta-pinene.
• Eugenol.
• Aldehyde cinnamic.

3 Công dụng theo Y học cổ truyền

3.1 Cây Xá xị có tác dụng gì?

Tính vị: Cây có vị cay, đắng nhẹ, tính ôn.

Tác dụng của rễ và thân cây: Ôn trung, tiêu thực, tán hàn.

Tác dụng của lá cây: Chỉ huyết, chỉ thống, khu phong trừ thấp.

Tác dụng của quả: Giải biểu, thấu chẩn, thoái nhiệt, chỉ khái.

3.2 Công dụng

Tinh dầu của cây được sử dụng để chữa đau do tê thấp. Nước pha từ rễ của cây được sử dụng thay xá xị.

Một số tỉnh thuộc miền Bắc nước ta hiện nay đang khai thác cây Xá xị để xuất khẩu.

Tại Trung Quốc, rễ và thân của cây được sử dụng trong trường hợp dạ dày lạnh, viêm dạ dày, đau bụng, ho gà, tiêu hóa kém.

Lá của cây được sử dụng để làm thuốc giảm đau, cầm máu, đau dạ dày, mẩn ngứa với liều dùng được khuyến cáo là 9 đến 15g mỗi ngày, đem sắc lấy nước uống.

Có thể dùng ngoài bằng cách đem sắc lá lấy nước rửa hoặc giã nát rồi đắp tại vùng bị ngứa.

Quả của cây có công dụng chữa ho gà, sốt cao, lỵ với liều 6-9g mỗi ngày, đem nghiền thành bột sau đó uống nhiều lần trong ngày.

4 Bài thuốc chữa ho gà, kiết lỵ từ cây Xá xị

6g quả Xá xị.

6g lá Khuynh Diệp.

Đem sắc lấy nước uống.

5 Một số câu hỏi thường gặp

5.1 Gỗ xá xị bao nhiêu 1kg?

Gỗ Xá xị là dòng gỗ quý hiếm, nằm trong phân khúc gỗ cao cấp. Nhân dân thường đào những gốc xá xị và bán lại cho các xưởng chế tác với giá dao động khoảng 700.000 đến 1.000.000 đồng/gốc cây xá xị.

5.2 Tác hại của cây xá xị

Ngoài những công dụng tốt cho sức khỏe, việc sử dụng quá nhiều dầu xá xị có thể gây hại cho cơ thể như làm nặng thêm tình trạng tăng huyết áp, gây buồn nôn, chóng mặt.

Khi xuất hiện các phản ứng dị ứng trong quá trình sử dụng tinh dầu xá xị hoặc các chế phẩm từ xá xị thì cần ngưng sử dụng và tham khảo ý kiến của bác sĩ.

5.3 Cây Xá xị nấu nước uống

Tinh dầu của cây có mùi thơm, thường được sử dụng để nấu nước uống có tác dụng giải khát, kích thích tiêu hóa. Cách làm như sau: Lá cây sau khi rửa sạch, cắt thành khúc, đem nấu với nước uống, có thể thêm đường cho dễ uống.

6 Tài liệu tham khảo

Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Vù Hương, trang 1075-1076. Truy cập ngày 15 tháng 4 năm 2024.