Thất Diệp Nhất Chi Hoa (Paris polyphylla)
7 sản phẩm
Dược sĩ Tăng Uyên Dược sĩ lâm sàng
Ước tính: 2 phút đọc, Ngày đăng:
Cập nhật:
Thất diệp nhất chi hoa được biết đến khá phổ biến với công dụng hỗ trợ điều trị các chứng viêm, xuất huyết, đau dạ dày. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Thất diệp nhất chi hoa.
1 Giới thiệu về cây Thất diệp nhất chi hoa
Thất diệp nhất chi hoa còn có tên gọi khác là Bảy lá một hoa, Tảo hưu nhiều lá, Trọng lâu nhiều lá, mọc ở nơi đất ẩm, nhiều mùn, dưới tán rừng lá rộng thường xanh.
Tên khoa học của Thất diệp nhất chi hoa là Paris polyphylla Sm., thuộc họ Bảy lá một hoa (Trilliaceae).
1.1 Đặc điểm thực vật
Cây thân thảo sống lâu năm, cao 30-60cm hoặc hơn. Thân rễ phình to, chia nhiều đốt, có những ngấn ngang và sẹo to. Thân trên mặt đất thẳng đứng, cao tới 1m, không phân nhánh, màu lục hoặc hơi tím. Giữa thân có một tầng lá mọc vòng 6-8 cái, thường là 7, lá hình trứng - bầu dục hoặc mác thuôn, dài 7-15cm, rộng 1,5-3cm, phiến lá mỏng; 3 gân chính tứ gốc; chóp nhọn, gốc hình nêm; cuống lá dài 1-2,5cm.
Hoa mọc đơn độc ở ngọn thân, cách tầng lá khoảng 15-30cm, lá đài hình mác màu lục nom như lá; cánh hình sợi màu vàng, bằng hoặc hơi ngắn hơn lá đài; nhị nhiều, mảnh, có bao phấn vàng nâu; bầu màu tím đỏ có 3 ô. Quả nang, mở ở lưng ô, màu tím đen, hạt to màu nâu tối. Ra hoa tháng 4-7, ra quả tháng 8-11.
1.2 Thu hái và chế biến
Bộ phận dùng: Thân rễ.
Cách chế biến Thất diệp nhất chi hoa: Thu hái quanh năm, tốt nhất là vào mùa thu đông. Đào thân rễ (hay gọi là củ) lên, rửa sạch, để nguyên đem phơi hoặc thái mỏng rồi phơi khô đều được, cũng có thể dùng tươi.
| Can thất diệp | Sau khi thu hoạch, đem rửa sạch, để nguyên củ hay thái phiến sau đó đem đi phơi khô và sử dụng Can thất diệp được sử dụng để bôi ngoài da trong các trường hợp viêm loét da, có tác dụng tiêu viêm, hoạt huyết tốt |
| Phiêu thất diệp | Thất diệp tươi sau khi đào, rửa sạch hoặc sử dụng can thất diệp sau khi thái lát, ngâm với nước vo gạo trong vòng 24 giờ nhằm mục đích loại bỏ độc tố. Đem phơi khô và sử dụng Phiêu thất diệp được sử dụng dưới dạng uống với liều nhỏ để chữa các chứng viêm bên trong như viêm phổi, viêm phế quản hay viêm khớp |
| Tửu chế thất diệp | Phiêu thất diệp tẩm rượu hấp trong vại sảnh trong 6 giờ, đem phơi khô Chuẩn bị chõ đồ, cho thất diệp đã hấp vào trộn với rượu Gừng, đem hấp tiếp, phơi khô, thực hiện 8 lần Tửu chế thất diệp có tác dụng bổ phế, an thần, định tâm với vị ngọt nhạt, tính ấm Tửu chế thất diệp thường được ứng dụng trong những bệnh lý về suy nhược thần kinh, giảm trí nhớ, viêm phổi, viêm phế quản, viêm phổi tắc nghẽn mãn tính |
1.3 Đặc điểm phân bố
Tại Việt Nam, cây có ở Sơn La. Ngoài ra còn có ở Ấn Độ, Butan, Nepan, Pakistan, Mianma, Trung Quốc, Thái Lan.
2 Thành phần hóa học
Nghiên cứu hóa thực vật cho thấy sự hiện diện của khoảng 98 hợp chất trong thân rễ của Thất diệp nhất chi hoa, bao gồm hơn 30 saponin steroid và các chất chuyển hóa thứ cấp bao gồm alkaloid, flavonoid, saponin, saponin steroid, carbohydrate, glycoside, glycoside tim, Flavonoid glycoside, flavon, phytoecdyson, terpenoid, saponin triterpenoid, sterol, quinone, phenol, tanin, este axit béo, polysaccharide và nấm nội sinh.
2.1 Saponin
Thành phần hóa học chính của Thất diệp nhất chi hoa chịu trách nhiệm về đặc tính chữa bệnh to lớn của nó là saponin chiếm hơn 80% tổng số hợp chất. Các hợp chất này, trong số đó, phần lớn do diosgenin đảm nhận. Paris saponin I-III, diosgenin và C22-methoxy-protodioscin, C22-hydroxyprotodioscin, C22-methoxy-protopolyphyllin I, C22-hydroxyprotopolyphyllin I, C22-methoxy-protopolyphyllin II, polyphyllin VI-VII là những hợp chất quan trọng khác được tìm thấy trong cây này.
Trong khi nghiên cứu các thành phần antityrosinase và antiishmanial của Thất diệp nhất chi hoa , 4 hợp chất đã được phân lập từ thân rễ của nó. Trong đó, 1,5-dihydroxy-7-methoxy-3-methylanthraquinone lần đầu tiên được báo cáo.
Polyphyllin A-H là một số saponin mới được phân lập từ thân rễ.
2.2 Khoáng chất
Nghiên cứu xác định hàm lượng các chất khoáng trong Thất diệp nhất chi hoa đã được thực hiện, cho thấy cây là một nguồn nguyên tố khoáng chất dồi dào, bao gồm sự hiện diện của 9 nguyên tố khoáng theo thứ tự Ca > K >Mg > Fe > Na > Cu > Mn > Zn > Cr.
2.3 Các hợp chất khác
Gần đây, một số hợp chất khác đã được báo cáo, bao gồm: β-sitosterol; ergosta-7,22-dien-3-one; β-ecdysone; kaempferol; daucosterol; luteolin; calonysteron; luteolin-7-O-glucoside; quercetin và 3β,5α,9α-trihydroxyergosta-7,22-dien-6-one.
== >> Mời bạn đọc tham khảo vị thuốc cùng công dụng: Cây Bán chi liên - Vị thuốc hỗ trợ điều trị ung thư hữu hiệu
3 Tác dụng - Công dụng của Thất diệp nhất chi hoa
3.1 Tác dụng dược lý
3.1.1 Chống ung thư
Nhờ chứa hàm lượng lớn saponin, chiết xuất Thất diệp nhất chi hoa có khả năng chống lại sự tăng sinh hoặc ức chế các tế bào ung thư, bao gồm: ung thư cổ tử cung, ung thư buồng trứng, ung thư tế bào thần kinh, ung thư mũi họng, ung thư dạ dày, ung thư đại tràng, ung thư thực quản, bệnh bạch cầu, ung thư vú, u xương, ung thư phổi và ung thư gan.
3.1.2 Hoạt động cầm máu
Nghiên cứu so sánh hoạt tính cầm máu, gây độc tế bào và tan máu của 6 loài Paris, trong đó có Thất diệp nhất chi hoa. Kết quả báo cáo rằng tất cả các loài ngoại trừ P.fargesii var. fargesii thể hiện hoạt động cầm máu trong phạm vi rộng hơn, từ đó chứng minh thảo dược có thể được sử dụng làm nguồn thuốc cầm máu.
3.1.3 Chống Alzheimer
Chất kích thích ngoại sinh, diosgenin, kích hoạt mục tiêu truyền tín hiệu rất quan trọng đối với liệu pháp chống bệnh Alzheimer, con đường 1,25D3-MARRS. Diosgenin có nhiều trong Thất diệp nhất chi hoa là một loại thuốc tăng cường trí nhớ và việc sử dụng nó đã làm tăng tình trạng thiếu trí nhớ khi phát hiện đối tượng và giảm một số dấu hiệu thoái hóa tế bào thần kinh bao gồm sự phân hủy trước khớp thần kinh kết hợp với các mảng amyloid ở vỏ não, thoái hóa sợi trục liên quan đến các mảng amyloid ở vỏ não, hồi hải mã và vỏ não và biểu hiện PHF-tau liên quan và xa với các mảng amyloid ở vỏ não và hồi hải mã.
3.1.4 Kích thích miễn dịch
Diosgenyl saponin có sự hiện diện của các gốc glucoside là cần thiết để bắt đầu các phản ứng miễn dịch, đặc biệt là trong giai đoạn tiêu thụ oxy chẳng hạn như trong quá trình bao gồm hoạt động của vi sinh vật và viêm mặc dù diosgenin chỉ có thể kích thích quá trình thực bào của đại thực bào bao gồm cả việc loại bỏ chất lạ hoặc chất biến tính. Ba saponin diosgenyl được phân lập từ Thất diệp nhất chi hoa kích thích hoạt động thực bào, tăng cường hô hấp và sản xuất oxit nitric. Các saponin với gốc đường này có hoạt tính điều hòa miễn dịch.
3.1.5 Kháng khuẩn, kháng nấm, kháng virus
Tinh dầu Thất diệp nhất chi hoa cho thấy tác dụng ức chế mạnh đối với Micrococcus, Xanthomonas, Aerobacter và Brevibacterium. Rễ đã cho thấy tác dụng chống vi khuẩn chống lại Bacillus spp., B.typhi, B.paratyphi, E.coli, Staphylacoccus aureas, Haemolytic streptococci, Meningococci. Chất chiết xuất từ các bộ phận trên mặt đất có tác dụng chống lại B.subtilis, S.aureus, Pseudomonas aeruginosa, E.coli và Salmonella flexinerai trong khi đó, chất chiết xuất từ thân rễ chỉ có tác dụng chống lại S.aureus.
Saponin steroid từ thân rễ của Thất diệp nhất chi hoa cho thấy hoạt tính kháng nấm chống lại Cladosporium cladosporioides, Magnaporthe oryzae và các chủng Candida albicans khác nhau. Ba saponin steroid pennogenin được phân lập từ cây thể hiện hoạt tính kháng nấm vừa phải đối với Saccharomyces cerevisiae và C.albicans.
Đã báo cáo tác dụng ngăn ngừa nhiễm virus, bất hoạt virus và chống sao chép virus của chiết xuất Ethanol 95% chống lại cả EV71 và CVB3. Tác dụng chống nhân lên của virus được nhận thấy rõ ràng hơn. Hoạt tính chống virus của saponin I đối với virus cúm A cũng đã được báo cáo.
3.1.6 Diệt tinh trùng, co bóp tử cung
Chiết xuất cho thấy hoạt động diệt tinh trùng hiệu quả chống lại tinh trùng của chuột và người. Viên đặt âm đạo của chiết xuất thực vật đã ngăn ngừa mang thai lên đến 60% trên số thỏ được thử nghiệm.
Tổng số saponin steroid từ chiết xuất thân rễ của Thất diệp nhất chi hoa cho thấy hoạt tính co hồi tử cung chứng minh việc sử dụng chúng trong điều trị chảy máu tử cung bất thường. Đã có báo cáo rằng Pennogenin-3-O-α-L-arabinofuranosyl (1→4)[α-L-rhamnopyranosyl(1→2)] -β-D-glucopyranoside (PARG) chịu trách nhiệm kích thích các cơn co thắt nội mạc tử cung.
== >> Mời bạn xem thêm dược liệu: Đảng sâm - Vị thuốc bồi bổ cơ thể, chữa vàng da, viêm thận hiệu quả
3.2 Công dụng theo y học cổ truyền
Thất diệp nhất chi hoa có tính hàn, vị đắng, cay, quy vào kinh can, có tác dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm chỉ thống, bình suyễn chỉ khái, tức phong định kinh, họat huyết tiêu thũng, chỉ huyết.
Trong đông y, Thất diệp nhất chi hoa được dùng trong trị vết thương xuất huyết, đau dạ dày, lở ngứa, viêm tuyến sữa, viêm amidan, viêm tuyến nước bọt, khớp sưng đau, trẻ em cam tích, thoát giang, tiểu máu, rắn cắn.
4 Cách sử dụng và bài thuốc từ cây Thất diệp nhất chi hoa
4.1 Cách dùng
Liều dùng 4-12g mỗi ngày dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài giã thân rễ đắp lên nơi sưng đau, vết rắn cắn, tràng nhạc, mụn lở, nhọt.
Kiêng kỵ: Không dùng cho người hư hàn.
4.2 Bài thuốc
Chữa trẻ em kinh sài, tay chân co giật: Thân rễ Bảy lá một hoa, sấy khô tán bột, uống mỗi lần 0,5-1g, ngày 4-5 lần.
Chữa trẻ em sốt cao co giật, quai bị, lên sởi và các chứng sưng viêm phát sốt: Thân rễ Bảy lá một hoa 4g, thiên hoa phấn 8g, Bạc Hà 12g. Sắc uống.
Chữa rắn độc cắn, nhọt vú, viêm phổi: Thân rễ Bảy lá một hoa (4-20g) phối hợp với các vị khác.
Chữa lòi dom: Thân rễ Bảy lá một hoa mài với giấm bôi rồi đẩy vào.
Chống ung thư: Thân rễ rửa sạch, ngâm nước vo gạo 4-5 tiếng, hấp cách thủy khoảng 20 phút, cho vào bình ngâm với rượu trắng 45 độ, theo tỷ lệ 1kg dược liệu với 4-5L rượu.
Tác dụng của rượu ngâm Thất diệp nhất chi hoa: Chống ung thư, giải độc, thanh nhiệt, giảm đau, kháng khuẩn.
5 Tài liệu tham khảo
1. Tác giả Mufida Fayaz (Đăng vào năm 2017). Paris polyphylla Smith – A critically endangered, highly exploited medicinal plant in the Indian Himalayan region, Academia. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2023.
2. Tác giả Võ Văn Chi (Xuất bản năm 2021). Tảo hưu nhiều lá trang 775-776, Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 2. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2023.
