Thạch Xương Bồ

Thạch xương bồ được biết đến với công dụng phổ biến là vị thuốc giúp an thần, bảo vệ thần kinh. Vậy những đặc điểm thực vật cũng như ứng dụng trong y học của cây này là gì ? Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin bổ ích về cây Thạch xương bồ.

1 Giới thiệu về cây Thạch Xương Bồ

Thạch xương bồ còn có tên gọi khác là Thủy kiếm thảo, Nham xương bồ với tên khoa học là Acorus gramineus Soland, thuộc họ Xương Bồ - Acoraceae.

Đây là loại cây thân thảo thủy sinh thường bắt gặp ở nơi có độ ẩm cao với nhiều công dụng khác nhau

1.1 Đặc điểm thực vật

Thạch xương bồ là cây thân thảo sống thủy sinh, có thân rễ to với kích thước khoảng 5-8mm, chia đốt. Lá cây mọc đứng, hình gươm, chiều dài  khoảng 20-50cm, rộng 2-6(10)mm; đều đều nhau , mảnh.

Hoa mọc thành bông mo dài chừng 6-10cm, có màu vàng, trên một trục cao 15 đến 20cm, với lá bắc to và dài như lá tiếp trụ thân; hoa nhỏ, lưỡng tính, nhị 6. 

Quả cây mọng xoan, khi chín sẽ có màu đỏ nhạt.

1.2 Đặc điểm phân bố và sinh thái

Thạch xương bồ mọc hoang ở trên các tảng đá ven suối hoặc dưới suối nơi có độ ẩm cao với độ cao khoảng 200-1500m. Cây phân bố chủ yếu ở miền Bắc và một vài tỉnh miền Trung như Sơn la, Lào Cai, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Nghệ An, Đà Nẵng, Khánh Hòa. Ngoài ra, cây cũng có ở một số nước trên thế giới như Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Lào, Thái Lan.

1.3 Chế biến và thu hoạch

Thạch xương bồ thường sử dụng Thân rễ để chế biến thành dược liệu với tên khoa học là Rhizoma Acori Graminei. Thông thường, bộ phận này sẽ được thu hái khi già và vào mùa đông. Sau khi thu hái, cần phải cạo sạch rễ con, thái phiến rồi phơi khô.

2 Thành phần hóa học

Thân rễ chứa tinh dầu (0.1-0.42%) trong đó có camphen, 8-cadinene, α.asarone, β-asarone (63.2-81.2%). Ngoài ra còn có caryophyllene, α-humulene, sekishone.

3 Thạch xương bồ có tác dụng gì ?

Thân rễ được sử dụng điều trị dạ dày, tim mạch, hô hấp và an thần. 

Cụ thể trong các trường hợp:

• Điều trị tiêu chảy
• Đau dạ dày
• Ho, hen phế quản
• Suy nhược thần kinh
• Sốt 
• Co giật
• Thấp khớp và đau xương
• Rối loạn nhịp tim

4 Công Dụng của Thạch Xương bồ theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị - Tác dụng

Tính vị: Vị cay, tính ấm

Tác dụng: Khai khiếu hóa đàm, khư phong trừ thấp, giải độc lợi niệu, lý khí, hoạt huyết trấn thống, kiện vị.

4.2 Công dụng Thạch xương bồ theo Y học cổ truyền

Ở Vân Nam (Trung Quốc), Thạch xương bồ được sử dụng trong trị điên cuồng kinh giản, đàm quyết hôn mê, thần kinh hỗn loạn, tai điếc, ù tai hay quên, thần kinh suy nhược, tiêu hóa bất lương, bệnh còng lưng, phong hàn thấp tê, mụn nhọt lở ngứa, tỳ vị hư hàn, viêm amidan có mủ.

Có nơi còn dùng trị ngực, bụng đầy đầy trướng, đòn ngã tổn thương.

5 Một số bài thuốc từ Thạch xương bồ

• Bất tỉnh do tắc nghẽn màng ngoài tim do đờm đục hoặc tích tụ nhiệt và ẩm. Lá Cỏ Ngọt (Thạch xương bồ) dùng với nước Trúc tươi (Trúc nhu) và củ Nghệ (Uất kim) trong bài Xương bồ Uất kim thang.
• Khí trệ chặn trung tiêu (lá lách và dạ dày) biểu hiện bằng cảm giác ngột ngạt, căng tức và đau ở vùng ngực và bụng. Lá cỏ ngọt (Thạch xương bồ) dùng với Vỏ quýt (Trần bi) và Vỏ mộc lan (Hậu Phác).
• Nhiệt ẩm tắc trung tiêu biểu hiện như kiết lỵ, sau khi ăn nôn mửa . Lá cỏ ngọt (Thạch xương bồ) dùng với rễ Coptis (Hoàng Liên).
• Mất ngủ, hay quên, ù tai, điếc tai. Cỏ nhọ nồi (Thạch xương bồ) dùng với rễ Bách Bộ (Viên chi) và Phụ tử (Phục Linh) trong bài Anshen Dingzhi Wan.

Liều dùng: Ngày dùng từ 3 đến 8g dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột và thuốc hoàn, đợt dùng từ 1 đến 2 tháng. Ứng dụng bên ngoài có hiệu quả đối với bệnh da liễu và bệnh trĩ. Nó cũng được sử dụng làm thuốc diệt côn trùng để diệt chấy, bọ và bọ chét (liều gấp đôi đối với thảo mộc tươi).

6 Tài liệu tham khảo

Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 2 (xuất bản năm 2021). Thạch xương bồ, trang 817-817, từ điển cây thuốc Việt Nam tập 2. Truy cập ngày 28 tháng 6 năm 2023.