Tê giác (Rhinoceros sondaicus Desmarest)

Tê giác là động vật có vú cỡ lớn với trọng lượng khoảng 2 tấn. Cơ thể chúng có chiều dài 3 mét và cao 1,5-1,7 mét. Mặc dù thân hình to lớn và có vẻ vụng về, chúng có thể di chuyển nhanh nhẹn. Sừng tê giác được đánh giá cao trong điều trị các bệnh như sốt cao, mê sảng, phát cuồng, co giật, đau đầu dữ dội, thổ huyết, chảy máu cam, vàng da, hậu bối, ung nhọt và liệt dương. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Chú ý: Bài viết dưới đây chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin, không cổ xúy cho các hành động săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật thuộc danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ. Do đó hành vi vận chuyển trái phép sừng tê giác một sừng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm.

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Rhinoceros sondaicus Desmarest

Tên tiếng Việt: Tê giác, Tê giác một sừng, tày ngu, tê giác Java

Tên nước ngoài: One horned rhinoceros (Anh), rhinocéros (Pháp)

Họ: Tê giác (Rhinocerotidae).

Nguồn gốc về tên khoa học Rhinoceros sondaicus

“Rhinoceros” từ tiếng Hy Lạp “rhino”, nghĩa là “mũi” và “ceros”, nghĩa là “sừng” và “sondaicus” (tiếng Latin -icus chỉ một địa phương) ám chỉ quần đảo Sunda ở Indonesia, “Sunda” nghĩa là “Java”. 

Vậy tên khoa học đã mô tả đây là loài tê giác có chiếc sừng mọc từ mũi, phân bố ở đảo Java (Indonesia).

2 Đặc điểm hình thái 

Tê giác là động vật có vú cỡ lớn với trọng lượng khoảng 2 tấn. Cơ thể chúng có chiều dài 3 mét và cao 1,5-1,7 mét. Mặc dù thân hình to lớn và có vẻ vụng về, chúng có thể di chuyển nhanh nhẹn. Đầu của tê giác thuôn dài, tai thẳng đứng và mắt nhỏ, trong khi khứu giác của chúng rất phát triển. Đặc trưng của tê giác là chiếc sừng mọc từ mũi, gắn với lớp da dày và hơi nghiêng về phía sau, thường chỉ xuất hiện ở cá thể đực. Chân của chúng ngắn và to, có 3 ngón với móng guốc. Da tê giác dày, cứng và có nhiều nếp gấp sâu tạo thành các mảnh giống như áo giáp. Lông của chúng thưa và có màu xám đậm.

Ngoài loài tê giác một sừng, còn có loài tê giác hai sừng (Dicerorhinus sumatrensis Fischer).

3 Phân bố và Sinh thái 

3.1 Phân bố

Tê giác Java (Rhinoceros sondaicus) đã hoàn toàn biến mất khỏi Việt Nam sau cái chết của cá thể cuối cùng vào năm 2011. Hiện nay, loài này chỉ còn được tìm thấy tại một địa điểm duy nhất - Công viên quốc gia Ujung Kulon (UKNP) ở Indonesia. Mặc dù trước đây phân bố rộng rãi trong khu vực Đông Nam Á, nhưng nạn săn bắt đã khiến loài này chỉ còn sót lại một quần thể nhỏ.

UKNP bắt đầu thực hiện chương trình giám sát tê giác Java từ năm 1967, khi số lượng cá thể được ước tính chỉ còn 25 con. Qua nhiều năm nỗ lực bảo tồn, đến năm 2022, quần thể đã tăng lên khoảng 76 cá thể. Tuy nhiên, theo thông báo gần đây của Bộ Môi trường và Lâm nghiệp Indonesia, có 15 cá thể không xuất hiện trong các bẫy ảnh trong vòng ba năm qua, mặc dù ba trong số đó đã được xác nhận gần đây. Hiện vẫn chưa rõ liệu những cá thể còn lại đã chết tự nhiên, bị săn trộm hay đơn giản là tránh được các bẫy ảnh.

Trước tình hình phát hiện dấu hiệu săn trộm trong năm qua, UKNP đã thực hiện nhiều biện pháp ứng phó: tạm ngừng đón khách du lịch, tăng cường công tác bảo vệ và theo dõi, đồng thời bổ sung thêm các hệ thống an ninh mới.

Ngoài áp lực từ nạn săn trộm - mối đe dọa chung của mọi loài tê giác, quần thể tê giác Java tại Ujung Kulon còn phải đối mặt với nhiều thách thức đặc thù:

• Tỷ lệ giới tính không cân đối: cứ một con cái thì có khoảng hai con đực
• Tính đa dạng di truyền thấp trong quần thể hiện tại
• Sinh cảnh bị giới hạn trong một khu vực duy nhất, đã gần đạt ngưỡng sức chứa và nằm trong vùng có nguy cơ cao về thiên tai

3.2 Sinh thái

Tê giác thường sống đơn độc trong rừng già và rừng sâu, ưa thích những vùng hiểm trở có nhiều song mây và tre nứa. Chúng cũng xuất hiện ở các trảng cỏ và gần các nguồn nước, đặc biệt là vùng đất ngập nước vì thích ngâm mình trong bùn. Thức ăn chính của chúng bao gồm lá cây, quả non, cỏ, măng và củ rễ. Tê giác đực và cái chỉ gặp nhau trong mùa sinh sản. Chu kỳ sinh sản kéo dài 3-4 năm và mỗi lần chỉ sinh một con. Tuổi thọ của chúng có thể tới 30-40 năm.

4 Bộ phận sử dụng 

Bộ phận của tê giác được sử dụng làm thuốc là sừng. Sừng tê giác trong y học cổ truyền có nhiều công dụng như chủ trị sốt cao, mê sảng, phát cuồng. Chi tiết về cách sử dụng sừng tê giác và tác dụng của sừng tê giác xem tại đây.

5 Tình trạng bảo tồn

Tê giác là loài sinh sản chậm, khó nuôi và bị săn bắt quá mức, dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng về số lượng. Thống kê cho thấy:

Năm 1970: 65.000 cá thể

Năm 1980: 14.800 cá thể

Năm 1988: chỉ còn khoảng 3.000 cá thể

Năm 2024: chỉ còn gần 76 cá thể tê giác Rhinoceros sondaicus (theo thống kê của International Rhino Foundation)

Hiện nay, tê giác một sừng được sách đỏ IUCN phân loại nguy cơ là cực kỳ nguy cấp. 

6 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Tê giác, trang 1211-1213. Truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2024.

Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Tê giác trang 1002-1004. Truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2024.

Tác giả International Rhino Foundation. Rhino Species Javan Rhino. Truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2024. 

Tác giả Đặng Vũ Hoài Nam và Martin Reinhardt Nielsen (Đăng ngày 05 tháng 9 năm 2020). Evidence or delusion: a critique of contemporary rhino horn demand reduction strategies, Human Dimensions of Wildlife. Truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2024.