Sơn Dương (Dê Núi - Capricornis sumatraensis)

Sơn dương được biết đến khá phổ biến với công dụng hỗ trợ điều trị thiếu máu và sốt cao. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Sơn dương.

1 Sơn dương là con gì?

Sơn dương còn có tên gọi khác là Dê núi, Dê rừng, sống ở rừng núi đá, thường gặp ở lưng chừng núi, đôi khi trên đỉnh núi, ở trong những hang hốc nhỏ, sống theo đàn 3-4 con, lên tới hàng chục con, chủ yếu ăn cỏ, lá, mầm và quả cây, rêu. 

Tên khoa học của Sơn dương là Capricornis sumatraensis, thuộc họ Bò (Bovidae). Hiện đã được đưa vào Sách đỏ Quốc gia để bảo vệ triệt để.

1.1 Đặc điểm động vật

Thân nhỏ gọn, cao khoảng 0,5m, nặng 80-130kg. Đầu to, hơi dài, mõm nhọn, tai giống tai lừa, cổ to, chân ngắn, sừng phân nhánh, cong về phía sau, màu đen, ở gốc sừng có tuyến hôi, bờm ngắn phủ từ trán đến vai. Từ gốc tai đến dưới mõm và quanh mắt mũi có lông dài màu vàng nhạt, trên trán có lông màu trắng; đuôi rất ngắn. Bộ lông dày, dài và cứng, màu xám đen hoặc xám tro.

1.2 Bộ phận dùng và chế biến

Bộ phận dùng: Xương Sơn dương (Sơn dương cốt), Sừng (Linh dương giác), tiết.

Theo dân gian, sau khi xả thịt, hứng tiết, lấy xương, sừng, mật và đôi khi cả dương vật để chữa bệnh.

1.3 Đặc điểm phân bố

Sơn dương phân bố ở Ấn Độ, nam Trung Quốc, Nepal, Mianma, Lào, Malaysia, Indonesia. Tại Việt Nam, loài này có ở Cao Bằng, Lai Châu, Sơn La, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hải Phòng, Thanh Hóa, Kon Tum, Gia Lai.

2 Thành phần dinh dưỡng

Sơn dương là một nguồn giàu protein và chất béo lành mạnh, chẳng hạn như axit béo Omega-3. Nó cũng là một nguồn cung cấp vitamin B dồi dào, chẳng hạn như niacin và pyridoxine, rất quan trọng đối với quá trình sản xuất và chuyển hóa năng lượng. Thịt cũng là nguồn cung cấp Sắt, Kẽm, magiê và kali.

Ngoài thành phần dinh dưỡng ấn tượng, Sơn dương còn chứa ít chất béo và calo, khiến nó trở thành lựa chọn lý tưởng cho những người đang trong kế hoạch giảm cân.

3 Tác dụng - Công dụng của Sơn dương

3.1 Tác dụng với sức khỏe

Sơn dương rất giàu axit linoleic liên hợp (CLA) có liên quan đến một số lợi ích sức khỏe. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng CLA có thể giúp giảm viêm và mỡ trong cơ thể, đồng thời giúp tăng cường phát triển cơ bắp.

Thịt Sơn dương là nguồn thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, cung cấp sự cân bằng lành mạnh giữa protein, vitamin và khoáng chất. Hàm lượng protein của nó đặc biệt cao – khiến nó trở thành lựa chọn tuyệt vời cho những người muốn tăng hoặc duy trì cơ bắp. Nó chứa các vitamin B như Thiamin và niacin, cả hai đều cần thiết cho hoạt động trao đổi chất bình thường. Sơn dương cũng cung cấp các khoáng chất thiết yếu như Canxi, phốt pho và Kali, có nghĩa là nó có thể giúp xương chắc khỏe và duy trì mức độ điện giải lành mạnh.

Ngoài những phẩm chất dinh dưỡng có lợi này, thịt Sơn dương cũng không chứa hormone và các chất phụ gia tổng hợp khác. Điều này đặc biệt quan trọng khi xem xét thịt của các động vật khác, kể cả bò và lợn, thường chứa dấu vết của kháng sinh, hormone và các hóa chất tổng hợp khác. Việc không có các hóa chất này có thể có tác dụng có lợi đối với cả chất lượng của thịt và cả sức khỏe tổng thể của người tiêu dùng.

Sơn dương cũng là một nguồn tuyệt vời của chất béo lành mạnh. Con vật chứa đầy chất béo không bão hòa đa và không bão hòa đơn lành mạnh, cả hai đều cần thiết cho cơ thể. Đặc biệt, chất béo không bão hòa đa đã được nghiên cứu rộng rãi và có liên quan đến nhiều lợi ích sức khỏe tiềm ẩn bao gồm cả việc ngăn ngừa bệnh tim. Hơn nữa, hàm lượng chất béo của Sơn dương làm cho nó có hương vị và thịt mọng nước hơn, đây là một phần thưởng cho người tiêu dùng.

Cuối cùng, Sơn dương là một trong số ít động vật có thịt không có cholesterol. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người có nguy cơ phát triển cholesterol cao do khuynh hướng di truyền, lựa chọn lối sống hoặc cả hai. Bằng cách chọn thịt Sơn dương thay vì các loại thịt khác, những người này có thể yên tâm rằng lựa chọn thực phẩm của họ không có thực phẩm giàu cholesterol có hại.

Tóm lại, Sơn dương là một loài động vật được đánh giá cao với nhiều lợi ích cho sức khỏe. Thịt của nó là một nguồn dinh dưỡng dồi dào không chứa các hormone và hóa chất nguy hiểm. Hơn nữa, hàm lượng chất béo của Sơn dương mang lại cho nó độ mọng nước và hương vị không có ở các loại thịt khác, đồng thời việc thiếu cholesterol khiến nó trở thành lựa chọn tuyệt vời cho những người có nguy cơ phát triển mức cholesterol cao. 

== >> Mời bạn xem thêm dược liệu: Đông trùng hạ thảo - Vị thuốc quý cho sức khỏe con người

3.2 Công dụng theo y học cổ truyền

Xương có tính ấm, vị ngọt, cay, có tác dụng mạnh gân cốt, trừ thấp, giảm đau. Thịt có vị ngọt, tính nhiệt, không độc, có tác dụng bổ dương, ích khí, trừ lam chướng. Sừng có tính hàn, vị mặn, không độc, có tác dụng phong nhiệt, trấn kinh, loan huyết. Tiết có vị mặn, tanh, tính bình, có tác dụng trừ độc, tán ứ.

Trong đông y, tiết Sơn dương được dùng trong giải độc, ngã tụ máu, sưng đau. Sừng chữa sốt cao, sơn lam chướng khí, đau đầu dữ dội, mê man, nôn mửa, chống sảy thai. Xương chữa thiếu máu, đau lưng, tê thấp, nhức mỏi gân xương, làm lành vết thương. Thịt tăng lực, mật chữa đau đầu, hen suyễn, bệnh ngoài da.

4 Các bài thuốc từ Sơn dương

4.1 Bài thuốc từ tiết Sơn dương

Uống ngay khi tiết còn nóng để giải độc do ăn nhầm nấm độc hay thức ăn có độc. Hoặc pha với một chút rượu, uống để chữa ngã gây tụ máu, sưng đau.

4.2 Bài thuốc từ sừng Sơn dương

Chữa sốt cao, co giật: Sừng Sơn dương 30g, Móc Câu Đằng 10g. Giã nhỏ, sắc với 200ml nước còn 50ml, uống trong ngày.

Chữa sốt cao, sơn lam chướng khí: Sừng chẻ nhỏ, sao khô, nghiền mịn, uống 2-5g mỗi lần, ngày 2 lần.

Chữa đau đầu dữ dội, mê man, nôn mửa: Sừng 1 cái sao thật khô, tán nhỏ thành bột, sắc với Xuyên Khung 10g, Thiên Ma 5g, uống trong ngày.

Chống sảy thai: Sừng đốt thành than, tán nhỏ, mỗi lần uống 12g với rượu.

Hiện sừng Sơn dương được chế biến thành cao Sơn dương để sử dụng trong y học hiện đại.

4.3 Bài thuốc từ thịt Sơn dương

Chữa thiếu máu (dùng cho người mới ốm dậy, phụ nữ sau sinh, trẻ em suy dinh dưỡng): Thịt Sơn dương 200g, Hoàng Kỳ, Đẳng Sâm, Đương Quy mỗi vị 25g. Thịt rửa sạch, thái mỏng. Nấu nguyên liệu với nước trên lửa nhỏ cho thật nhừ, ăn cả cái lẫn nước.

5 Tài liệu tham khảo

1.Tác giả Sandro Lovari, Emiliano Mori, Eva Luna Procaccio (đăng ngày 16 tháng 9 năm 2020), On the Behavioural Biology of the Mainland Serow: A Comparative Study. PubMed Central. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2023.

2.Tác giả Shiwen Song, Bo Xiao, Haifeng Lin và các cộng sự (đăng ngày 29 tháng 5 năm 2023), Ancient Mitogenomes Reveal Stable Genetic Continuity of the Holocene Serows, PubMed Central. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2023.