Sê ri (Sê ri vuông, Kim đồng nam, Anh đào Antilles - Malpighia glabra L.)

Cây sê ri thuộc dạng thực vật thân gỗ có kích thước nhỏ đến trung bình, mọc thành bụi. Quả sê ri tươi với hàm lượng Vitamin C cao vừa là thực phẩm bổ dưỡng vừa là dược liệu quý. Lá sê ri có tác dụng bảo vệ gan khi thử nghiệm trên chuột. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên tiếng Việt: Sê ri vuông, Kim đồng nam, Anh đào Antilles

Tên khoa học: Malpighia glabra L.

Họ Sơ ri (Malpighiaceae)

1.1 Đặc điểm thực vật của cây sê ri

Cây sê ri thuộc dạng thực vật thân gỗ có kích thước nhỏ đến trung bình, mọc thành bụi. Các cành có màu xám và phủ nhiều lỗ bì nhỏ. Lá được sắp xếp so le, bề mặt trơn láng, chiều dài từ 5-7 cm, phần gốc thuôn nhỏ, đỉnh lá tròn, mép lá không xẻ khía; cuống lá rất ngắn. Các cụm hoa phát triển tại kẽ lá, có sắc hồng; cấu tạo gồm đài hoa có 5 răng nhọn; cánh hoa gồm 5 cánh với phần móng dài và hẹp; số lượng nhị là 10. Quả sê ri thuộc dạng hạch, hình dạng gần tròn và hơi dẹt, kích thước đường kính từ 1-2 cm, bề mặt có 3 rãnh nông chia đều quả thành 3 phần, khi già có màu đỏ thẫm và bóng, phần thịt quả dày, mềm và nhiều nước, hương vị ngọt thơm và hơi chua.

1.2 Bộ phận sử dụng 

Thu hoạch phần quả khi đã chín đỏ và sử dụng ở dạng tươi.

1.3 Phân bố và điều kiện sinh thái 

Nguồn gốc của cây sê ri bắt nguồn từ khu vực Trung Mỹ - Caribê và kéo dài đến Hoa Kỳ, nơi cây đã được canh tác từ rất lâu. Hiện nay, loài cây này đã lan rộng và phát triển mạnh tại các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới của Nam Mỹ, Đông Nam Á và Nam Á, bao gồm cả Việt Nam.

Tại Việt Nam, việc trồng sê ri chủ yếu tập trung ở khu vực thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh xung quanh. Đây là loài cây ưa khí hậu nhiệt đới, cần nhiều ánh sáng, khả năng chống chịu hạn tốt, thích nghi với môi trường nóng ẩm có nhiệt độ trung bình năm dao động từ 20 đến 28 độ C. Tại châu Mỹ, cây được trồng ở vùng núi cao hoặc khu vực có khí hậu cận nhiệt đới, và có khả năng chịu được nhiệt độ thấp (đến -2°C). Tuy nhiên, trong giai đoạn nảy mầm, sương mù và nhiệt độ thấp có thể gây chết cây. Cây trồng từ hạt sẽ bắt đầu cho năng suất cao sau 3 - 4 năm. Thời gian thu hoạch có thể kéo dài tới 15 năm. Quá trình thụ phấn của hoa sê ri diễn ra tự nhiên hoặc nhờ côn trùng (đặc biệt là ong mật). Cây có khả năng tái sinh mạnh mẽ từ chồi sau khi bị đốn. Tại các tỉnh phía nam Việt Nam, sê ri phát triển tốt trên nhiều loại đất khác nhau. Đất trồng phù hợp cần có khả năng thoát nước tốt, độ pH từ trung tính đến hơi chua (5,5). Phương pháp nhân giống có thể thông qua hạt, chiết cành hoặc giâm cành.

Khu vực Trung Mỹ và Caribe, đặc biệt là Puerto Rico, là những nơi trồng sê ri với số lượng lớn. Quả thường được chế biến thành mứt hoặc nước ép, đóng hộp để xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ.

2 Thành phần hóa học của cây sê ri

Phần thịt quả chiếm khoảng 50% trọng lượng tổng thể của quả. Trong 100g thịt quả có chứa: 82 - 91g nước, 0,7 - 1,8g protein, 0,1 - 0,2g chất béo, 7-14g carbohydrate, 0,6-1,2g chất xơ, 4,7g vitamin C.

Nghiên cứu của Cavalcante Maria Lucia năm 1992 đã chỉ ra rằng quả sê ri chứa ba loại Carotenoid với hàm lượng cao, bao gồm α-caroten, β-caroten và β-cryptoxanthin.

Ngoài ra còn có các vitamin khác như Vitamin A (4300-12 500 IU/100g), Thiamin, Riboflavin và niacin.

Theo công bố của Kuni Yoshi Shintetu và đồng nghiệp năm 1992, quả có chứa 1,7% Glucose, 2,0% Fructose, 0,97% acid malic, 1,3% acid dehydroascorbic.

Vỏ thân có hàm lượng tanin cao (20 - 25%) và được sử dụng trong ngành công nghiệp thuộc da.

Thành phần hóa học trong lá bao gồm các hợp chất coumarin (capensine, daphnoretin và scopoletin), Flavonoid (chủ yếu là quercetin và glycoside apigenin), các acid phenolic (dẫn xuất từ acid cinnamic và acid quinic) và các acid amin (adenosine, homoisoleucine và phenylalanine).

3 Công dụng của cây sê ri

Quả sê ri tươi với hàm lượng vitamin C cao vừa là thực phẩm bổ dưỡng vừa là dược liệu quý. Tại Ấn Độ, người dân sử dụng nước ép từ quả sê ri để điều trị các bệnh như viêm họng, kiết lỵ, tiêu chảy và các rối loạn chức năng gan. Một số người thường xuyên sử dụng quả sê ri như một phương pháp điều trị chứng tăng cholesterol trong máu.

Lá sê ri đã được chứng minh có khả năng bảo vệ gan thông qua các thử nghiệm trên chuột, sử dụng mô hình tổn thương gan do CCL₄ và so sánh với Silymarin làm chất đối chứng. Kết quả cho thấy ở liều 800 mg/kg có hiệu quả bảo vệ gan tốt nhất, thể hiện qua việc làm giảm nồng độ các chỉ số trong huyết thanh: ALT (26%), AST (24%), NO (23%) và TNF-α (42%), đồng thời làm tăng đáng kể nồng độ catalase trong huyết thanh (102%). Tất cả các liều thử nghiệm đều cho thấy khả năng làm giảm nồng độ TNF-α trong huyết thanh vượt trội hơn so với silymarin, điều này chứng tỏ tiềm năng chống viêm mạnh mẽ của lá sê ri.

4 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Sê ri, trang 730-731. Truy cập ngày 11 tháng 11 năm 2024.

Tác giả Seham S. El-Hawary và cộng sự (đăng ngày 22 tháng 12 năm 2020). Metabolic profiling and in vivo hepatoprotective activity of Malpighia glabra L. leaves, Journal of food biochemistry. Truy cập ngày 11 tháng 11 năm 2024.