Rau Chân Vịt (Cải Bó Xôi - Spinacia oleracea)

Rau Chân Vịt được sử dụng rộng rãi bởi công dụng bồi bổ, chống suy nhược. Vậy, vị thuốc này có tác dụng gì? Và sử dụng Rau Chân Vịt thế nào mang lại hiệu quả tối ưu nhất? Mời quý bạn đọc tìm hiểu trong bài viết sau đây. 

1 Rau Chân Vịt là rau gì? Rau Chân Vịt có phải là Cải Bó Xôi không?

Rau Chân Vịt có tên tiếng Anh là Spinach, ngoài ra, rau còn có tên gọi khác là Cải Bó Xôi, Bối Xôi, Rau nhà Chùa.

Tên khoa học của Rau Chân Vịt là Spinacia oleracea L., thuộc họ Rau muối (Chenopodiaceae). Cần phân biệt với Lindernia procumbens, thuộc họ Hoa mõm sói (Scorphulariaceae) - cũng có tên là Rau Chân Vịt.

1.1 Hình ảnh cây Rau Chân Vịt

1.2 Đặc điểm thực vật

Cây thân thảo sống hàng năm, khi có hoa cao 0,75-1m. Thân mọc thẳng đứng, cao từ 30-60 cm, thân nhẵn và đường kính tròn, thân có ống, mọng nước, ở một số đoạn ngọn có màu đỏ. Lá hình mũi mác hay có thùy nông, màu xanh lục sẫm, có lông thưa dạng bột, cuống lá dài.

Hoa trên đầu dài hình cầu có gai và những cái ngắn hơn từ trục, rất nhiều, không cuống, đài hoa 4 ngăn, nhị 4, bao phấn kép, rất lớn, đài hoa 4 ngăn, nhị 4, bao phấn kép, rất lớn.

Hoa mọc ở nách lá, không cuống và mọc dày đặc. Khi hạt đã chuẩn bị xong, đài hoa có hai sừng nhô ra ở mỗi bên mọc thành gai. Quả nang, được bao phủ bởi đài hoa nhỏ còn sót lại, có hai sừng ngắn đối diện.

1.3 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Phần cây trên mặt đất.

1.4 Đặc điểm phân bố

Cây có nguồn gốc từ Trung Đông, được trồng từ lâu đời. Cây được nhập trồng vào Việt Nam, hiện có ở ngoại thành Hà Nội, Đà Lạt, Lâm Đồng.

1.5 Cách trồng Cải Bó Xôi

Rau Chân Vịt hay Cải Bó Xôi có thể trồng dễ dàng ngay tại nhà để bạn có thể có rau sạch, đảm bảo vệ sinh để ăn.

Bạn chỉ cần tìm mua hạt giống Cải Bó Xôi tại các cửa hàng hạt giống, chuẩn bị thùng đựng, đất trồng cũng như phân bón và những dụng cụ làm vườn đơn giản, tiến hành theo các bước như sau:

• Xử lý hạt giống: Ngâm hạt trong nước ấm 40 độ C từ 3-4 giờ, sau đó ủ trong khăn ẩm khoảng 8 tiếng, kiểm tra thấy hạt đã có rễ nhú ra là được.
• Dùng đất trộn với phân bón rồi cho vào thùng, chậu đựng, san phẳng.
• Gieo hạt bằng cách rắc đều hạt lên đất đã chuẩn bị.
• Đặt thùng đựng tại nơi có ánh sáng vừa đủ, tưới nước 2 lần mỗi ngày.

2 Thành phần hóa học

2.1 Flavonoid

Rau bina được biết đến với hàm lượng Flavonoid phong phú. Một loạt các flavonoid có mặt như quercetin; myricetin; kaempferol; apigenin; luteolin; patuletin; spinacetin; jaceidin; 4’-glucuronid; 5,3’,4’-trihydroxy-3-methoxy-6,7-methylenedioxyflavone-4’- glucuronide; 5,4’-dihydroxy-3,3’-dimethoxy-6,7-methylene dioxyflavone-4’-glu-curonide; 5,4’-dihydroxi-3,3’-dimitoxy-6,7-methylene-dioxyflavone; 3,5,7,3’,4’-pentahydroxi-6-methoxyflavone.

2.2 Hợp chất khác

Dinh dưỡng: Một mẫu 100g thylakoid cải bó xôi chứa 23,5g protein, 11,9g chất béo, 41,7g carbohydrate, 3,5g muối, 3g chất diệp lục, 27,9mg lutein, 730µg Zeaxanthin, 4,76mg β-caroten, 21µg Vitamin A, 1313µg vitamin K, 6,07mg Vitamin E và 166µg axit folic.

Hợp chất phenolic: Polyphenol đã được phân lập từ cây, bao gồm para-coumaric acid, ferulic acid, ortho- coumaric acid.

Carotenoid: Rau bina có thể là một nguồn cung cấp Carotenoid (sắc tố màu vàng, cam hoặc đỏ) được ngụy trang bởi chất diệp lục màu xanh lá cây; bao gồm Lutein 9’-(Z)-neoxanhin, -carotene và violaxanthin.

Vitamin: Rau bina cũng được biết đến với hàm lượng vitamin cao (A, C, E, K) cùng với nồng độ cao của axit folic và oxalic.

Khoáng chất: Cùng với hàm lượng vitamin cao trong rau bina, chúng cũng đi kèm với một lượng khoáng chất tốt, ví dụ như Kẽm, Kali, canxi, Magie và phospho.

== >> Mời bạn đọc tham khảo vị thuốc cùng công dụng: Cây Cà rốt - Thực phẩm bổ dưỡng, giàu vitamin A và chất chống oxy hóa

3 Tác dụng của Rau Chân Vịt: Ăn nhiều Rau Chân Vịt có tốt không?

3.1 Tác dụng của Cải Bó Xôi

3.1.1 Chống oxy hóa

Khi kiểm tra bằng cách sử dụng ba xét nghiệm khác nhau, tất cả các phân đoạn thu được đã chứng minh hoạt tính chống oxy hóa. Người ta đã phát hiện ra sự hiện diện của flavonoid và các dẫn xuất của axit p-coumaric như các thành phần chống oxy hóa trong dịch chiết lá rau bina.

Cần nhiều nghiên cứu hơn ở người để xem liệu việc tiêu thụ các bữa ăn giàu NAO hoặc lutein của rau bina, giúp giảm viêm ở chuột bằng cách điều chỉnh con đường NF-B, cũng hữu ích về mặt lâm sàng, đặc biệt là ở những người bị viêm mãn tính hoặc rối loạn liên quan đến viêm .

3.1.2 Chống ung thư

Chế độ ăn chay, đặc biệt là rau xanh đậm, có liên quan đến tỷ lệ mắc nhiều bệnh ác tính thấp hơn. Tiêu thụ rau bina đã được chứng minh là có tác dụng bảo vệ chống lại ung thư vú, ruột kết và thực quản trong các nghiên cứu dịch tễ học. Lutein, một loại caroten, có liên quan đến việc giảm nguy cơ ung thư vú.

Phần glycoglycerolipid của rau bina làm giảm hoạt tính ức chế polymarase DNA (pol) với giá trị IC50 là 43,0 g/ml, nhưng phần hòa tan trong chất béo lại ức chế rất nhẹ hoạt tính pol. Nghiên cứu này phát hiện ra rằng việc uống phần glycoglycerolipid của rau bina đã ức chế hoạt động pol của động vật có vú, sự phát triển của tế bào ung thư nuôi cấy ở người và sự tăng sinh khối u rắn in vivo.

3.1.3 Chống viêm

Về mặt cơ chế, NAO có nguồn gốc từ cải bó xôi có thể cung cấp sự bảo vệ thông qua NF-B. Phenolic thơm là một loại hợp chất phenolic có đặc tính chống viêm của NAO (bao gồm axit p-coumaric) rất có thể là do các hợp chất này. Bằng chứng từ nghiên cứu trên động vật và tế bào chỉ ra rằng lutein làm giảm phản ứng viêm bằng cách ức chế hoạt hóa NF-B và việc ăn thực phẩm giàu lutein như rau bina có thể giúp giảm viêm.

3.1.4 Chống béo phì

Một chiết xuất rau bina giàu thylakoid đã được quan sát để tạo ra cảm giác no ở các đối tượng thử nghiệm ở người và động vật. Thylakoids được cho là làm chậm quá trình tiêu hóa và hấp thụ chất béo ở tốc độ thấp hơn bằng cách tương tác với phức hợp lipase/colipase.

Có bằng chứng cho thấy việc bổ sung thylakoids có nguồn gốc từ rau bina vào chế độ ăn uống sẽ hữu ích trong việc kiểm soát cơn đói tạm thời, lượng calo hấp thụ và tăng cân ở những người khỏe mạnh thông qua việc điều chỉnh sự bài tiết CCK, GLP-1 và ghrelin, nhưng sự liên quan của những tác dụng này trong các thử nghiệm lâm sàng dài hơn, tập trung vào người béo phì, vẫn là vấn đề cần nghiên cứu thêm.

3.1.5 Hạ đường huyết

Các tác dụng giống như Insulin và nhạy cảm với insulin của chất chiết xuất từ ​​cải bó xôi đã được chứng minh trong các thí nghiệm nuôi cấy tế bào. Các nhà khoa học đã nghiên cứu xem rau bina tươi, dù được ép hay chiết xuất bằng Ethanol, ảnh hưởng như thế nào đến sự biệt hóa của tiền tế bào mỡ 3T3-L1. Từ các nghiên cứu khác nhau, Thylakoids có thể giúp kiểm soát đường huyết sau ăn và insulin máu bằng cách cản trở sự hấp thụ Glucose và giảm tiết insulin, theo các nghiên cứu, tuy nhiên các tác dụng này có thể chỉ thoáng qua.

3.1.6 Giảm lipid máu

Lipid máu đã được chứng minh là giảm nhờ màng thylakoid chiết xuất từ lá Rau Chân Vịt. Khi so sánh với những đối tượng không tiêu thụ thylakoids rau bina, những người đàn ông và phụ nữ tiêu thụ một bữa ăn có chứa 50g thylakoids đã giảm đáng kể lượng axit béo tự do trong huyết thanh sau bữa ăn. Mặc dù các nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra khả năng của thylakoids và chất phytochemical có nguồn gốc từ rau bina để làm giảm chất béo trung tính trong máu, nhưng vẫn chưa có bằng chứng về hiệu quả ở người. Tác dụng của rau bina và thành phần của nó đối với lipid máu cần được nghiên cứu thêm do thiếu dữ liệu.

== >> Mời bạn xem thêm dược liệu: Rau sam - Thực phẩm bổ dưỡng, cũng là vị thuốc hữu ích

3.2 Công dụng theo y học cổ truyền

Ăn nhiều Cải Bó Xôi có tốt không? Rau Chân Vịt giúp làm mát, nhuận tràng, bổ tim, tăng tiết dịch vị, mật, các tuyến nội tiết, làm sạch đường tiêu hoá và chống hoại huyết. Toàn cây có vị ngọt, tính mát, có tác dụng dưỡng huyết, chỉ huyết, liễm âm, nhuận táo.

Rau Chân Vịt thường được dùng trong các trường hợp thiếu máu, giúp dưỡng sức, bệnh hoại huyết, chống còi xương, suy nhược thế lực và thẩn kinh. Còn dùng trị bệnh sốt, viêm phối và trị sỏi niệu đạo. Dùng ngoài trị bong, bệnh nấm, các vết thương mất trương lực. Hạt được dùng trong truờng hợp hô hấp khó khăn, viêm gan vàng da.

4 Cách chế biến Rau Chân Vịt: Ăn Rau Chân Vịt đúng cách

4.1 Chế biến Cải Bó Xôi: Rau Cải Bó Xôi nấu món gì?

Rau Chân Vịt có thể dùng nấu chín hay ăn sống, hoặc giã nát lấy nước (dịch lá) pha rượu uống (để dưỡng sức, chống già yếu). Cải Bó Xôi có thể nấu thành những món ăn thơm ngon, hấp dẫn như Cải Bó Xôi xào, Canh Cải Bó Xôi, Salad Cải Bó Xôi, Cải Bó Xôi chiên trứng...

Dùng phối hợp với cải xoong, lấy dịch lá uống trị suy nhược cơ thể và thần kinh. Dùng ngoài giã đắp hoặc trộn dầu dừa, dầu mè trị bỏng, nấm và vết thương. Hiện nay, chiết xuất Rau Chân Vịt được sử dụng trong các chế phẩm bổ sung chăm sóc sức khỏe cho con người.

4.2 Tác dụng của Cải Bó Xôi với trẻ em

Rau Chân Vịt phù hợp cho từ trẻ em, người vị thành niên cho đến người già, người thiếu máu hay mắc bệnh mạn tính, người lao động trí óc, người chịu ô nhiễm, hay bị bệnh ngoài da, cũng như người bị tăng acid uric máu. Bà đẻ ăn Rau Chân Vịt được không? Khi ăn với lượng vừa đủ, Rau Chân Vịt chứa nhiều dưỡng chất rất có lợi cho sức khỏe của phụ nữ sau sinh.

4.3 Liều lượng

Mặc dù liều lượng phụ thuộc vào sức khỏe, tuổi tác và một số điều kiện khác của người dùng, nhưng vẫn có một liều lượng khuyến cáo. Khi bổ sung bột chiết xuất rau bina, hãy uống 1,5-3g (tương đương ½-1 thìa cà phê) mỗi ngày. Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.

4.4 Tác hại của Cải Bó Xôi

Một tác dụng phụ phổ biến có thể là tiêu chảy. Điều này có khả năng là do lượng chất xơ và nước dư thừa có trong chiết xuất rau bina. Nếu bạn bị bệnh thận hoặc sắp phẫu thuật, bạn không nên sử dụng chiết xuất rau bina. Vì nó làm giảm lượng đường trong máu, nên không nên dùng trước, trong hoặc sau khi phẫu thuật.

Một loại protein gây dị ứng phổ biến đã được xác định trong rau bina có thể dẫn đến phù mạch và nổi mày đay. Bệnh gút có thể bùng phát ở những người dễ mắc bệnh do hàm lượng purine trong rau bina. Không nên cho trẻ dưới 4 tháng tuổi ăn cải bó xôi vì khả năng hấp thụ Canxi có thể giảm.

Cải bó xôi giàu về chất khoáng, nhất là các oxalat (K và Ca), nên những người bị bệnh đau gan mạn tính, thấp khớp, tạng khớp, sỏi niệu đạo, viêm dạ dày và ruột không nên dùng.

5 Mua Rau Chân Vịt ở đâu? Giá Cải Bó Xôi là bao nhiêu?

Bạn có thể tìm mua Rau Chân Vịt vô cùng dễ dàng tại các siêu thị hay chợ truyền thống để sử dụng bởi đây là loại rau giàu dinh dưỡng, rất được ưa chuộng nên được bày bán rất phổ biến.

Giá Cải Bó Xôi hiện nay theo tìm hiểu của chúng tôi, dao động từ khoảng 50.000 đồng -  80.000 đồng, tuy nhiên, giá này thường thay đổi tùy từng khu chợ hay siêu thị, cũng như tùy thời giá từng ngày.

6 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi (Xuất bản năm 2021). Bối xôi trang 231-232, Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Truy cập ngày 7 tháng 5 năm 2023. 

2. Tác giả Chokkara Sri Lasya (Ngày đăng 5 tháng 7 năm 2022). Spinach and its health benefits: A review, The Pharma Innovation Journal. Truy cập ngày 7 tháng 5 năm 2023. 

3. Tác giả Jame D (Ngày đăng 28 tháng 2 năm 2021). Spinach Extract: Benefits, Side Effects & Dosage, Community.bulksupplements. Truy cập ngày 7 tháng 5 năm 2023.