Cỏ Mực (Nhọ Nồi, Hạn liên thảo - Eclipta prostrata L.)

Cỏ mực (cây nhọ nồi) trong dân gian thường được dùng để giã vắt lấy nước uống chữa cầm máu trong rong kinh, bị thương chảy máu, trĩ ra máu và chảy máu cam. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Cỏ mực.

1 Giới thiệu về cây Cỏ mực

Cây Cỏ mực hay còn được gọi là cây Cỏ nhọ nồi, Hạn liên thảo, tên khoa học là Eclipta prostrata L. (Eclipta alba (L.) Hassk.), Asteraceae (họ Cúc).

1.1 Đặc điểm thực vật

Cây thân thảo, mọc hằng năm và cao khoảng 30-40 cm. Thân có màu xanh đậm hoặc hơi đỏ tím và có nhiều lông nhám. Các đốt thân không đều và lá hình ngọn giáo, dài khoảng 3-6 cm và rộng từ 0,5-1 cm. Lá mọc đối và có lông ở cả hai mặt, mép lá có răng cưa và cuống ngắn.

Cụm hoa đầu cao khoảng 6-7 cm và rộng từ 5-6 cm, mọc trên cuống mảnh dài khoảng 2-3,5 cm. Tổng bao có một hàng lá bắc hình bầu dục thuôn, có lông ở mặt lưng và ở mép. Đế hoa rộng khoảng 5 cm. Các hoa ở mép là hoa cái có tràng dạng lưỡi và màu trắng, trong khi các hoa ở giữa là hoa lưỡng tính có ống tràng màu xanh nhạt ở đầu và có 5 thuỳ ngắn.

Quả bế của cây có ba cạnh dài khoảng 3 mm, màu đen và không có mào lông. Khi bấm thân hoặc vò lá, cây có thể tiết ra một chất dịch màu đen nhạt khi tiếp xúc với không khí.

1.2 Thu hái và chế biến

Dùng toàn cây (Herba Ecliptae), có thể sử dụng tươi (bằng cách giã hoặc ép để lấy nước) hoặc sử dụng khô, và có thể thu hái quanh năm.

1.3 Đặc điểm phân bố

Loài liên nhiệt đới, phát triển ở các vùng đất ẩm ướt, bao gồm cả các ruộng ẩm, bãi hoang ven đường và có thể mọc ở độ cao lên tới 500m. Thời gian hoa và kết quả từ tháng 4 đến tháng 12. Loài thực vật này được phân bố tại Lâm Đồng, Cần Thơ, cũng như ở Philippin và Đài Loan.

2 Thành phần hóa học

Eclipta prostrata chứa nhiều loại thành phần thực vật có hoạt tính, bao gồm các dẫn xuất coumestan, Saponin triterpene, saponin steroid, triterpen, steroid, alkaloid steroid, Flavonoid, axit phenolic, dẫn xuất thiophene và nhiều hợp chất khác. Các chất chiết xuất và hợp chất phân lập khác nhau của E. prostrata cho thấy một loạt các hoạt động sinh học như kháng khuẩn, chống ung thư, bảo vệ gan, bảo vệ thần kinh và tóc các hoạt động thúc đẩy tăng trưởng. 

3 Tác dụng của cây Cỏ mực

3.1 Tác dụng dược lý 

Hợp chất có khung coumestan được gọi là Wedelolacton có tác dụng kháng viêm bằng cách ngăn chặn quá trình sản xuất prostaglandin và cũng có tác dụng giống như hormone nữ.

Thực vật có tên là Cỏ mực có khả năng kháng khuẩn yếu trong điều kiện nghiên cứu in vitro, tuy nhiên, hiệu quả kháng khuẩn được quan sát rõ trên bệnh nhân. Cỏ mực cũng có tác dụng tăng tỉ lệ prothrombin tương tự như vitamin K, giúp cầm máu. Sử dụng lâu dài, Cỏ mực có tác dụng chống sốc phản vệ, kháng histamin, kháng viêm và ức chế một số chủng vi khuẩn.

3.2 Cây Cỏ mực (nhọ nồi) có tác dụng gì?

Tính vị, tác dụng: Vị chua, tính mát, có tác dụng lương huyết, chỉ huyết, thanh nhiệt giải độc. 

Công dụng: Trong y học dân gian, cỏ mực thường được sử dụng bằng cách giã và ép để lấy nước uống, giúp cầm máu trong trường hợp rong kinh, trĩ ra máu, chảy máu do bị thương hoặc chảy máu cam và chữa sốt xuất huyết. Cỏ mực không độc hại và có giới hạn an toàn rộng. Ngoài ra, cỏ mực cũng có thể được dùng để trị bệnh tưa lưỡi do nấm Candida albicans bằng cách giã nát và lấy nước, có thể thêm Mật Ong hoặc muối để rửa miệng ở trẻ em.

4 Bài thuốc từ cây Cỏ mực

4.1 Chữa rụng tóc sớm, chóng mặt hoa mắt và bổ thận

Cách sử dụng như sau: rửa sạch cỏ mực, cắt nhỏ và nấu cô đặc. Sau đó, ta trộn cao cỏ mực với nước Gừng và mật ong, lắc đều. Khi sử dụng, lấy 1-2 thìa canh hòa vào nước đun sôi còn ấm hoặc cho ít rượu gạo để uống. Sử dụng hai lần mỗi ngày để bổ thận, ích tinh huyết và giữ cho tóc đen.

4.2 Chữa vết thương nhỏ chảy máu

Đơn giản chỉ cần lấy một nắm cỏ mực sạch nhai hoặc giã nhuyễn, sau đó đắp lên vết thương.

4.3 Chữa bệnh trĩ

Lấy một nắm cỏ mực (bao gồm cả rễ, thân và lá), giã nát và vắt lấy nước cốt. Tiếp theo, ta cho nước cỏ mực vào ly rượu nhỏ, đun nóng và uống. Phần bã của cỏ mực có thể đắp bên ngoài hậu môn mỗi khi búi trĩ bị sa ra ngoài.

4.4 Chữa chảy máu dạ dày và hành tá tràng

Lấy 50g cỏ mực, 25g bạch cập, 4 quả đại táo và 15g Cam Thảo để sắc uống. Sắc uống 1 thang chia hai lần mỗi ngày.

4.5 Trị chảy máu cam

Sử dụng 30g cỏ mực kết hợp với 15g lá Sen để sắc lấy nước uống. Mỗi ngày sắc 1 thang chia làm 2 lần và uống liên tục trong 20 ngày.

4.6 Chữa di mộng tinh (do tâm thận nóng)

Sử dụng cỏ mực sấy khô, tán bột. Uống 8g mỗi ngày với nước cơm hoặc sắc 30g cỏ mực để uống.

4.7 Nếu bị rong kinh nhẹ

Sử dụng cỏ mực tươi giã vắt lấy nước cốt để uống hoặc sắc nước từ cỏ mực khô. Nếu rong kinh nặng, cần phối hợp thêm trắc bá diệp hoặc cây huyết dụ...

4.8 Dùng cho trẻ em trên 1 tuổi

Sử dụng 4g cỏ mực tươi và 2g lá hẹ tươi giã nhuyễn, lấy nước cốt hòa mật ong và chấm lên lưỡi cách 2 giờ 1 lần.

4.9 Chữa sỏi thận

Lấy 25g cỏ mực đem nấu chung với 15g xa tiền thảo uống như nước trà nhiều lần trong ngày cho hết. Nếu khó uống, có thể cho thêm chút đường để tạo vị ngọt. Liên tục sử dụng bài thuốc này sẽ làm tan các cục sỏi.

5 Tài liệu tham khảo

1. Nhận thức cây thuốc và dược liệu (Xuất bản năm 2021). Cỏ mực trang 74 - 75, Nhận thức cây thuốc và dược liệu. Truy cập ngày 13 tháng 2 năm 2023.
2. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (Xuất bản năm 2021). Cỏ mực trang 90 - 91, Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1. Truy cập ngày 13 tháng 2 năm 2023.
3. Tác giả Deepak Timalsina  và Hari Prasad Devkota (Đăng ngày 22 tháng 11 năm 2021). Eclipta prostrata (L.) L. (Asteraceae): Ethnomedicinal Uses, Chemical Constituents, and Biological Activities, PubMed. Truy cập ngày 20 tháng 02 năm 2023.