Ngô Công (Con Rết - Scolopendra morsitans)

Theo y học cổ truyền, Ngô Công hay Con Rết có vị cay, hơi mặn, tính ấm, có độc, vào kinh can, có tác dụng khử phong, trấn kinh, giải độc, sát khuẩn. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin về Ngô Công.

1 Ngô công là con gì?

Ngô công là cơ thể khô của con rết hay rít, thiên long, bách túc trùng, bách cước. Tên khoa học là Scolopendra morsitans L. thuộc họ Rết (Scolopendridae)

1.1 Mô tả Ngô công

Con rết có thân hẹp ngang, dẹt, mỗi con dài từ 7 – 13 cm, có khi dài đến 20cm, gồm khoảng 20 khoanh đốt đồng đều, gần giống nhau, mỗi khoanh đốt mang một cặp chân ở hai bên hơi cong về phía sau.

Đầu tròn ngắn do 6-7 đốt hợp lại, có một đôi râu (xúc giác) dài hơn chân, chẻ ngang. Hai bên đầu có nhiều mắt đơn. Miệng nằm giữa 2 hàm trên. Đôi chân thứ nhất biển đổi thành chân hàm có móc chứa nọc độc, hướng thẳng về phía trước, tuyến độc nằm trong gốc háng hay sâu hơn nữa.

2 Đốt cuối nhỏ thường không có chân, nhưng phần đuôi lại mang hai chân dài, duỗi thẳng về phía sau. Kết cấu mỏng manh dễ gãy theo đường nứt. Lưng Rết có màu nâu đỏ hoặc nâu đen, bụng màu vàng nâu.

Dược liệu đạt yêu cầu sẽ có các đặc điểm: Dài, thẳng, dẹt, đầu thân màu nâu đỏ hoặc nâu đen, óng ánh, bụng nhăn nheo, màu vàng nâu, mặt cắt ngang cho thấy ở giữa rỗng, còn đủ chân màu vàng. Có mùi hơi khó chịu đặc trưng, nếm thấy có vị hăng cay, hơi mặn.

2 Phân bố, thu bắt, chế biến

2.1 Phân bố

Con rết được tìm thấy ở nhiều nước châu Á trong đó có Việt Nam. Rết sống hoang dã ở những nơi ẩm thấp, tối tăm như dưới các tảng đá, lá khô, gỗ mục, mái nhà tranh, góc vách đất, dưới đáy kệ, chum, vại.

Ngô công ăn sâu bọ để sống. Thường đẻ trứng từ tháng 3 đến tháng 5

Con rết nhỏ mới nở màu trắng, sau lột xác biến thành màu nâu đỏ.

Ở một số nước như Hàn Quốc, Trung Quốc, người ta tiến hành nuôi rết để làm thuốc.

2.2 Thu bắt và chế biến

Thu bắt những con Ngô công kích thước đạt yêu cầu, vào mùa xuân hoặc mùa hè, đem duỗi thẳng bằng que nứa xuyên từ đầu đến đuôi rồi đem phơi hoặc sấy khô. Bỏ đầu, đuôi, chân khi dùng.

Có thể bọc bằng lá Bạc Hà rồi nướng. Hoặc loại bỏ que nứa, rửa sạch rồi sao nóng nhẹ đến khi có màu vàng, cắt thành miếng nhỏ

Bảo quản trong lọ hoặc hộp kín để tránh ẩm. 

2.2.1 Ngô công ngâm rượu

Có thể đem ngô công ngâm rượu theo phương pháp như sau: Nhúng con rết sống vào nước nóng khoảng 70 – 80 độ C hoặc dùng Ngô công khô ngâm với rượu 90 độ, thời gian ngâm càng dài càng tốt.

2.3 Bị rết nhỏ cắn phải làm sao?

Theo kinh nghiệm dân gian, khi bị rết cắn, bạn hãy mổ bụng ngay con rết đó, lấy ruột bôi ngay lên vết cắn.

Nếu không thể bắt được con rết đã cắn bạn cũng có thể dùng cách sau:

• Lấy lông cánh gà ngoáy vào họng con gà để lấy dãi rồi quét lên vết cắn ngay trong ngày.
• Bắt ốc sên lau sạch dịch nhớt cũ, kích thích để lấy nhớt mới, bôi vào vết cắn.
• Dùng tỏi tươi, đem giã nát, đắp vào vết cắn nhiều lần hoặc trộn tỏi tươi giã nát với máu gà, đắp vào vết cắn

3 Bộ phận sử dụng

Dùng nguyên con rết hoặc có thể bỏ đầu, đuôi, chân.

4 Thành phần hoá học

Trong con rết có chứa protid, các acid amin, hai chất độc chiết ra từ nọc rết dưới dạng histamine và Albumin, có tính chất giống nọc Ong, có thể làm loãng máu. Ngoài ra còn có acid formic và cholesterol.

5 Công dụng

5.1 Theo y học cổ truyền

Ngô công có vị cay, hơi mặn, tính ấm, có độc, vào kinh can, có tác dụng khử phong, trấn kinh ở trẻ em, giải độc do rắn độc cắn, sát khuẩn. 

5.2 Theo y học hiện đại

Trường đại học Dược khoa và Viện vi trùng của Rumani đã kết hợp để nghiên cứu tác dụng diệt trùng nhưng chưa có kết quả.

5.3 Liều dùng & cách dùng

Ngày dùng từ 3 - 5g trong các bài thuốc.

5.4 Kiêng kỵ

Không dùng ngô công hay bài thuốc có ngô công cho phụ nữ có thai

6 Bài thuốc chứa ngô công

6.1 Bài thuốc chữa chín mé (sưng đau ở đầu ngón tay)

Ngô công phơi khô, tán thành bột, trộn với mật heo rồi bôi nhiều lần/ngày vào chỗ mé bị đau.

6.2 Bài thuốc chữa mụn nhọt, sưng đỏ, đau nhức

Ngâm 5 con Ngô công lớn với 100ml cồn 90 độ, để ít nhất 10 ngày (càng lâu càng tốt), bôi 1 – 2 lần/ngày. Nếu mụn nhọt mới sưng sẽ xẹp ngay.

6.3 Bài thuốc chữa trĩ

Nghiền mịn Ngô công đã sấy khô rồi trộn với ít bột Long Não và rượu để bôi hàng ngày.

6.4 Chữa ung nhọt, mụn mạch lươn ở trẻ em

Dùng 24g Ngô công đốt cháy rồi tán bột, cho vào 200g Nhựa Thông đã nấu chảy cộng thêm 32g dầu lạc, khuấy đều, để nguội, trộn thêm 16g vôi bột rồi khuấy nhuyễn tạo thành cao. Khi dùng, phết cao lên giấy rồi dán vào chỗ nhọt. Đối với nhọt chưa vỡ mủ, 2 ngày thay 1 lần, nếu vỡ mủ rồi thì ngày thay 1 lần.

6.5 Chữa liệt thần kinh mắt, đau nhức, tê thấp, kinh phong, co giật, cấm khẩu

Tán mịn Ngô công, trộn đồng lượng với bột Cam Thảo, ngày uống 0,5g chia làm 3 lần. Chú ý khi dùng phải theo đúng liều lượng quy định.

6.6 Bài thuốc chữa trúng phong (ở Trung Quốc)

1 con Ngô công, 1 con Bọ cạp, 15g Thấu cốt thảo, tất cả sao vàng, tán bột, rây mịn, ngày uống 2 lần, mỗi lần 7,5g với nước.

6.7 Bài thuốc chữa liệt mặt (ở Trung Quốc)

1 con Ngô công sao vàng, tán nhỏ, 25g Phòng Phong thái nhỏ, phơi khô. Sắc với 200ml đến khi còn khoảng ¼ uống hết một lần.

6.8 Bài thuốc chữa viêm tinh hoàn (ở Trung Quốc)

Ngô công và Nhục Quế đồng lượng, sao vàng, tán bột, mỗi lần uống 0,5 – 1g, ngày uống 2 – 3 lần.

7 Tài liệu tham khảo

• Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2 (Xuất bản năm 2006). Rết trang 1198 - 1199, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam tập 2. Truy cập ngày 11 tháng 07 năm 2023.
• Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam (Xuất bản năm 2004). Rết trang 85 - 86, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. Truy cập ngày 11 tháng 07 năm 2023.
• Dược Điển Việt Nam 5 tập 2 (Xuất bản năm 2017). Chuyên luận dược liệu: Ngô công trang 1267 - 1268, Dược điển Việt Nam 5 tập 2. Truy cập ngày 22 tháng 06 năm 2023.