Neem (Xoan Ấn Độ, Sầu Đâu - Azadirachta indica)

Với công dụng hiệu quả trong hỗ trợ điều trị tiểu đường, chống oxy hóa…, Neem được rất nhiều người sử dụng mỗi ngày. Vì vậy, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com)  xin gửi đến quý bạn đọc thông tin về đặc điểm, công dụng và các bài thuốc của Neem.

1 Neem là gì?

Neem còn có tên gọi khác là cây Xoan Ấn Độ, Sầu đâu; là cây ưa sáng, sinh trưởng mạnh trong mùa mưa ẩm, thích nghi cao với khí hậu nắng nóng và gió cát nhiều.

Tên khoa học của Neem là Azadirachta indica L., thuộc họ Xoan (Meliaceae).

1.1 Đặc điểm thực vật

Đây là loài cây phát triển nhanh với chiều cao từ 8-15m, thân thẳng, to. Các lá kép hình lông chim lẻ, không có lông, mọc so le, mỗi lá gồm 6-7 đôi lá chét mọc đối, hình mác, dài 6-8cm, rộng 2-3cm, phiến lệch, đầu nhọn, mép khía răng, lá non mép nguyên.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá, ngắn hơn lá, với nhiều hoa xếp thành những xim nhỏ, cuống có lông; lá bắc ngắn, sớm rụng; hoa nhỏ màu trắng như hoa xoan, thơm, dài 5-6mm; đài có 5 răng nhỏ, hình mắt chim, phía ngoài có lông; tràng 5 cánh thuôn hẹp, uốn cong; nhị 10, phình ở gốc, hơi thắt ở đầu. Quả hạch dài 2cm, màu xanh lá cây, chuyển sang màu vàng khi chín vào khoảng tháng 6 - 8, chứa 1 hạt.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Vỏ thân, vỏ rễ, quả, lá.

Thu hái vỏ thân ở những cây được 6-7 năm tuổi, chặt cả cây, cạo bỏ lớp vỏ ngoài rồi tách lấy lớp vỏ lụa trắng ở thân và cành lớn. Sau đó phơi hoặc sấy khô, khi dùng sao hơi vàng, hết mùi hăng là được.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây được tìm thấy nhiều ở các vùng nhiệt đới và bán nhiệt đới như Ấn Độ, Bangladesh, Pakistan và Nepal. Ở Việt Nam, cây được trồng ở một số tỉnh như Ninh Thuận, Bình Phước.

2 Thành phần hóa học

Thành phần hoạt chất quan trọng nhất là azadirachtin và những chất khác là nimbolinin, nimbin, nimbidin, nimbidol, natri nimbinate, gedunin, salannin và quercetin. Lá chứa các thành phần như nimbin, nimbanene, 6-desacetylnimbinene, nimbandiol, nimbolide, axit ascorbic, n-hexacosanol và axit amin, 7-desacetyl-7-benzoylazadiradione, 7-desacetyl-7-benzoylgedunin, 17-hydroxyazadiradione, và nimbiol. Quercetin và ß-sitosterol, Flavonoid polyphenolic, được tinh chế từ lá Neem tươi và được biết là có đặc tính kháng khuẩn và kháng nấm và hạt chứa các thành phần có giá trị bao gồm gedunin và azadirachtin.

== >> Mời bạn đọc tham khảo vị thuốc cùng công dụng: Dây thìa canh - Vị thuốc hiệu quả trong điều trị đái tháo đường

3 Tác dụng của Neem

3.1 Chống oxy hóa

Cây thuốc đã được báo cáo là có hoạt tính chống oxy hóa. Kết quả cho thấy rằng azadirachtin và nimbolide thể hiện hoạt tính nhặt rác chống gốc tự do phụ thuộc vào nồng độ và khả năng khử theo thứ tự sau: nimbolide > azadirachtin > ascorbate. Hơn nữa, sử dụng azadirachtin và nimbolide đã ức chế sự phát triển của ung thư biểu mô HBP do DMBA gây ra thông qua việc ngăn ngừa kích hoạt procarcinogen và tổn thương DNA oxy hóa và điều hòa lại các enzyme giải độc chất chống oxy hóa và chất gây ung thư. 

Chiết xuất từ ​​lá, quả, hoa và vỏ thân từ cây neem Xiêm được đánh giá về khả năng chống oxy hóa và kết quả nghiên cứu cho thấy dịch chiết từ lá, dịch chiết từ hoa và vỏ thân cây etanol cho thấy hiệu quả loại bỏ gốc tự do cao hơn với hoạt tính loại bỏ 50% ở 26,5, tương ứng là 27,9 và 30,6 microg/mL. Hơn nữa, tổng hoạt tính chống oxy hóa của các chất chiết xuất lần lượt là 0,959, 0,988 và 1,064 mM của trolox tiêu chuẩn.

3.2 Chống ung thư

Dầu neem chứa nhiều limonoid neem khác nhau giúp ngăn ngừa tác dụng gây đột biến của 7,12-dimethylbenz(a)anthracene. Neem chứa nhiều thành phần khác nhau và những thành phần này kích hoạt các gen ức chế khối u và vô hiệu hóa hoạt động của một số gen liên quan đến sự phát triển và tiến triển của ung thư như VEGF, NF- κB và PI3K/Akt. 

3.3 Chống viêm

Chiết xuất lá Neem với liều 200 mg/kg cho thấy hoạt tính chống viêm đáng kể trong xét nghiệm u hạt dạng viên bông ở chuột. Các kết quả nghiên cứu khác tiết lộ rằng chiết xuất lá neem cho thấy tác dụng chống viêm đáng kể nhưng nó kém hiệu quả hơn so với dexamethasone và kết quả nghiên cứu cho thấy nimbidin ức chế chức năng của đại thực bào và bạch cầu trung tính liên quan đến viêm. Kết quả nghiên cứu kết luận rằng các động vật được điều trị với 100 mg/kg liều chiết xuất carbon tetrachloride của vỏ quả và thành phần azadiradione được phân lập cho thấy các hoạt động chống nhiễm trùng và chống viêm đáng kể.

3.4 Bảo vệ gan

Một nghiên cứu đánh giá hoạt động bảo vệ gan của chiết xuất lá Neem đối với nhiễm độc gan do thuốc chống lao gây ra và kết quả xác nhận chiết xuất nước lá ngăn chặn đáng kể những thay đổi về nồng độ huyết thanh của bilirubin, protein, alanine aminotransferase, aspartate aminotransferase và phosphatase kiềm và ngăn chặn đáng kể những thay đổi về mô học so với nhóm dùng thuốc kháng lao. Ngoài ra, các kết quả khác cho thấy rằng chiết xuất từ ​​lá Neem trong nước và etanol thể hiện hoạt tính vừa phải đối với động vật được xử lý bằng carbon tetrachloride. Tác dụng bảo vệ gan của dịch chiết methanol và nước của lá được đánh giá trên chuột và kết quả nghiên cứu cho thấy cây có tiềm năng tốt để hoạt động như tác nhân bảo vệ gan.

3.5 Kháng khuẩn

Chiết xuất Neem cho thấy hoạt tính kháng khuẩn tối đa đối với S.mutans so với S.salaryarius, S.mitis và S.sanguis. Ngoài ra, chiết xuất vỏ cây neem cũng đã ngăn chặn đáng kể sự xâm nhập của HSV-1 vào tế bào. Chiết xuất lá neem đã cho thấy hoạt tính diệt virus chống lại coxsackievirus B-4 như được đề xuất thông qua thử nghiệm bất hoạt virus và giảm năng suất bên cạnh việc can thiệp vào giai đoạn đầu của chu kỳ sao chép. Chiết xuất lá Neem có khả năng kháng nấm Aspergillus và Rhizopus; đồng thời ức chế sự nảy mầm của bào tử đối với ba loại nấm sinh bào tử như C.lunata, H.pennisetti và C.gloeosporioides f. sp. mangiferae và kết quả nghiên cứu cho thấy chiết xuất metanol và etanol của Neem cho thấy sự ức chế tăng trưởng đối với Aspergillus flavus, Alternaria solani và Cladosporium.

3.6 Các tác dụng khác

Bảo vệ thần kinh: Lá Neem chống lại nhiễm độc thần kinh do cisplatin- (CP-) gây ra.

Trong nha khoa: Nước súc miệng từ chiết xuất Neem có hiệu quả tương đương trong việc giảm các chỉ số nha chu như chlorhexidine, và có khả năng chống lại khuẩn gây viêm nha chu.

Trị tiểu đường: Nghiên cứu cho thấy chiết xuất Neem làm giảm đáng kể lượng đường trong máu. Chiết xuất chloroform cho thấy khả năng dung nạp Glucose đường uống tốt và đáng kể giảm hoạt động glucosidase trong ruột.

Chữa lành vết thương: Chiết xuất lá Neem thúc đẩy đáng kể hoạt động chữa lành vết thương ở mô hình vết mổ thông qua tăng phản ứng viêm và tân mạch.

== >> Mời bạn xem thêm dược liệu: Trái Maqui berry - Nguồn chất chống oxy hóa tuyệt vời

4 Cách sử dụng Neem trong y học

4.1 Sử dụng truyền thống

Ở Ấn Độ, lá neem được sử dụng để điều trị các rối loạn về răng và Đường tiêu hóa, sốt rét, bệnh ngoài da và làm thuốc đuổi côn trùng, trong khi người Bali sử dụng lá neem như một loại thuốc lợi tiểu và bệnh tiểu đường, đau đầu, ợ nóng và kích thích sự thèm ăn.

4.2 Sử dụng hiện đại

4.2.1 Dạng dùng và chỉ định

Neem hiện được dùng dưới dạng viên, bột lá Neem và chiết xuất, trong các sản phẩm chăm sóc sắc đẹp và sức khỏe, chẳng hạn như:

• Kem dưỡng da, kem trị mụn…
• Viên uống chống lão hóa.
• Viên uống hỗ trợ trị tiểu đường.
• Chế phẩm chống muỗi, côn trùng đốt…

Cũng có thể dùng dưới dạng trà lá Neem, giúp ổn định đường huyết, cholesterol…

4.2.2 Tác dụng phụ

Sử dụng tại chỗ chế phẩm chứa chiết xuất Neem có thể gây ra: Viêm da dị ứng, viêm da trên da đầu. Ngoài ra, dầu neem không nên dùng đường uống, có thể dẫn tới: nôn, buồn ngủ, tiêu chảy, bệnh não, co giật và hôn mê.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Alena Clark (Ngày cập nhật 11 tháng 10 năm 2022). What Is Neem?, Very Well Health. Truy cập ngày 1 tháng 4 năm 2023.  

2. Tác giả Mohammad A. Alzohairy (Ngày đăng 1 tháng 3 năm 2016). Therapeutics Role of Azadirachta indica (Neem) and Their Active Constituents in Diseases Prevention and Treatment, NCBI. Truy cập ngày 1 tháng 4 năm 2023.