Mào Gà Đỏ (Celosia argentea)

Mào Gà Đỏ là thảo dược được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị đau đầu, lở loét, ung nhọt, viêm mắt, phát ban ngoài da, đau bụng kinh,... Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về cây Mào Gà Đỏ.

1 Mào Gà Đỏ là dược liệu gì ?

Mào gà đỏ hay còn gọi là Bông muồng gà, với tên khoa học là Celosia argentea L. var. cristata (L.) Kuntze (C. cristata L.), thuộc họ Rau dền - Amaranthaceae.

Mào gà đỏ được ứng dụng nhiều trong các chế phẩm hay các bài thuốc giảm đau khác nhau trong y cổ truyền, cùng với các tác dụng chống viêm và chống nhiễm trùng của các chiết xuất thô đã kích thích các nhà khoa học tìm hiểu và nghiên cứu nhiều hơn về loại dược liệu này.

1.1 Đặc điểm thực vật

Mào gà đỏ là cây thảo sống dai, cao tới 60-90cm, có thân thẳng đứng và phân nhánh, nhẵn. Lá có phiến hình trái xoan hay trái xoan ngọn giáo, có khi hình ngọn giáo nhọn, nhẫn, có màu xanh đậm hơn so với các giống khác và màu sắc chủ yếu từ hồng đến tím nhạt. Hoa cây có nhiều màu sắc như đỏ, vàng và trắng, có cuống rất ngắn, thành bông hầu như không cuống, hình trái xoan tháp, thành khối dày, có khi thành ngù tua. Quả hình trái xoan, gần như hình cầu, chứa 19 hạt đen, bóng. 

1.2 Đặc điểm phân bố và sinh thái

Mào gà đỏ là một loại cây thân thảo hàng năm được trồng rộng rãi ở nhiều vùng nhiệt đới châu Phi, đặc biệt là Nigeria, Benin và Congo. Ở Ấn Độ và các vùng nhiệt đới khác trên thế giới như Sri Lanka, Nam Á và Châu Mỹ, nó phát triển như một loại cỏ dại sau gió mùa. Nó được tiêu thụ nhiều như một loại rau ăn lá vì giá trị dinh dưỡng cao.

Mào gà đỏ là thực vật ưa sáng, dễ trồng, không yêu cầu nhiều phân và được trồng ở các tỉnh tại Việt Nam. Cây ra hoa vào tháng 7 đến tháng 9, có quả vào tháng 9 đến tháng 11.

Một số lưu ý khi trồng Mào Gà Đỏ

• Trồng chúng dưới ánh nắng mặt trời đầy đủ và đảm bảo ít nhất 6 đến 8 giờ ánh sáng mặt trời mỗi ngày.
• Trồng những loại cây này trong đất giàu dinh dưỡng, thoát nước tốt để đảm bảo cây phát triển mạnh.
• Cứ vài tuần một lần, nên bón phân cho cây đặc biệt nếu trời rất nóng hoặc mưa. 
• Cắm cọc vào cây khi chúng lớn lên.

1.3 Thu hái và chế biến

Mào gà đỏ thường lấy cụm hoa - Flos Celosiae Cristatae, thường gọi là Kê quan hoa - Mr để sử dụng là thuốc, nguyên liệu làm thuốc trong các bài thuốc. Ngoài ra, người ta cũng lấy hạt và lá để dùng.

Hạt và hoa được thu hái vào mùa thu, đến khi hoa nở rồi đem đi phơi khô rồi mới dùng.

2 Thành phần hóa học

Mào gà đó chứa các chất chuyển hóa sơ cấp và thứ cấp như carbohydrate, lipid, axit amin, peptide, phenol, axit phenolic, Flavonoid, terpen và alkaloid; điều quan trọng là các peptide hai vòng, celogenamide-A, celogentin-AD, H, J và K, moroidin, celosian, citricin C, cristatainetc.  

Hạt của cây đã được báo cáo là có chứa 5-hydroxy-7-methoxyflavone, 5-methoxy-6,7-methylenedioxyflavone, 5-hydroxy-6,7-dimethoxyflavone 5,7-dimethoxyflavone, cochliophilin A, kaempferol, Saponin có tên là celosin A, B, C và D, cristatain.

3 Tác dụng - Công dụng của Mào Gà Đỏ theo Y học cổ truyền

3.1 Tác dụng dược lý

Mào gà đỏ được dùng để điều trị đau đầu, lở loét, loét, viêm mắt, phát ban ngoài da, Đau Bụng Kinh và hội chứng ống cổ tay trong dân tộc học.

Hoa của cây được dùng trị đau bụng, chảy máu cam, ho ra máu, đái ra máu, nôn ra máu và đau nhức xương.

Lá được sử dụng trong vết cắt, vết thương và sưng tấy cơ thể.

Hạt dùng trị lở miệng, viêm thể mi, giác mạc, mống mắt và trĩ.

Cành và rễ dùng chữa bệnh bạch đới.

3.2 Công dụng của Mào Gà Đỏ theo Y học cổ truyền

Dân gian thường sử dụng 

• Hạt và hoa để sắc uống giúp cầm máu trong các trường hợp lỵ ra máu, trĩ ra máu, thổ huyết, băng huyết, đái ra máu, rong kinh.
• Nước sắc hoa và hạt dùng rửa mắt đau. 
• Hoa và lá còn dùng chữa sốt của trẻ em. 
• Hạt nhai nuốt nước, lấy bã đắp trị rắn cắn. 
• Kê quan hoa còn dùng trị lỵ, xích bạch đới và viêm đường tiết niệu.

Ở Ấn Độ, hạt dùng đắp mụn nhọt mưng mủ, trị họ và lỵ. Ngày dùng 10-15g, dạng thuốc sắc.

4 Một số bài thuốc từ Mào Gà Đỏ

4.1 Bài thuốc chữa chảy máu cam, ho ra máu, nôn ra máu da dày

Mào gà, Thiên Thảo, Cỏ nhọ nổi (Cỏ mực) đều 15g, sắc uống.

4.2 Bài thuốc trị ra máu, tử cung xuất huyết

Bông mào gà phơi khô, tán bột, mỗi lần uống 5g với nước trà.

4.3 Bài thuốc chữa viêm đường tiết niệu

Mào gà, Biển súc, mỗi vị 15g, Thài lài 30g, sắc nước uống.

4.4 Bài thuốc chữa lỵ, bạch đới

Mào gà, Lát khét (rễ) mỗi vị 15g, sắc nước uống.

5 Tài liệu tham khảo

1. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 2 (Xuất bản năm 2021). Mào gà đỏ, trang 49-50, từ điển cây thuốc Việt Nam tập 2. Truy cập ngày 3 tháng 8 năm 2023.
2. Tác giả Rukhsana A. Rub và cộng sự, ngày đăng báo năm 2016. Characterization of Anticancer Principles of Celosia argentea (Amaranthaceae), pmc. Truy cập ngày 3 tháng 8 năm 2023.