Mần Tưới (Eupatorium fortunei Turcz.)

Mần tưới từ lâu đã được sử dụng làm thuốc thảo dược ở Hàn Quốc, Trung Quốc và các nước châu Á để điều trị nhiều loại bệnh. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về loại thảo dược này.

1 Mần Tưới là thực vật gì ?

Mần tưới còn được gọi là Bội lan, Trạch lan, có tên khoa học là Eupatorium fortunei Turcz., thuộc họ Cúc - Asteraceae.

Mần tưới là một loại cây giống như bụi mang những cụm hoa lớn. Từ Eupatorium Fortunei đã xuất hiện trong văn học Trung Quốc và Nhật Bản trong nhiều thế kỷ. Ở Trung Quốc cổ đại, Eupatorium Fortunei được gọi là Lan Cao (兰草). Ở Nhật Bản, loại cây này được gọi là fujibakama, một thuật ngữ cũng được áp dụng cho hoa của nó được trồng có sự khác biệt lớn so với mần tưới hoang dã. 

1.1 Đặc điểm thực vật

Cây thảo sống nhiều năm, cao 30100cm. Thân có lông tơ. Các cành non màu tím, có rãnh dọc. Lá mọc đối, hình dải rộng, nhọn dài ở đầu, thon hẹp ngắn ở gốc, dài 5 12cm, rộng 2,4-4.5cm, mép lá có răng đều, nhẫn và có nhiều tuyến trên cả hai mặt; gân lá hình lông chim. Cụm hoa chung dạng ngù kép ở ngọn cây, cụm hoa đầu dài 7-8mm, trên cuống phủ lông ngắn, dày đặc. Tổng bao gồm 9-10 lá bắc, xếp hai hàng.. Trong mỗi cụm hoa đầu có 5 hoa, tất cả đều hình ống, lưỡng tính, màu tím nhạt. Quả bế, màu đen đen, có 5 gi dọc, mào lông trên đỉnh quả dài 3.5mm, màu trắng.

1.2 Đặc điểm phân bố và sinh thái

Mần tưới mọc ở nhiều nơi trên thế giới như Nam Mỹ, Mexico, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Eupatorium Fortunei cũng thường được trồng trong vườn nhà như một loại cây trang trí.

Cây có thể bắt gặp ở các vùng ven suối trong rừng ẩm, các bãi đất ẩm ven rừng. Ra hoa kết quả từ tháng 2 đến tháng 6, cũng có khi gặp cây ra hoa vào mùa đông

1.3 Thu hái và chế biến

Mặc dù Eupatorium Fortunei có thể phát triển ở cả nơi râm mát và nắng, nhưng nó cần đất ẩm để phát triển. Các bộ phận trên mặt đất của loại cây này, chẳng hạn như hoa, lá và thân, thường được sử dụng trong các phương thuốc thảo dược. Thảo dược Bội Lan thường được thu hoạch vào mùa Hạ và mùa Thu, sau đó cắt thành lát và phơi khô dưới ánh nắng mặt trời trước khi sử dụng làm thuốc.

2 Thành phần hóa học

Mần tưới là dược liệu có chứa tinh dầu, trong đó chủ yếu là p-cymene, methyl thymol ether, neryl acetate, lindelofine, O-coumaric acid, taraxasteryl palmitate.

3 Công dụng của Mần Tưới theo Y học cổ truyền

3.1 Tính vị - Tác dụng

Trong Y học cổ truyền Trung Quốc (TCM) , mần tưới thuộc danh mục 'Aromatic herbs that transform Dampness'. Những vị thuốc này có thể giải quyết được chứng Hàn Ẩm, đặc biệt là ở dạ dày và lá lách. Tính bình, loại thảo dược này không ảnh hưởng đến sự cân bằng âm dương trong cơ thể.

Có vị cay nồng, Eupatorium Fortunei có thể thúc đẩy sự lưu thông của khí và chất lỏng trong cơ thể . Đặc biệt, thảo mộc Pei Lan nhắm vào lá lách, phổi và dạ dày.

3.2 Công dụng

Vì thảo mộc có thể xua tan chất bẩn đục của Trung tiêu bằng hương thơm để giải quyết sự tích tụ bên trong của sự ẩm ướt ngày càng dày đặc ở Trung tiêu, thảo dược mần tưới có thể chữa được Nhiệt ẩm trong Lá lách được biểu hiện bằng các triệu chứng như vị ngọt và nhờn trong miệng, nhiều nước bọt, hôi miệng , hôi miệng, thờ ơ, mệt mỏi, chán ăn, chướng bụng và thượng vị cũng như đau. Người ta cũng gợi ý rằng Mần tưới có thể giúp điều chỉnh sự mất cân bằng liên quan đến bệnh Celiac , một tình trạng tự miễn dịch trong đó việc tiêu thụ gluten gây ra tổn thương cho ruột non.

Eupatorium Fortunei cũng có thể xua tan cái nóng mùa hè để giải phóng bên ngoài và giải quyết độ đục ẩm từ bên trong. Điều này làm cho cây trở thành một loại thảo dược tuyệt vời để làm giảm các triệu chứng như sốt, đau đầu, đầy ngực và tưa lưỡi.

Nhân dân ta thường dùng lá Mẫn tưới non ăn sống, ăn gỏi như các loại rau thơm. Cũng dùng lá nấu canh ăn cho mát, giải nhiệt, giải cảm. Lá cũng dùng hãm uống lợi tiêu hoá, kích thích ăn ngon miệng và làm rau thơm.

Người ta dùng Mần tưới để trừ bọ gà, mạt gà, rệp, mọt, bọ chó. Đặt cành lá Mần tưới vào hũ đựng đậu xanh, đậu đen, cau khô để trừ mọt và sâu; hái cành lá Mẫn tưới cho vào ổ gà, ổ chó sau khi đã làm vệ sinh sẽ trừ được bọ gà, bọ chó có trong ổ, cứ vài ngày lại làm vệ sinh và thay lá một lần. Giường có rệp sau khi giũ và diệt rệp, rải cành lá Mẫn tưới dưới chiếu vài lần sẽ diệt hết rệp.

Người ta dùng lá Mần tưới giã nhỏ cho vào túi vải xát trực tiếp vào tay hay chân để xoa muỗi và dĩn (con bọ mắt) có hiệu quả tốt trong vòng hai ba giờ. Bên nữ nông thôn cũng thường dùng Mẫn tưới nấu nước gội cho sạch tóc.

3.3 Cách sử dụng mần tưới

Mần tưới thường được sử dụng dưới dạng thuốc sắc. Ngoài ra, trên thị trường hiện này còn có dạng viên và dạng bột thuốc từ mần tưới.

Liều lượng khuyến cáo hàng ngày củamần tưới là 5 – 10g , khi dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột. Khi bạn đang sử dụng mần tưới tươi, liều lượng khuyến cáo thường tăng gấp đôi.

Eupatorium Fortunei có thể được sử dụng để điều trị các rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy, ợ nóng, đầy hơi và khó tiêu. Đối với việc sử dụng bên ngoài, các bộ phận trên mặt đất của thảo mộc Pei Lan có thể được ngâm trong dầu và bôi lên da đầu để điều trị gàu.

4 Tác dụng phụ khi sử dụng Mần Tưới

Mần tưới có chứa tinh dầu thymol. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng liều lượng lớn thymol có thể gây ra tác dụng phụ như kích ứng dạ dày, nhức đầu, chóng mặt , các vấn đề về tuần hoàn và hô hấp.

Những người đang bị Thiếu  m hoặc Thiếu Khí , đặc biệt là Thiếu Khí trong dạ dày, nên tránh dùng loại thảo dược này.

5 Tài liệu tham khảo 

1. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 2 (Xuất bản năm 2021). Mần tưới, trang 66, từ điển cây thuốc Việt Nam tập 2. Truy cập ngày 11 tháng 8 năm 2023.
2. Tác giả Jang-Gi Choi và cộng sự, ngày đăng năm 2017. Eupatorium fortunei and Its Components Increase Antiviral Immune Responses against RNA Viruses, pmc. Truy cập ngày 11 tháng 8 năm 2023.