Cây Mận (Prunus triflora Roxb.)

Quả mận là loại quả quen thuộc ở nước ta, nhưng ít ai biết đến các bộ phận khác của Cây Mận còn có nhiều công dụng đối với sức khỏe. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Cây Mận.

1 Giới thiệu về Cây Mận

Cây Mận có danh pháp khoa học là Prunus triflora Roxb., tên đồng nghĩa là Prunus salicina Lindl., P. communis L., thuộc họ Hoa hồng - Rosaceae.

Quả mận là loại quả quen thuộc, không thể thiếu vào mỗi mùa hè, tuy nhiên, không chỉ quả được sử dụng để ăn, những bộ phận khác của cây mận cũng được sử dụng rất nhiều trong y học cổ truyền như nhân hạt, lá mận...

1.1 Mô tả thực vật

Cây mận khá nhỏ, cành nhẫn và có màu nâu đỏ.

Lá mận mọc so le, có hình mũi mác, dài khoảng 6 - 8cm, rộng tầm 2 - 3cm, gốc lá thuôn hẹp, đầu lá mận khá nhọn, mép lá có răng cưa nhỏ, mặt trên lá nhẵn, mặt dưới có ít lông ở gân và gân lá nổi rõ; cuống lá nhẵn đôi khi hơi có lông, có thể có hai tuyến nhỏ ở phần dưới, lá kèm rất mảnh, và rụng sớm

Hoa mận có màu trắng, tụ họp 3 – 5 hoa ở kẽ lá, có 5 răng hình mũi mác; tràng 5 cánh hình trứng nhẵn; nhị 25 - 30, xếp thành 2 vòng, các nhị ở phía ngoài có độ dài bằng cánh hoa, các nhị ở phía trong ngắn hơn, chỉ nhị mảnh và hơi phình ở gốc.

Quả mận thuộc loại quả hạch, hình cầu, nhẵn bóng, màu tím đỏ thẫm hoặc vàng lục, có một rãnh bên; hạt cứng 

Mùa hoa mận khoảng tháng 3-4 hàng năm, quả vào tháng 7 - 8 hàng năm 

Các loại cây mận có thể kể đến, cho quả rất ngon như mận Hậu, mận Tam Hoa, mận Lạng Sơn, mận Vân Nam, mận Đà Lạt, mận đỏ, mận vàng ... 

1.2 Phân bố, sinh thái

Chi Prunus L. có khoảng 200 loài, phân bố ở vùng có khí hậu ấm Bắc bán cầu. Tại Việt Nam có 9 loài, trong đó mận là loại cây trồng, thu hoạch quả mang lại kinh tế khá lớn

Mận vốn có nguồn gốc từ Trung Quốc. Ngay từ trước Công nguyên, cây đã được trồng ở Nhật Bản và Triều Tiên. Ở Việt Nam, mận là cây ăn quả được trồng từ lâu đời tại các tỉnh miền núi phía bắc, các tỉnh vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ. Từ tỉnh Quảng Nam trở vào, hầu như không thấy trồng mận. Mận trồng ở Việt Nam hiện nay gồm nhiều giống khác nhau và đều xuất xứ từ Trung Quốc. Đặc điểm chung của chúng là cây ưa khí hậu ẩm mát của vùng núi. Nhiệt độ thích hợp cho cây sinh trưởng phát triển tốt từ 15 - 22 độ C, lượng mưa trung bình thường từ 1800m môt năm trở lên. Mận là cây rụng lá về mùa đông, chịu được sương mù và băng giá. Cây ra hoa vào trước hay sau tết âm lịch, có khi dùng hoa để trang trí ngày tết. Hoa nở trước khi ra lá, thụ phấn nhờ côn trùng.

Thời gian có quả trên cây kéo dài 4 - 6 tháng tuỳ theo từng loại mận. Cây có khả năng mọc chồi từ gốc hay rễ. Loại chồi rễ thường được dùng làm cây giống để bảo đảm sự nguyên chủng 

Mận là loại cây ăn quả quan trọng ở Việt Nam hiện nay. Những năm gần đây, giống mận Tam Hoa được trồng phổ biến ở vùng núi thấp và trung du. Tổng sản lương mặn mỗi năm đạt hàng ngàn tấn, chủ yếu tiêu thụ ở dạng quả tươi trong thị trường nội địa 

2 Cách trồng 

Cây mận có yêu cầu nhiệt độ lạnh bắt buộc. Phải cần khoảng 1 tháng nhiệt độ trung bình dưới 7 độ C mới đủ lạnh cho cây ra hoa. 

Mận được nhân giống bằng hạt, bằng rễ hoặc bằng phương pháp ghép 

Nhân giống bằng hạt chỉ được dùng để sản xuất gốc ghép. Hạt mận rửa sạch phơi trong râm, ủ 4 - 5 tháng trong cát ẩm, không phủ rác, không tưới quá nhiều, đến tháng 9 - 10 hạt mới có thể nảy mầm. 

Rễ mận khi bị đứt rất dễ nảy mầm, nên nhân giống bằng rễ cây rất tốt. Rễ ăn nông, nếu bị dứt mọc thành cây, có thể đánh đi trồng hoặc chủ động chặt đứt rễ tạo mầm mới để trồng. Nhưng không áp dụng biện pháp này với cây mận ghép vì rễ của gốc ghép là từ cây mận chưa được chọn lọc. Hơn nữa, rễ mận còn có thể là véc tơ truyền bệnh virus. 

Trồng mận bằng phương pháp ghép là tốt nhất (ghép mắt hoặc ghép cành). Gốc ghép có thể là mận, đào hoặc lê dại, không nhất thiết bắt buộc phải là gốc mận. Thích hợp nhất là loại mận chua vì dễ kiếm hạt và dễ nảy mầm. Hạt mận sau khi xử lý như trên đem gieo ra vườn ươm hoặc đặt vào bầu. Vườn ươm cần chọn đất tốt, làm đất thật kỹ, bón phân, lên luống cẩn thận và gieo hạt với khoảng cách 40 x 40cm. Đến tháng 12 hoặc tháng 1 năm sau, hạt mới nảy mầm. Nếu chăm sóc tốt, đến tháng 8 - 9, gốc ghép mới đủ lớn để ghép. Nếu gốc ghép còn nhỏ, phải đợi lâu hơn nữa. Thời vụ ghép từ tháng 3 - 4 đến tháng 9 - 10, thuận lợi nhất vào tháng 8 - 9. Lúc này, cây vẫn còn Nhựa, thời tiết mắt, vừa dễ lấy mắt ghép, vừa dễ sống. Mắt ghép cần lấy ở cành xiên, có 4 - 6 tháng tuổi, non quá hoặc già quá đều không tốt 

Thời vụ trồng mặn tốt nhất vào tháng 12 - 1 năm sau, khi cây ngủ đông.

Sau khi trồng, cần chú ý tạo hình bằng cắm cọc để có thân chính thẳng, hãm ngọn để tạo nên 3 - 5 cành khung, mỗi cảnh cách nhau 20 - 30cm 

Sau khi thu hoạch quả, cần đốn bỏ cành vượt, cành già, cành khô. Hoa mận ra nhiều khi thụ phấn tốt sẽ đậu nhiều quả. Nếu tỉa bớt quả sẽ có quả to. Khi quả to bằng hạt đậu thì tiến hành tỉa, không để quả thành chùm mà để quả nọ cách quả khi 4 - 5cm. Mận thụ phấn khác hoa, thường trồng xen kẽ nhiều giống để hoa của giống nọ thụ phấn cho giống kia. 

Hàng năm, sau khi thu hoạch quả (tháng 6 - 7) và khi cây nghỉ đông (tháng 12), cần bón thúc cho cây

Mận ít có sâu bệnh, tuy nhiên đối với những giống mận ngon, nhất là khi trồng tập trung, vẫn có một số bệnh chủ yếu như: bệnh chảy gôm, khô cành, bệnh nấm đỏ...

3 Bộ phận dùng 

Dùng quả mận tươi để ăn hay để tạo ra những món nước giải khát, ô mai, mứt...

Trong y học, dùng hạt mận. Lấy ở quả chín, phơi hoặc sấy khô, ngoài ra, dùng các bộ phận khác như rễ, lá, quả. 

4 Thành phần hoá học 

Nhân hạt mận chứa amygdalin. 

Trong quả mận có hàm lượng phenolic cao, chủ yếu là anthocyanin, được biết đến là chất chống oxy hóa tự nhiên. 

5 Tác dụng dược lý 

Chất amygdalin trong hạt mận qua đường tiêu hoá bị acid chlohydric hoặc men amygdalinase phân hủy thành acid cyanhydric có tác dụng ức chế men cytochrome oxydase; do đó, dùng nhân hạt mận quá liều sẽ gây rối loạn về hô hấp. 

Theo tài liệu nước ngoài, lớp vỏ trắng của rễ cây mận có tác dụng hạ sốt, giải khát. 

Mận đã được chứng minh là có đặc tính chống oxy hóa và chống dị ứng, và sử dụng mận có liên quan đến việc cải thiện chức năng nhận thức, các thông số sức khỏe của xương và các yếu tố nguy cơ tim mạch.

6 Tác dụng, công dụng

6.1 Tinh vị, công năng 

Theo các ghi chép, các bộ phận của quả mận có tính vị như sau:

Quả mận có vị chua, ngọt, tính hình, có tác dụng thanh can, điều nhiệt, sinh tân, lợi thủy.

Nhân hạt mận có vị đắng, tính bình, có tác dụng hoạt huyết, tán ứ, lợi thủy, nhuận tràng.

Rễ mận có vị đắng, chát, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc. 

Vỏ mận có vị đắng, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, hạ khí. 

Hoa mận có vị đắng, mùi thơm. 

Lá mận có vị chua, ngọt, tính bình 

6.2 Ăn mận nhiều có tốt không? Ăn Mận có nóng không?

Mận là một loại quả ngon, khi chớm chín có vị hơi chua, được ăn với muối để kích thích tiêu hoá, giải khát, khi chĩn kỹ có vị ngọt dịu, thơm.

Tuy nhiên ăn mận có tốt hay không? Ăn mận chỉ tốt nếu bạn ăn với lượng vừa phải, thích hợp. Nếu bạn ăn quá nhiều có nguy cơ gây nóng cho cơ thể.

Ngoài ra, quả mận còn chữa đau nhức khớp xương.

Ở Trung Quốc, quả mận được dùng chữa hư lao cốt chứng (triệu chứng bệnh lao), đái đường. Tuy nhiên cần chú ý không được ăn nhiều, gây nóng âm ỉ trong bụng. 

Cách dùng: Đem sắc uống

7 Bài thuốc chữa sốt cao đột ngột ở trẻ em từ Cây Mận

Dùng rễ mận, Quế tâm, mang tiêu, mỗi vị 9g; Cam Thảo, Mạch Môn, mỗi vị 3g. Sắc với 600ml nước còn 200ml, chia làm nhiều lần uống trong ngày. 

8 Tài liệu tham khảo

• Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2 (Xuất bản năm 2006). Mận trang 248-250, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam tập 2. Truy cập ngày 28 tháng 06 năm 2023.
• Tác giả: Ezinne O Igwe và cộng sự (Ngày đăng: năm 2016). A Systematic Review on the Health Effects of Plums (Prunus domestica and Prunus salicina), Pubmed. Truy cập ngày 28 tháng 06 năm 2023.