Lan Kiếm (Cymbidium ensifolium)

Lan Kiếm phân bố ở nhiều tỉnh thành nước ta như Lào Cai, Hà Nội... và nhiều nước khác. Theo Đông y, Lam Kiếm có vị cay, tính bình, rễ có công dụng tư âm thanh phế, khư đàm chỉ khái, lý khí... Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin về Lan Kiếm.

1 Giới thiệu về Lan Kiếm

Lan Kiếm còn có nhiều tên gọi như Lan Thanh Ngọc, Đoản Kiếm Nâu, Lan Hoa, Hoa Lan Tàu, Đai Giáp...

Danh pháp khoa học là: Cymbidium ensifolium (L.) Sw., thuộc họ Lan - Orchidaceae. 

1.1 Mô tả thực vật

Chi Lan Kiếm nói chung có những đặc điểm sau:

• Bộ rễ lớn, dày, xốp, nạc. Sống ở đất hoặc sống phụ, sống hoại trong các hốc đá. Hệ rễ chia thành rễ chính, phụ, rễ nhánh, rễ thường có màu trắng xám, to mập.
• Thân củ hình trụ, chứa nhiều chất dinh dưỡng và nước, có khả năng mọc nhiều nhánh mới hàng năm.
• Lá: lá tự dưỡng, rất lớn, trải rộng và xếp sít trên thân, song đính, đôi khi rủ xuống, xếp cách đều đặn trên thân.
• Hoa: Cụm hoa to, dạng chùm, màu sắc đẹp rực rỡ, cánh đài lưng ngắn nhưng 2 cánh đài bên kéo dài với nhau ở cằm. Cánh tràng 2 thường có dạng giống cánh đài, cánh môi dính hay chia 2-3 thùy, cột nhụy dài chứa phấn khối.
• Quả lan: Có 3 ngăn chứa hàng triệu hạt.
• Hạt lan: Nhỏ li ti, là một khối chưa phân hóa trên một mạng lưới nhỏ, xốp, chứa đầy không khí.

Cụ thể, Lan Kiếm là một loài địa lan, cao chừng 50-90 cm, mọc thành bụi dày; gốc có dạng sợi, có rễ dày hình trụ. Lá 3 - 12, có những lá bị tiêu giảm thành bẹ nhọn, còn những lá khác có phiến hình dải, dài 60-70 cm, rộng 8-15 mm, có mũi ngắn, thon, hẹp dài thành một cuống rộng phình ra thành bẹ. Cán hoa dài 25-40cm, có góc, gần như dẹp, mang hoa ở 15-18 cm, phía ngọn; hoa 4-8, to, màu vàng xanh có tâm nâu và chấm đỏ, phiến hoa hẹp, môi hình đàn vĩ cầm, có bớt đỏ. Quả nang dài 4-6 cm. 

Các loại Lan Kiếm đẹp có thể kể đến là các loại Lan Kiếm Tiên Vũ, Lan Kiếm Lô Hội, Lan Kiếm Hoàng Long, lan Kiếm Vị Hoàng, Lan Kiếm Vàng Củ Chi...

2 Cách trồng Lan Kiếm: Lan Kiếm ra hoa vào tháng mấy?

Gặp rải rác trong rừng thưa, thường thấy trên các đụn mối, ở độ cao đến 1500 m. 

Hoa Lan Kiếm thường nở vào tháng 1 - 4 hàng năm.

2.1 Cách chăm Lan Kiếm lá to: Cách trồng Lan Kiếm bằng đất vào chậu sứ

Cách trồng Lan Kiếm mới mua về như sau: 

• Đầu tiên bạn cần chọn được cây giống không bị sâu bệnh, khỏe mạnh và nên chọn những cây trên 3 năm tuổi để cây sinh trưởng dễ dàng và tốt hơn
• Chuẩn bị các dụng cụ làm vườn thông thường, đất trồng lan, giá thể trồng lan kiếm, chậu sứ...
• Bỏ những phần rễ khô, lá úa vàng, tách nhánh rồi cắt mỗi khóm thành 2-3 nhánh.
• Sát trùng vết cắt bằng thuốc sát trùng, phơi trong bóng râm 1 ngày.
• Rải 1 lớp than dưới chậu, đặt giá thể lên than.
• Định hình trước khi rải giá thể và đất lên trên cây, tưới nước. Lan kiếm là loài cây ưa ẩm nên có thể tưới 2 lần/ngày vào buổi sáng và buổi chiều tối. Khi thời tiết lạnh thì bạn chỉ nên tưới 1 lần/ngày.

2.2 Vì sao Lan Kiếm không ra hoa?

Khi chăm sóc Lan Kiếm, nếu cây đã đủ tuổi nhưng đến mùa nở hoa, cây lại không cho hoa, rất có thể khi chăm sóc, bạn đã để cây thiếu nắng, rễ cây kém giá thể trồng bị mục nên không cung cấp đủ nước và chất dinh dưỡng cho cây.

Nếu bạn đang tưới nước cho cây quá nhiều, dùng nước bẩn tưới cây hay bật đèn sáng vào ban đêm... thì hãy chú ý, thay đổi cách chăm sóc, cây ưa ẩm nhưng nên tưới vừa phải, dùng nước sạch tưới cây và ban đêm không nên để cây tại khu vực có ánh đèn điện sáng.

3 Phân bố

Lan Kiếm phân bố tại nhiều tỉnh thành ở nước ta như Lào Cai, Hà Nội, Nam Định, Thừa Thiên- Huế, Kon Tum, Lâm Đồng, Ninh Thuận. 

Trên thế giới, Lan Kiếm còn có ở Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaixia, Xri Lanca, Indônêxia, Niu Ghine. 

4 Bộ phận sử dụng

Trong y học dùng rễ, hoa - Radix et Flos Cymbidii Ensifolii, của cây lan kiếm.

5 Thành phần hóa học

Từ các bộ phận trên mặt đất của Lan Kiếm, ba dẫn xuất Dihydrophenanthrene mới, cụ thể là Cymensifin A, B và C (1-3) đã được phân lập, cùng với hai hợp chất đã biết, Cypripedin (4) và Gigantol (5).

6 Công dụng

6.1 Tính vị, tác dụng

Theo ghi chép, cây có vị cay, tính bình. Rễ tư âm thanh phế, khư đàm chỉ khái, lý khí, hoà huyết, lợi thấp, tiêu thũng. Hoa lý khí, khoan trung, minh mục. 

6.2 Công dụng trong y học cổ truyền

Người ta thu hái hoa để nấu nước rửa mắt. Lá được sử dụng như thuốc lợi tiểu. Rễ hợp với các vị thuốc được dùng pha khác làm thuốc bổ, trị ho.

Ở Vân Nam (Trung Quốc) rễ dùng trị ho thổ huyết, trường phong, huyết băng, bệnh lậu và đòn ngã tổn thương. 

6.3 Y học hiện đại

Khả năng chống ung thư chống lại các loại tế bào ung thư khác nhau ở người, bao gồm ung thư phổi, vú và ung thư ruột kết cũng như độc tính đối với các tế bào nhú bì bình thường được đánh giá thông qua khả năng sống của tế bào và thử nghiệm nhuộm nhân.

Mặc dù khả năng gây độc tế bào thấp hơn trong các tế bào H460 của bệnh ung thư phổi, nhưng tỷ lệ phần trăm chết theo chương trình cao hơn và phần trăm khả năng sống sót của tế bào thấp hơn đã xuất hiện trong ung thư vú MCF7 và các tế bào CaCo2 ung thư ruột kết được điều trị bằng 50 µM Cymensifin A trong 24 giờ so với điều trị bằng 50 µM Cisplatin, một loại thuốc hóa trị liệu có sẵn.

Đặc biệt, nồng độ ức chế tối đa một nửa (IC50) của Cymensifin A trong các tế bào nhú ở da ở mức >200 µM cho thấy hoạt tính chống ung thư chọn lọc của nó.

Thông tin thu được hỗ trợ cho sự phát triển hơn nữa của dẫn xuất Dihydrophenanthrene từ Lan Kiếm như một liệu pháp hóa trị hiệu quả với độ an toàn cao để điều trị các bệnh ung thư khác nhau.

7 Giá Lan Kiếm

Giá của các loại Lan Kiếm rất đa dạng, bạn có thể tham khảo các web hay sàn thương mại như beecost.vn, hay shopee, lazada để tham khảo thêm.

Nhìn chung, giá cây giống nhỏ, khoảng 7 tháng tuổi có giá vài chục nghìn từ 24.000 đồng đến 35.000 đồng. Còn những chậu lan lâu năm, đã ra hoa, có giá lên tới 1.000.000 đồng.

8 Tài liệu tham khảo

1. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1 (Xuất bản năm 2021). Lan Kiếm trang 1288, Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Truy cập ngày 02 tháng 08 năm 2023.
2. Tác giả:Tajudeen O Jimoh và cộng sự (Ngày đăng: ngày 29 tháng 03 năm 2022). Three New Dihydrophenanthrene Derivatives from Cymbidium ensifolium and Their Cytotoxicity against Cancer Cells, Pubmed. Truy cập ngày 02 tháng 08 năm 2023.
3. Tác giả: Nghiên cứu sinh. Đề tài Nghiên cứu tuyển chọn và phát triển một số loài địa lan kiếm bản địa có giá trị kinh tế cao vùng miền núi phía Bắc. Truy cập ngày 02 tháng 08 năm 2023.