Thanh Hao Hoa Vàng (Artemisia annua L.)

Thanh hao hoa vàng được biết đến khá phổ biến với công dụng chữa bệnh vàng da, sốt rét cơn, nhiễm nhiệt thận, đêm nóng ngày mát. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Thanh hao hoa vàng.

1 Giới thiệu về cây Thanh hao hoa vàng Artemisia annua (Ngải hoa vàng)

Thanh hao hoa vàng hay còn được gọi là Ngải hoa vàng, Thanh hao, Hoàng hoa hao, tên khoa học là Artemisia annua L., thuộc họ Cúc.

1.1 Đặc điểm thực vật

Cây thảo sống hằng năm. Cây này có thân cao từ 1-2 mét, không lông và mang mùi thơm. Lá của cây có hình xoan, dài từ 2-11cm và rộng từ 1-5cm, được xẻ thành 2-3 lông chim với thùy hình dải hẹp nhọn. Cụm hoa cao ở ngọn và mang nhiều chùm dài rủ xuống. Quả của cây có hình bầu dục, dài từ 0.8-1mm, vỏ nhẵn và đỉnh quả không có mào lông, có màu vàng hoặc vàng xanh nhạt. Trong cụm hoa, có 10-18 hoa cái ở mép và 10-30 hoa lưỡng tính ở giữa. Lá bắc ở tổng bao hình bầu dục đến bầu dục thuôn.

1.2 Thu hái và chế biến

Thường được biết đến với tên thuốc Thanh hao - Herba Artemisiae (toàn cây) được sử dụng làm thuốc.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây có thể mọc ở các địa điểm khác nhau như trảng cỏ, bãi cỏ gần núi đá vôi hoặc trên đất có tầng đất dày. Được trồng rộng rãi tại nhiều địa điểm khác nhau. Thời gian hoa tháng 6-11 và có quả từ tháng 10 đến tháng 3 của năm sau, thường rụng vào tháng 5. Ngoài việc được phân bố tại nhiều vùng của Việt Nam như Lâm Đồng, Hòa Bình, Hà Nội, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Bắc Kạn, Quảng Ninh, Lạng Sơn, và Cao Bằng, loài cây này cũng có mặt tại các nước khác như Inđônêxia, Thái Lan, Lào, Triều Tiên, Nhật Bản, Trung Quốc, Nêpan và Ấn Độ.

2 Thành phần hóa học, chiết xuất artemisinin từ cây thanh cao hoa vàng 

Cây Thanh hao (Artemisia annua L.) là nguồn chứa của Artemisinin và tinh dầu (0.3%), gồm chủ yếu các hợp chất như Artemisia keton, cineol, pinene và I-camphor. Nó được sử dụng rộng rãi trong các nước châu Á và châu Phi dưới dạng trà hoặc nước ép để điều trị bệnh sốt rét và các triệu chứng liên quan như sốt, ớn lạnh. Artemisinin (ARS) - một hoạt chất có trong Thanh hao - đã được phát triển thành thuốc chống sốt rét và được sử dụng trên toàn thế giới. Hiện nay, Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo liệu pháp phối hợp dựa trên artemisinin là phương pháp điều trị đầu tiên cho bệnh sốt rét đa kháng thuốc.

3 Tác dụng - Công dụng của cây Thanh hao hoa vàng

3.1 Tác dụng dược lý 

Gần đây, A. annua đã được phát hiện có khả năng ức chế nhiều loại ký sinh trùng như Plasmodium, Toxoplasma gondii, Leishmania, Acanthamoeba, Schistosoma, virus như virus viêm gan A, herpes simplex 1 và 2, và gây suy giảm miễn dịch ở người, nấm như Candida, Malassezia, Saccharomyces spp. và vi khuẩn như Enterococcus, Streptococcus, Staphylococcus, Bacillus, Listeria, Haemophilus, Escherichia, Pseudomonas, Klebsiella, Acinetobacter, Salmonella, Yersinia spp. Ngoài ra, A. annua cũng có tác dụng chống viêm và chống ung thư, được sử dụng để điều trị nhiều bệnh như viêm khớp, bệnh bạch cầu, ung thư ruột kết, ung thư biểu mô tế bào thận, ung thư vú, ung thư phổi, ung thư tuyến tiền liệt và ung thư gan.

Các nghiên cứu cho thấy rằng A. annua và các chất trong cây này có khả năng ức chế hoạt động của virus SARS-CoV-2, bao gồm các protein như 3CL PRO, protein S, CTSL, protein N, protein E, protein helicase, thụ thể nsp3, nsp10, nsp14, nsp15 và GRP78. Điều này giúp các thành phần của cây A. annua có thể ngăn chặn quá trình nhiễm virus SARS-CoV-2 vào tế bào, giảm sự sao chép và phát tán virus. Đồng thời, cây A. annua còn có tác dụng cân bằng hệ thống miễn dịch và hỗ trợ giảm các triệu chứng của COVID-19 như cơn bão cytokine và hội chứng suy hô hấp cấp (ARDS).

Vị thuốc Xuyên Tâm Liên và Thanh hao hoa vàng được xem là một trong những loại thuốc có tiềm năng trong việc phòng chống COVID-19.

3.2 Vị thuốc Thanh hao hoa vàng - Công dụng theo y học cổ truyền

3.2.1 Tính vị, tác dụng

Thuốc có vị đắng, cay và tính hàn, có tác dụng lợi tiểu, lợi tiêu hoá; trừ chưng, thanh nhiệt giải thử và tiệt ngược.

Artemisia annua L. (A. annua) là một loại thuốc được sử dụng trong Y học Cổ truyền Trung Quốc từ thời cổ đại để điều trị nhiều loại bệnh khác nhau. Đây là một phương pháp truyền thống được sử dụng để điều trị sốt liên tục do sốt rét, nhiệt/sốt phát sinh do kiệt sức, bệnh lao, chấy rận, vết thương, ghẻ, kiết lỵ, viêm khớp dạng thấp và bệnh Lupus ban đỏ hệ thống.

3.2.2 Công dụng của cây Thanh hao hoa vàng

Cây Thanh hao hoa vàng là một loại thuốc được sử dụng để điều trị các triệu chứng của bệnh vàng da, sốt rét cơn, nhiễm nhiệt thận, đêm nóng ngày mát, tăng nhiệt ra mồ hôi, sốt nóng khát nước và các bệnh ngoài da khác.

Các chiết xuất từ cây Thanh hao hoa vàng đã được sử dụng để điều trị bệnh sốt rét từ lâu. Hiện nay, giống Thanh hao hoa vàng chứa nhiều artemisinin đã được lựa chọn để sản xuất thành artemisinat, một loại thuốc hiệu quả cao trong việc điều trị bệnh sốt rét ác tính. 

Cây này cũng được sử dụng trong y học Trung Quốc để điều trị các bệnh như viêm khí quản mãn tính, cảm cúm, chảy máu mũi, trĩ nội xuất huyết, bệnh nấm ngoài da, viêm da thần kinh, trẻ em kinh phong.

4 Bài thuốc từ cây Thanh hao hoa vàng

4.1 Điều trị bệnh kết hạch, ăn uống kém, mồ hôi đêm và sốt cơn

Sử dụng 8-16g Thanh hao hoa vàng, nấu sắc và uống.

4.2 Điều trị trẻ em bị phát sốt, cảm gió và kinh giật

Dùng lá Thanh hao hoa vàng 10g, giã nhỏ và ngâm trong nước sôi, sau đó lấy nước cốt uống.

4.3 Trị lở ghẻ ngứa

Nấu nước tắm rửa từ Thanh hao hoa vàng và ngâm, xát vào vùng da bị lở ghẻ ngứa.

5 Tài liệu tham khảo

1. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1, tác giả Võ Văn Chi, Nhà xuất bản y học (Xuất bản năm 2021). Thanh hao hoa vàng trang 90 - 91, Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
2. Tác giả Xinchi Feng và cộng sự (Đăng tháng mười hai 2020). Traditional application and modern pharmacological research of Artemisia annua L, ScienceDirect. Truy cập ngày 12 tháng 04 năm 2023.
3. Tác giả Andréa D. Fuzimoto (Đăng ngày 22 tháng 7 năm 2021). An overview of the anti-SARS-CoV-2 properties of Artemisia annua, its antiviral action, protein-associated mechanisms, and repurposing for COVID-19 treatment, PubMed. Truy cập ngày 12 tháng 04 năm 2023.