Hoa Đỗ quyên

Loài Đỗ quyên được sử dụng làm thuốc được giới thiệu trong sách Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam là Rhododendron molle (Blume) G.Don. Ngoài ra, hiện nay có nhiều loài trong chi Đỗ quyên (Rhododendron L.) được sử dụng làm cảnh do màu sắc hoa đẹp. Bài viết dưới đây Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ đề cập chi tiết về đặc điểm thực vật và công dụng của loài Rhododendron molle (Blume) G.Don

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Rhododendron molle (Blume) G.Don

Họ: Đỗ quyên (Ericaceae).

1.1 Đặc điểm thực vật cây Đỗ Quyên

Đỗ quyên là một cây bụi nhỏ, rụng lá, cao từ 0,3 đến 1,4m. Thân và cành non mang lông mềm cùng một số ít lông cứng. Lá của cây mọc so le, có hình mác hoặc hình bầu dục, kích thước dài khoảng 6-12cm, rộng 2,4-5cm. Phần gốc lá có hình nêm, đầu hơi nhọn hoặc tù, mép lá có lông mi. Mặt trên của lá ít lông, trong khi mặt dưới được phủ lớp lông dày màu xám. Cuống lá dài từ 2 đến 6mm.

Cụm hoa thường xuất hiện ở ngọn thân hoặc đầu cành, tạo thành tán giả. Hoa có nhiều màu sắc, bao gồm vàng kim, và kích thước dài nhỏ với lớp lông mềm. Tràng hoa mang hình chuông rộng, phần trên của tràng có các chấm màu lục nhạt. Nhị hoa gồm 5 chiếc, dài bằng tràng, chỉ nhị có lông từ phần giữa trở xuống. Bầu nhụy mang lông mềm.

Quả có hình tròn, dạng nang, dài khoảng 2,5cm, và được bao phủ bởi lớp lông mềm.

Mùa hoa: Từ tháng 12 đến tháng 3.

1.2 Phân bố và sinh thái

Chi Rhododendron L. là một nhóm thực vật lớn, với nhiều loài phân bố tại các khu vực ôn đới ẩm và cận nhiệt đới. Ở Việt Nam, có khoảng 25 loài thuộc chi này, tập trung ở các vùng núi cao trên 1.000m, đặc biệt là các tỉnh giáp biên giới phía Bắc. Loài đỗ quyên tự nhiên phân bố tại Lào Cai (khu vực dãy Hoàng Liên Sơn), Hà Giang, Lai Châu, và Vĩnh Phúc (núi Tam Đảo). Ngoài ra, loài này cũng xuất hiện tại các quốc gia khác như Triều Tiên, Nhật Bản và Trung Quốc.

Đỗ quyên là loài cây ưa sáng, có khả năng chịu bóng nhẹ, thường mọc xen trong các quần xã rừng kín thường xanh, từ lưng chừng núi lên đến đỉnh. Loài này sinh trưởng tại các khu vực núi đá vôi hoặc granit, nơi có điều kiện khí hậu ẩm ướt, quanh năm sương mù, và lạnh kéo dài vào mùa đông.

Cây sinh trưởng chậm, nhưng lại phân cành và ra hoa quả đều đặn hàng năm. Hoa có thể kéo dài thời gian nở đến một tháng. Tái sinh tự nhiên của đỗ quyên chủ yếu qua hạt, và việc nhân giống có thể thực hiện bằng phương pháp chiết cành hoặc giâm cành, có thể sử dụng thêm chất kích thích ra rễ.

Đỗ quyên được xem là cây cảnh quý, nhờ hoa đẹp với nhiều màu sắc. Trong những năm gần đây, đỗ quyên trở thành đối tượng thu hút sự chú ý của người kinh doanh cây cảnh, dẫn đến tình trạng một số loài trở nên cực kỳ hiếm, cần được bảo vệ.

2 Thành phần hóa học của Hoa Đỗ quyên

Trong hoa đỗ quyên, có sự hiện diện của các chất như rhodomollin III, β-caroten, caroten-5,6-epoxid, Lutein, lutein-5,6-epoxid, gossypetin-6-galactosid, lycopen. Ngoài ra, hoa còn chứa hai chất độc là andromedotoxin và ericolin.

3 Tác dụng của Hoa đỗ quyên

3.1 Tác dụng dược lý

3.1.1 Giảm đau

Nước sắc từ hoa đỗ quyên cho thấy hiệu quả giảm đau trên chuột nhắt trắng khi thử nghiệm bằng phương pháp tấm nóng hoặc kích thích điện. Tuy nhiên, thuốc có hệ số điều trị thấp và phạm vi an toàn hẹp.

3.1.2 Tác dụng trên hệ tim mạch

Chiết xuất cồn từ hoa đỗ quyên khi tiêm tĩnh mạch trên thỏ với liều từ 50-100µg/kg đã thể hiện khả năng chống loạn nhịp tim do bari clorid. Tuy nhiên, chiết xuất không tác dụng lên loạn nhịp do Calci clorid.

Chất andromedotoxin có khả năng làm hạ huyết áp và giảm nhịp tim, nhưng tác dụng này phụ thuộc vào liều lượng. Dùng liều cao có thể gây rối loạn nhịp tim và dẫn đến rung thất.

3.2 Hoa Đỗ quyên có độc không?

Hoa đỗ quyên rất độc đối với côn trùng, thông qua tiếp xúc trực tiếp hoặc qua Đường tiêu hóa. Hai chất độc chính là andromedotoxin và ericolin, cũng gây độc đối với con người.

3.3 Tính vị, công năng

Đỗ quyên có vị đắng, tính ôn, độc tính mạnh. Công dụng bao gồm khứ phong, chỉ thống, tiêu thũng, bình suyễn, sát trùng.

Liều dùng:

• Hoa: 0,3-0,6g/ngày
• Quả: 0,3-1g/ngày
• Rễ: 1,5-3g/ngày

Dùng dưới dạng sắc, bột, hoàn tán hoặc ngâm rượu. Tuy nhiên, phải thận trọng khi sử dụng, tránh quá liều, phụ nữ mang thai và người suy nhược không được dùng.

3.4 Bài thuốc từ hoa đỗ quyên

3.4.1 Chữa rối loạn vi tuần hoàn

Hoa đỗ quyên 10mg, Đương Quy 0,4mg, Xuyên Khung 0,2mg, sinh thảo 0,162mg. Chế thành Dung dịch tiêm 2ml, tiêm bắp.

3.4.2 Chữa đau khớp xương, vận động khó khăn

Ngâm 12g hoa tươi và 3g rễ kim anh với 1.000ml rượu trong một tháng. Uống 15-20ml mỗi tối.

3.4.3 Chữa rụng tóc

Ngâm hoa đỗ quyên 15g, Cốt Toái Bổ 15g, xuyên hoa tiêu 30g và cao lương 25g với rượu trong 7 ngày. Lắc đều trước khi dùng, tẩm rượu vào bông rồi xoa lên chỗ tóc rụng.

4 Hoa Đỗ quyên hợp mệnh gì?

Theo quan niệm phong thủy, hoa Đỗ quyên phù hợp với những người mang mệnh Thổ, Hỏa và Kim. Việc trồng hoa Đỗ quyên trong nhà được cho là mang lại may mắn, thuận lợi trong công việc và cuộc sống gia đình ấm êm. 

5 Có nên trồng hoa Đỗ quyên trong nhà?

Trồng hoa Đỗ quyên trong nhà không chỉ mang lại vẻ đẹp cho không gian sống mà còn có ý nghĩa phong thủy tích cực. Hoa Đỗ quyên tượng trưng cho tình yêu đôi lứa, tình nghĩa vợ chồng chung thủy, son Sắt. 

6 Hoa Đỗ quyên có ra hoa quanh năm không?

Hoa Đỗ quyên thường nở vào mùa xuân, nhưng với kỹ thuật chăm sóc đặc biệt, có thể kích thích cây ra hoa vào các thời điểm khác trong năm. Tuy nhiên, việc ra hoa quanh năm đòi hỏi điều kiện chăm sóc và môi trường phù hợp. 

7 Tuổi thọ của cây hoa đỗ quyên

Cây hoa Đỗ quyên có tuổi thọ khá cao. Trong tự nhiên, cây có thể sống hàng trăm năm, thậm chí có những cây cổ thụ tuổi thọ lên đến cả ngàn năm. Tuy nhiên, khi trồng trong chậu hoặc trong nhà, tuổi thọ của cây phụ thuộc vào điều kiện chăm sóc và môi trường sống.

8 Cách trồng hoa đỗ quyên trong chậu

Chọn giống: Hiện nay, giống đỗ quyên Bỉ được ưa chuộng với đặc điểm cây nhỏ, hoa to, đa dạng màu sắc. Phương pháp nhân giống phổ biến là giâm cành hoặc chiết cành, giúp cây phát triển nhanh hơn so với gieo hạt. 

Đất trồng: Đỗ quyên ưa đất chua với độ pH từ 4-5, tơi xốp, thoát nước tốt và giàu mùn. Bạn có thể trộn đất với mùn lá thông hoặc tùng mục để tạo môi trường phù hợp cho cây. 

Chọn chậu: Nên chọn chậu nông, có lỗ thoát nước lớn để đảm bảo thoát nước tốt, tránh ngập úng. Kích thước chậu cần phù hợp với kích thước cây, đảm bảo sự cân đối và thẩm mỹ. 

Trồng cây: Đặt một lớp lưới nilon dưới đáy chậu, sau đó thêm một lớp sỏi hoặc gạch vụn dày khoảng 2-3 cm để tăng khả năng thoát nước. Đặt cây vào chậu, lấp đất và nén nhẹ để cố định cây. 

Tưới nước: Đỗ quyên ưa ẩm nhưng không chịu được ngập úng. Tưới nước 2 lần mỗi ngày vào buổi sáng sớm và chiều tối, đảm bảo đất luôn ẩm nhưng không quá ướt. 

Ánh sáng: Đỗ quyên thích ánh sáng nhẹ, tránh ánh nắng trực tiếp gay gắt. Đặt chậu ở nơi có ánh sáng khuếch tán hoặc dưới bóng râm nhẹ để cây phát triển tốt. 

Bón phân: Sử dụng phân bón chuyên dụng cho cây hoa, bón định kỳ theo hướng dẫn để cung cấp đủ dinh dưỡng cho cây. Tránh bón quá nhiều phân đạm, có thể làm giảm khả năng ra hoa.

9 Ý nghĩa hoa đỗ quyên

Hoa đỗ quyên mang nhiều ý nghĩa trong văn hóa và phong thủy:

Tình yêu và sự thủy chung: Đỗ quyên là biểu tượng của tình yêu đôi lứa, tình nghĩa vợ chồng thủy chung, son sắt. 

Sự ấm áp và sum vầy: Hoa đỗ quyên tượng trưng cho sự ấm áp, sum vầy trong gia đình, mang lại cảm giác hạnh phúc và đoàn tụ. 

Xua đuổi tà khí: Theo phong thủy, trồng hoa đỗ quyên trong nhà giúp xua đuổi tà khí, mang lại may mắn và vượng khí cho gia đình.

10 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Đỗ quyên, trang 798-800. Truy cập ngày 2 tháng 12 năm 2024.