Hoa Cúc Tâm Tư (Calendula officinalis)

Hoa Cúc tâm tư được biết đến khá phổ biến với công dụng trị bệnh vàng da, tăng lưu thông mật trong ruột và kích thích sự hành kinh, trị loét, mụn nhọt, mụn cóc. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Cúc tâm tư.

1 Giới thiệu về hoa Cúc tâm tư

1.1 Lịch sử tên hoa Calendula

Calendula là tên chi được biến thể từ tiếng Latin hiện đại của calendae, có nghĩa là "tiểu đồng hồ", "tiểu lịch" hoặc có thể là "tiểu thời tiết thủy tinh". Tên gọi chung của loài này là "vạn thọ", có nguồn gốc từ việc liên kết với Trinh nữ Maria. Cúc tâm tư (Calendula officinalis) là thành viên phổ biến nhất trong giống cây này, được trồng và sử dụng rộng rãi.

Cúc tâm tư còn được gọi là Hoa xuxi hoặc Cúc kim tiền, với tên khoa học là Calendula officinalis L. Nó thuộc về họ Cúc - Asteraceae.

1.2 Đặc điểm thực vật

Cây thảo hằng năm, ít khi sống hai năm, có thân cứng và phân nhánh. Các lá ở dưới có hình dạng giống như cái bay, trong khi các lá ở trên có hình dạng từ mác đến bầu dục, có chiều dài từ 5-12cm, và có lông mềm trên cả hai mặt, nhiều hoặc ít. Cụm hoa đầu lớn, đường kính 3-5cm, bao gồm các hoa hình ống ở phía giữa và các hoa hình lưỡi xung quanh (hoa kép). Hoa có thể có màu vàng Lưu Huỳnh, màu vàng đậm hoặc màu da cam. Quả bế thuôn hẹp, dài 9-10mm; vỏ màu nâu sẫm, có các u nhỏ, đầu uốn cong vào trong; đỉnh không có mào lông.

1.3 Thu hái và chế biến

Bộ phận của cây được sử dụng là hoa và rễ (Flos et Radix Calendulae Officinalis). Loại hoa toàn hình lưỡi (hoa kép) là loại được thu hái. Hoa được thu hái khi cây nở hoa rộ. Sau đó, chúng được phơi dưới tán râm, nhiệt độ không quá 35 độ. Rễ của cây có thể được thu hái vào bất kỳ thời điểm nào trong năm.

1.4 Đặc điểm phân bố

Đây là một loại cây nhập trồng, phù hợp với khí hậu khô và mát của rừng núi. Mùa hoa của cây là từ tháng 6 đến tháng 10. Cây phân bố rộng rãi ở các địa phương như Lào Cai, Sơn La, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Hoà Bình, Hải Phòng, Thừa Thiên-Huế, Đăk Lăk, Lâm Đồng và Thành phố Hồ Chí Minh. Cây cũng được trồng ở nhiều nước khác như Ấn Độ và Trung Quốc.

2 Thành phần hóa học

Các hoa của cây chứa một ít tinh dầu, Nhựa, một hoạt chất đắng, Acid salicylic và các Saponin. Cánh hoa Calendula rất giàu Flavonoid, là hợp chất tự nhiên được cho là có tác dụng chống viêm, chống huyết khối, trị đái tháo đường, chống ung thư và bảo vệ thần kinh.

3 Tác dụng - Công dụng của hoa Cúc tâm tư

3.1 Tác dụng dược lý 

Dầu Hoa cúc tâm tư được sản xuất bằng cách ngâm hoa cúc vào dầu mang như dầu ô liu hoặc dầu dừa. Dầu có thể được sử dụng độc lập hoặc làm thành phần trong các loại thuốc mỡ, dầu thơm, kem hoặc sữa dưỡng da. Nó cũng có thể được làm thành thuốc uống hoặc trà hoặc viên nang. 

Cúc tâm tư đã được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh da khác nhau. Nghiên cứu đã cho thấy rằng cúc có thể điều trị phát ban tã, vết thương, nhiễm nấm men phụ khoa và các bệnh lý khác. Cúc tâm tư cũng được sử dụng để giảm đau và viêm cũng như giảm các tác dụng phụ liên quan đến điều trị cho những người mắc bệnh ung thư. Các gel bôi ngoài da được làm từ cúc có thể giúp cải thiện Collagen trên da, thúc đẩy sự phát triển mô mới trong quá trình lành vết thương và giảm viêm da.

3.2 Cúc tâm tư - Công dụng theo y học cổ truyền

3.2.1 Tính vị, tác dụng

Hoa Cúc tâm tư có tác dụng kích thích sự tiết mật, điều hòa kinh nguyệt, lợi tiểu, làm ra mồ hôi, giảm huyết áp ở mạch ngoại vi, kích thích đồng thời làm dịu, chống ung thư, kháng sinh và kích thích sự lành sẹo. Rễ của cây có vị đắng, tính bình, có tác dụng hành khí hoạt huyết, noãn hạ thông kinh.

3.2.2 Công dụng của hoa Cúc tâm tư

Cúc tâm tư được sử dụng trong nhiều trường hợp, bao gồm trị bệnh vàng da, tăng lưu thông mật trong ruột và kích thích sự hành kinh, trị nhọt loét, mụn cóc, nứt nẻ, vết thương các loại kể cả ung thư, cụm nhọt, viêm hạch, viêm vú, apxe, eczema, hắc lào, vẩy nến, bỏng và kích thích da.

Để sử dụng hoa Cúc tâm tư, có thể hãm 1-2 thìa cà phê dược liệu với 1/2 lít nước hoặc dùng ngoài bằng cách lấy 1 thìa xúp cồn thuốc cho vào 1 cốc nước. Rễ cây được sử dụng để trị trường phong hạ huyết, sán khỉ và u kết trong bụng.

3.3 Tác dụng của tinh dầu hoa Cúc tâm tư

3.3.1 Dùng như kem chống nắng

Dầu Calendula có thể giúp chống nắng với đặc tính SPF nhưng cần thêm bằng chứng để xác nhận. 

3.3.2 Giúp chữa lành vết thương

Dầu Cúc tâm tư có thể giúp chữa lành vết thương nhanh hơn theo một nghiên cứu năm 2013. Việc sử dụng Lô Hội hoặc thuốc mỡ calendula cùng với chăm sóc tiêu chuẩn có thể giảm các triệu chứng như đỏ, sưng và bầm tím tốt hơn so với chỉ sử dụng chăm sóc tiêu chuẩn.

3.3.3 Trị mụn

Dầu Calendula có nhiều công dụng trong việc chăm sóc da, bao gồm trị mụn, bệnh chàm và hăm tã. Một nghiên cứu phòng thí nghiệm cho thấy rằng chiết xuất hoa cúc kim tiền có thể hữu ích trong việc điều trị và ngăn ngừa mụn trứng cá, tuy nhiên cần thêm nghiên cứu trên người để xác nhận. 

3.3.4 Trị bệnh chàm và hăm tã

Dầu hoa Cúc tâm tư được sử dụng để điều trị bệnh chàm. Nghiên cứu cũng cho thấy dầu Calendula có thể giúp làm dịu hăm tã, tuy nhiên cần thêm nghiên cứu để đánh giá hiệu quả. Cách sử dụng dầu hoa cúc kim tiền để trị mụn, bệnh chàm và hăm tã có thể là thoa lên khuôn mặt hoặc vùng bị hăm tã vài lần mỗi ngày hoặc sử dụng như mặt nạ.

3.3.5 Chữa bệnh vẩy nến và làm đẹp da

Dầu Calendula có thể cải thiện làn da. Kem chứa chiết xuất hoa cúc kim tiền có thể thúc đẩy hydrat hóa và làm săn chắc da, nhưng cần thêm nghiên cứu. Calendula cũng có thể giúp điều trị viêm da tiếp xúc và phản ứng với cây thường xuân độc. Dùng dầu hoặc kem calendula thoa lên da hai lần mỗi ngày.

4 Tài liệu tham khảo

1. Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (Xuất bản năm 2021). Cúc tâm tư trang 90 - 91, Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
2. Tác giả Emily Cronkleton (Đăng ngày 18 tháng 4 năm 2019). 7 Ways to Use Calendula Oil for Your Skin, Healthline. Truy cập ngày 13 tháng 03 năm 2023.
3. Tác giả Barbie Cervoni MS, RD, CDCES, CDN (Đăng ngày 17 tháng 8 năm 2022). What Is Calendula? Learn about the anti-inflammatory and antimicrobial benefits, Verywellhealth. Truy cập ngày 13 tháng 03 năm 2023.