Hành (Hành Lá - Allium fistulosum L.)

Hành hay hành hoa là gia vị không thể thiếu với bữa ăn của người Việt, ngoài tác dụng là gia vị tạo thêm hương vị cho món ăn, hành còn có tác dụng chữa cảm lạnh, giảm đau... Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin về cây hành.

1 Giới thiệu về Cây Hành Lá

1.1 Cây hành lá thuộc ngành gì?

Hành hay còn gọi là hành hương, hành hoa, hành tăm, thông bạch, hom búa, thái bá, lộc thai, ktim (Khơ-me), hoa sư thảo

Tên khoa học của cây hành lá là Allium fistulosum L., thuộc họ Hành - Alliaceae.

1.2 Mô tả các bộ phận của cây hành lá

Cây thảo sống nhiều năm, cao tới 50cm, có thân hành nhỏ, trắng hay nâu, chỉ hơi phồng, rộng 0,7-1,5cm.

Lá màu xanh mốc, hình trụ rỗng, có 3 cạnh ở dưới, dài đến 30cm, có bẹ lá dài bằng 1/4 phiến.

Cán hoa (trục mang cụm hoa) cao bằng lá. Cụm hoa hình đầu tròn, gồm nhiều hoa có cuống ngắn; bao hoa có các mảnh hình trái xoan nhọn màu trắng có sọc xanh; bầu xanh dợt.

Quả nang

1.3 Nguồn gốc, sinh thái cây hành lá

Cây hành là cây của vùng Đông Á (ôn đới và cận nhiệt đới), được trồng rộng rãi khắp nơi làm rau ăn hàng ngày. Nhân giống thông thường bằng cách tách bụi (củ), ở nơi đất mùn nhiều màu ẩm ướt. Cũng có thể trồng bằng hạt vào mùa xuân, mùa thu. Ra hoa vào mùa hè-thu, có quả vào mùa thu-đông. 

Một nghiên cứu về chăm sóc, gieo trồng hành hương cho thấy, trên đất có hàm lượng nitơ, photpho dễ tiêu thấp, Kali dễ tiêu ở mức trung bình, bón kali cho cây hành hương với mức 190, 220kg K₂O/ha có ảnh hưởng tốt đến một số chỉ tiêu năng suất như chiều dài, kích thước, khối lượng củ và năng suất củ đều tăng. Ngoài ra, các chỉ tiêu về phẩm chất hành như hàm lượng N, P, K, Ca, hàm lượng đường khử, tro, Vitamin C và PP trong củ hành hương ở công thức bón 190 kg/ha cũng cao hơn

1.4 Phân bố

Phổ biến ở Việt Nam. Bình Định là một trong những tỉnh trồng nhiều cây rau gia vị có giá trị như ớt, kiệu, hành, đặc biệt là cây hành hương. Cây hành hương là loại gia vị có tính đặc sản địa phương, được trồng từ lâu đời trên địa bàn tỉnh. Trong đó, Phù Cát là huyện có diện tích trồng hành hương lớn nhất

Còn có ở nhiều nước Bắc Á và châu Âu.

1.5 Bộ phận sử dụng

Củ hành hoặc toàn cây - Bulbus seu Herba Allii; thường có tên là Thông; có khi dùng cả hạt, Thông tử

Thu hái quanh năm. Khi dùng củ hành, bóc lớp vỏ ngoài, nhặt hết rễ, rửa sạch. Thường dùng tươi. 

2 Thành phần hóa học

Củ hành chứa tinh dầu có sulfur mà thành phần chủ yếu là kháng sinh alliin. Còn có acid malic và các acid khác, galantin và chất allisulfit. Hạt chứa S-propenyl-1-eine sulfoxide

3 Tính vị, tác dụng

Hành có vị cay, tính ấm; có tác dụng làm toát mồ hôi, lợi tiểu, tiêu viêm. Tây y cho là nó có tính chất lợi tiêu hoá, chống thối, chống ung thư. Hạt có vị cay, tính ấm, có tác dụng bổ thận, làm sáng mắt.

Nghiên cứu hiện tại đã điều tra tác dụng của quercetin glucoside: quercetin-4'-O-glucoside (4'-Qmg) có tác dụng chống tăng sinh trong các dòng tế bào ung thư khác nhau như dòng tế bào ung thư HepG2, HT-29 và PC-3      

4 Công dụng

Hành là một loại rau gia vị giữ vai trò quan trọng trong việc bếp núc. Hầu như tất cả các món ăn đều có sử dụng Hành lá để tạo thêm phần thơm ngon. Trong nhân dân ta thường có câu tục ngữ rất quen thuộc “Trăm thứ canh không Hành không ngon”. Hành được dùng chữa

1. Cảm lạnh, đau đầu, nghẹt mũi;

2. Khó tiêu và các bệnh lên men đường ruột;

3. Nghẽn ruột do giun đũa.

Dùng 10-30g tươi dạng thuốc sắ c, có thể dùng tới 60g. Dùng ngoài chữa chứng giảm niệu, bỏng và viêm mủ da, eczema, chứng phát ban, làm các vết thương mau liền sẹo. Nghiền nát đắp tại chỗ. Hạt dùng chữa thận hư, mắt hoa. 

4.1 Tác dụng của hành lá với phụ nữ

Hành lá giàu vitamin C là chất chống oxy hóa, giúp tăng cường hệ miễn dịch, ngăn ngừa các dấu hiệu lão hóa cho cơ thể

Không chỉ có vậy, hành còn chứa folate, là vitamin vô cùng cần thiết với phụ nữ mang thai.

5 Đơn thuốc có chứa hành

5.1 Cảm mạo, nhức đầu, nghẹt mũi

Củ Hành tươi 30g, Gừng 10g sắc uống. Có thể thêm Chè hương 10g nấu nước uống khi còn đang nóng. Đắp chăn cho ra mồ hôi. Có thể kết hợp dùng Hành sống 3 củ, Gừng 3 lát với Tía Tô 10g thêm ít muối hoặc có thể thêm một quả trứng gà gia vào bát cháo nóng để ăn giải cảm. Hoặc dùng 20g hành tươi, 5g gừng tươi, 10g lá tía tô. Hành và tía tô thái nhỏ, gừng giã nát cho vào cháo nóng, ăn xong đắp chăn cho ra mồ hôi, ngày ăn 2 lần

5.2 Giảm niệu

Giã Hành đắp vào rốn. 

5.3 Nghẽn ruột do giun đũa

Hành củ 30g nghiền ra với 30g Dầu Vừng và uống, mỗi ngày 2 lần. 

5.4 Eczema, phát ban, loét ở chân

Hành tươi giã nát, cho nước đun sôi để rửa các phần đau, tuỳ theo kích thước của phần nhiễm bệnh mà dùng lượng hành nhiều hay ít. 

5.5 Viêm mũi, nghẹt mũi

Đâm vài ba củ Hành để vào ly. Chế nước sôi vào, trùm loạ giấy lên, hít vào mũi. Hoặc dùng nước Hành pha loãng nhỏ mũi. 

5.6 Chữa bệnh tê thấp

Cho muối vào Hành, thêm ít tương đậu nành, xào với dầu thực vật để ăn.  

5.7 Chữa mụn nhọt

Lấy lượng hành tươi vừa đủ, giã nát trộn với muối đắp lên mụn nhọt, hễ ngòi vỡ ra thì dùng rượu hoặc nước muối rửa sạch, rút ngòi ra

Ngày nay, người ta đã biết được những giả trị của Hành cũng như Tỏi trong việc phòng trị bệnh ung thư.  

6 Tài liệu tham khảo

1. Từ điển Cây thuốc Việt Nam tập 1 (xuất bản 2021). Hành trang 954, từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Truy cập ngày 08 tháng 06 năm 2023. 
2. Cây rau cây thuốc (Xuất bản năm 2005). Hành trang 17, Cây rau cây thuốc. Truy cập ngày 08 tháng 06 năm 2023.
3. Tác giả: Võ Minh Thứ (Ngày đăng: năm 2015). ẢNH HƯỞNG CỦA KCl ĐẾN NĂNG SUẤT VÀ PHẨM CHẤT CỦA CÂY HÀNH HƯƠNG (Allium fistulosum L.), Tạp chí Khoa học và Phát triển 2015, tập 13, số 4: 502-508. Truy cập ngày 08 tháng 06 năm 2023
4. Tác giả: Yingkun Pan và cộng sự (Ngày đăng: năm 2018). Effect of quercetin glucosides from Allium extracts on HepG2, PC-3 and HT-29 cancer cell lines, Pubmed. Truy cập ngày 08 tháng 06 năm 2023.