Hải Phong Đằng (Thanh Phong Đằng - Piper kadsura)

Hải phong đằng được biết đến khá phổ biến với công dụng hỗ trợ điều trị phong thấp, đau nhức xương khớp. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Hải phong đằng.

1 Giới thiệu về cây Hải phong đằng

Thanh phong đằng là gì? Hải phong đằng còn có tên gọi khác là Thanh phong đằng, mọc trong rừng ở vùng ôn đới ấm áp.

Tên khoa học của Hải phong đằng là Piper kadsura (Choisy) Ohwi, thuộc họ Hồ tiêu (Piperaceae).

1.1 Đặc điểm thực vật

Dây leo, thân chia thành từng đốt, có rễ ở đốt, lúc non có lông thưa. Lá mọc đối, hình trứng đến hình trứng dài, kích thước 12×3,5-7 cm, gốc lá hình dây cung đến tròn và nhọn hoặc tù ở đỉnh. Phiến da, thỉnh thoảng có lông và có bẹ ở gốc. Cuống lá dài từ 1,0-1,5cm và có gân chia làm 5 với các cặp ở đỉnh cao hơn 1,5cm so với gốc. 

Cụm hoa mọc đối nhau. Hoa đực có màu hơi vàng và theo thứ tự tăng dần, cuống hoa 0,6-1,5cm. Lá bắc màu vàng nhạt, hình cầu và rộng khoảng 1mm. Lá bắc con mép không đều, có lông trắng nhám ở gần trục và không cuống. Nhị 2-3, chỉ nhị ngắn. Hoa cái ngắn hơn phiến lá và cuống cái dài bằng cuống lá. Lá bắc hơi giống hoa đực. Bầu nhụy hình cầu, đầu nhụy 3-4, có tuyến và có lông. Quả mọng tròn và có đường kính từ 3-4mm, chín đỏ vào mùa đông. Các hạt có hình cầu và có đường kính 2,5mm.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Thân.

Thân được thu hái vào mùa hè - thu, thái phiến và phơi khô.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây chủ yếu ở Trung Quốc, chưa được nhập trồng tại Việt Nam; ngoài ra còn có ở Nhật Bản.

2 Thành phần hóa học

2.1 Lignan và neolignan

39 lignan và neolignan được phân lập từ thân và các bộ phận trên mặt đất của Hải phong đằng, chủ yếu bao gồm benzofuran và các neolignan loại bicycle-(3,2,1)-octanoid. Trong số này, kadsurenone là sản phẩm tự nhiên đầu tiên được phân lập từ thân cây Hải phong đằng. Nó đã được chứng minh là chất ức chế yếu tố kích hoạt tiểu cầu (PAF) tự nhiên có thể ngăn chặn hoặc làm giảm tất cả các phản ứng không mong muốn do PAF gây ra.

2.2 Amide và alkaloid

Tổng cộng có 10 hợp chất đã được phân lập thành công từ ba nghiên cứu, chủ yếu là các alkaloid aristolactam, bao gồm: Piperlactam S, N-p-Coumaroyl tyramine, Aristololactam AIIIa, Aristolactam A II, Piperolactam A và B, Pellitorine, 2E-Decenoic-acid N-isobutylamide, Piperlonguminine và Dihydropiperlonguminine.

2.3 Tinh dầu

Chỉ có một nghiên cứu đánh giá thành phần tinh dầu từ thân tươi của Hải phong đằng thu hái từ Trung Quốc. 43 thành phần (72,01%) đã được phát hiện trong dầu gốc, đại diện cho β-eudesmol (12,9%), laevojunenol (9,8%), espatulenol (6,0%), β-caryophyllene (6,0%), cis-asarone (5,8%), và valencene (5,4%), là thành phần chính của chúng.

2.4 Các hợp chất khác

12 hợp chất thuộc các nhóm hợp chất tự nhiên khác cũng đã được phân lập, chẳng hạn như phenolic, terpen và ceton. (+) - Crotepoxide được phân lập từ thân cây Hải phong đằng, còn được gọi là chất ức chế khối u. Ngoài ra, các nhà khoa học đã phân lập thành công một đồng phân lập thể mới của guaiane sesquiterpene, kadsuguain A và một cyclohexadienone mới, kadsuketanone A từ dịch chiết metanol của các bộ phận trên mặt đất. Kadsuguaine A là một chất hiếm có trong các nguồn tự nhiên đã được phát hiện là làm giảm đáng kể quá trình sản xuất PGE2 trong hệ vi thần kinh đệm được kích thích bằng LPS trong tác dụng chống viêm thần kinh.

== >> Mời bạn đọc tham khảo vị thuốc cùng công dụng: Cốt toái bổ - Vị thuốc bổ thận, chữa đau nhức xương khớp hiệu quả

3 Tác dụng - Công dụng của Hải phong đằng

3.1 Tác dụng dược lý

3.1.1 Chống viêm 

Nghiên cứu đã báo cáo hoạt động chống viêm của chiết xuất từ thân cây đối với một nhóm các enzym quan trọng liên quan đến chứng viêm, bao gồm cyclooxygenase-1 (COX-1), cyclooxygenase-2 (COX-2), phospholipase A2 (PLA2), 5-lipoxygenase (5-LO) và 12-lipoxygenase (12-LO). Dịch chiết thể hiện các hoạt động ức chế mạnh đối với COX-1, COX-2, PLA2 và 12-LO với các giá trị IC50 lần lượt là 251, 631, 147 và 85 µg/mL. Tuy nhiên, chiết xuất từ thân cây không có tác dụng chống lại 5-LO. Trong một nghiên cứu khác, chiết xuất n-hexane của Hải phong đằng đã thể hiện tác dụng đáng kể trong các xét nghiệm 5-LOX và COX-1 với tỷ lệ phần trăm ức chế là 70 µg/mL. Các phân đoạn hòa tan n-hexan và chloroform của chiết xuất MeOH cũng được phát hiện có khả năng ức chế sản xuất oxit nitric (NO) trong các tế bào BV-2 được kích hoạt bằng LPS, một dòng tế bào vi mô. 

3.1.2 Chống oxy hóa

Dịch chiết Hải phong đằng làm giảm quá trình chết theo chương trình của các tế bào SW1353 được điều trị bằng H2O2 và có thể điều chỉnh tăng biểu hiện gen của các enzym chống oxy hóa (SOD-2, GPx và CAT) và tỷ lệ Bcl-2/Bax, cũng như điều chỉnh PARP, do đó mang lại khả năng chống lại sự tấn công của H2O2 . Chiết xuất này bảo vệ các tế bào chống lại quá trình chết theo chương trình do các gốc tự do gây ra thông qua ba con đường JNK, MEK/ERK và p38 bằng hoạt động ức chế MAPK của bicyclo [2.2.1] heptan-2-ol-1,7,7-trimetyl-,(1S-endo)-, alpha-humulene và hydroxychavicol.

3.1.3 Các tác dụng khác

Ngoài ra, lá, thân, rễ và thân rễ của Hải phong đằng được thu thập từ Nhật Bản đã được thử nghiệm về hoạt tính kích thích quá trình tạo hắc tố của dịch chiết etanol trong nước trong các tế bào ung thư hắc tố B16. Ở nồng độ 10 ug/mL, chất chiết xuất từ lá, thân, rễ và thân rễ cho thấy tỷ lệ phần trăm tăng sinh tế bào lần lượt là 99,6, 104,9, 106,1 và 100,4%.

Chiết xuất nước của thân cây làm giảm bớt sự suy giảm trí nhớ và học tập không gian do Aβ gây ra ở chuột mắc bệnh Alzheimer. Hơn nữa, chất chiết xuất bảo vệ tế bào thần kinh bằng cách giảm biểu hiện của Aβ, TNF-α và IL-6 và hàm lượng NO và NOS trong não, đồng thời tăng biểu hiện của synaptophysin (SYP) ở vùng hải mã. 

== >> Mời bạn xem thêm dược liệu: Cây Dây đau xương - Trị đau nhức xương khớp và hỗ trợ tiêu hoá

3.2 Công dụng theo y học cổ truyền

Hải phong đằng có tính ấm, vị đắng, chát, quy vào kinh can, thận, có tác dụng trừ phong thấp, thông các kinh.

Trong đông y, Hải phong đằng được dùng trong trị phong thấp, đau nhức cơ khớp, chấn thương…; còn được dùng trị động kinh, khó thở.

4 Các bài thuốc từ vị thuốc Thanh phong đằng

4.1 Chữa phong thấp đau nhức, thần kinh tọa

Nguyên liệu: Hải phong đằng 14g, Một dược, Đương Quy, Xuyên Khung, Hoàng Kỳ mỗi vị 12g, Khương hoạt 10g, Phòng Phong, Tang chi mỗi vị 8g, Độc Hoạt, Nhũ hương mỗi vị 6g.

Cách làm: Sắc lấy nước uống.

4.2 Chữa trúng phong bại liệt (Cẩu tích ẩm)

Nguyên liệu: Hải phong đằng 14g, Thục Địa 20g, Cẩu Tích 12g, Đỗ Trọng, Mộc qua, Ngưu Tất mỗi vị 8g, Quế chi, Quy vĩ, Tang chi, Tần giao, Tục Đoạn, Tùng tiết mỗi vị 4g.

Cách làm: Sắc uống ngày một thang.

4.3 Trị hội chứng phong thấp ngăn trở, biểu hiện như đau và cứng khớp, co thắt gân cơ, đau lưng mỏi gối và đau do chấn thương ngoài

Nguyên liệu: Hải phong đằng, Tang chi mỗi vị 14g, Hải đồng bì, Tần Giao mỗi vị 12g.

Cách làm: Sắc uống ngày một thang. 

4.4 Chữa phong thấp nhức mỏi (Ngự Dụng Tứ Đằng Tố)

Nguyên liệu: Thủ ô 16g, Hải phong đằng, Đinh công đằng mỗi vị 48mg, Hoa thiên kim đằng, Lộc vĩ ba mỗi vị 40mg, Cam Thảo 32mg, Đương quy, Mao đông thanh, Hắc lão hổ mỗi vị 20mg, Tiên linh tỳ, Xuyên khung, Xuyên đoạn, Hải long mỗi vị 12mg,  Thiên niên kiện, Ba Kích thiên, Thiên Ma mỗi vị 8g, Nhân Sâm 4mg.

Cách làm: Sắc lấy nước uống ngày 1 thang. Hiện có chế phẩm viên hoàn được lưu hành trên thị trường.

4.5 Trị tê bại chân tay, đi lại khó khăn

Nguyên liệu: Xương hổ chế, Hải phong đằng, Xuyên khung, Bạch Thược, Bạch Chỉ, Uy linh tiên, Đương quy, Xuyên ô chế, Thảo ô chế, Đẳng Sâm, Mộc qua đồng lượng, Ngưu tất lượng gấp đôi.

Cách làm: Tán thành bột, trộn với Mật Ong luyện thành viên hoàn; mỗi ngày dùng 20g.

Lưu ý: Không dùng Hải phong đằng cho phụ nữ mang thai.

5 Tài liệu tham khảo

Tác giả Wan Mohd Nuzul Hakimi Wan Salleh (Đăng vào tháng 5 năm 2020). Phytochemistry and anti-inflammatory activities of  Piper kadsura (Choisy) Ohwi – a review, ResearchGate. Truy cập ngày 22 tháng 3 năm 2023.