Cá Ngựa (Hải mã - Hippocampus spp.)

Cá ngựa được biết đến khá phổ biến với công dụng tăng cường sinh lực nam giới, cải thiện tuần hoàn máu và hỗ trợ phụ nữ trong quá trình sinh đẻ. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Cá ngựa.

1 Con hải mã là con gì?

Hải mã, hay còn được gọi là cá ngựa, là một loài cá nước mặn với đầu giống như đầu ngựa, có tên khoa học là Hippocampus spp. và thuộc họ Hải long - Syngnathidae. Trên toàn cầu, chi Hippocampus có khoảng 36 loài khác nhau, trong đó có một số loài được sử dụng phổ biến ở Việt Nam để làm thuốc như Cá ngựa vằn (Hippocampus comes), cá ngựa gai (Hippocampus histrix Kaup), cá ngựa ba chấm (Hippocampus trimaculatus Leach.), cá ngựa trắng (Hippocampus kelloggi Jordan. et Snyder.), cá ngựa đen/vàng (Hippocampus kuda Bleeker.).

1.1 Mô tả đặc điểm

Cá ngựa là một loại cá sống ở nước mặn với chiều dài trung bình khoảng 15-20 cm, thậm chí có loài còn có thể dài tới 30 cm và có màu sắc khác nhau như trắng, vàng hoặc hơi xanh đen. Cá ngựa trắng là loài có kích thước lớn nhất, tới 30 cm, trong khi đó loài cá ngựa mõm ngắn lại có kích thước nhỏ nhất, khoảng từ 5-7 cm. Tuy nhiên, loại cá ngựa có màu sắc trắng hoặc vàng thường được đánh giá là tốt nhất.

1.2 Cá ngựa đẻ kiểu gì?

Cá ngựa là loài có hình thức sinh sản tương đối kỳ lạ, những con đực không sinh con nhưng lại làm nhiệm vụ giống như mang thai, con cái sẽ đưa trứng và túi ấp của những con đực, các nghiên cứu gần đây cho rằng, cá ngựa đực trong đưa trực tiếp tinh dịch vào túi trứng và sẽ truyền ra bên ngoài môi trường sống.

1.3 Tại sao cá ngựa đực lại sinh con?

Như đã đề cập, cá ngựa đực không sinh con mà chỉ làm nhiệm vụ ấp trứng nên giống như đang mang thai.

1.4 Thu hái và chế biến

Để làm thuốc, người ta sử dụng toàn bộ cơ thể của cá ngựa (Hippocampus) sau khi bắt được, loại bỏ ruột và uốn đuôi cong trước khi phơi hay sấy khô. Thông thường, người ta sẽ chọn các cặp cá ngựa có kích thước tương đương nhau và buộc chúng lại thành đôi.

Cá ngựa sau khi bắt về thì đem rửa sạch, mổ bụng, bỏ ruột, uốn đuôi cho cong rồi mới đem phơi hay sấy khô. Một số vùng còn dùng bàn chải để đánh sạch lớp màng da có màu thẫm bên ngoài rồi mới mở bụng.

Có thể ngâm cùng với rượu hồi hoặc rượu Quế trong một khoảng thời gian nhất định rồi mới đem phơi hoặc sấy khô.

Mô tả dược liệu Hải mã: Có hình dạng như một gióng dài, phần giữa to, mặt ngoài có màu trắng ngà hoặc vàng nâu. Toàn thân có nhiều đốt vẫn nổi rõ, bụng và hai bên sườn như có gai. Đầu gập xuống hoặc hơi choãi, đỉnh đầu có một u lồi, đuôi thuôn dần và cuộn vào phía bên trong bụng. Thể chất cứng, nhẹ, những dược liệu còn nguyên đầu và đuôi thuộc loại tốt.

1.5 Đặc điểm phân bố

Cá ngựa phân bố ở nhiều nơi trên thế giới, thường sống ở biển, các vịnh hoặc khu vực gần bờ với độ sâu vài mét đến vài chục mét.

Cá ngựa sinh sống tại các vùng ven biển của Việt Nam, chủ yếu xuất hiện ở các khu vực gần cửa sông có nhiều rong, rạn san hô và mực nước sâu khoảng 0,5-2 mét. Hiện nay, một số loài cá ngựa đã được nghiên cứu để nuôi trong điều kiện nhân tạo tại Việt Nam. Cá ngựa thường được bắt gặp ở khu vực Hải Phòng, Thanh Hóa, Quảng Ninh, Nghệ An và dọc bờ biển từ các tỉnh phía Nam từ Quảng Nam - Đà Nẵng đến Kiên Giang.

Cá ngựa có đặc tính là bơi thẳng đứng, đuôi sẽ cuộn bám vào các bụi san hô hoặc đám thực vật dưới biển, thức ăn của Cá ngựa thường là những loài động vật nhỏ và thực vật thủy sinh.

Cá ngựa thường di chuyển chậm, thường ẩn mình trong các thảm cỏ biển, rặng san hô để tránh kẻ thù.

Cá ngựa có thể thay đổi màu sắc tùy thuộc môi trường xung quanh để tự bảo vệ mình. Mùa sinh sản từ tháng 3 đến tháng 7.

2 Thành phần hóa học

Cá ngựa là nguồn thực phẩm giàu protein, đặc biệt là chứa nhiều acid amin như glycin, alanin, acid glutamic, acid aspartic và Arginin. Ngoài ra, cá ngựa còn chứa các hợp chất khác như axit béo, peptit, sterit, dẫn xuất của acid phthalate và một số hợp chất khác.

3 Tác dụng của Cá ngựa

Trong hàng ngàn năm qua, cá ngựa đã được sử dụng như một loại thuốc quý giá trong y học cổ truyền Trung Quốc. Các chuyên gia cho rằng, thành phần chính của cá ngựa chứa các hợp chất như steroid, axit amin, peptide và axit béo, v.v. có tác dụng tốt đối với việc bổ thận dương, thúc đẩy lưu thông máu, giảm sưng và giảm đau, tăng cường tạo máu và điều trị các bệnh như khối u, lão hóa, mệt mỏi và viêm khớp.

Nghiên cứu gần đây cũng chỉ ra rằng cá ngựa có nhiều hoạt tính sinh học khác nhau, bao gồm chống khối u, chống lão hóa và chống mệt mỏi. Hiện nay, cá ngựa đã được sử dụng rộng rãi để điều trị rối loạn cương dương (ED) và được sử dụng trong nhiều sản phẩm chăm sóc sức khỏe và thuốc điều trị các bệnh khác nhau.

4 Vị thuốc Cá ngựa - Công dụng theo y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Theo Đông y, cá ngựa có tính ôn, vị ngọt, không độc và có tác dụng hỗ trợ sức khỏe tình dục nam giới, tăng cường sinh lực nam giới, cải thiện tuần hoàn máu và hỗ trợ phụ nữ trong quá trình sinh đẻ.

4.2 Công năng, chủ trị

Trong y học dân gian, cá ngựa được coi là một loại thuốc bổ có tác dụng kích thích cương dương. Nó cũng được sử dụng để chữa đau bụng, hiếm muộn ở phụ nữ và cũng giúp đỡ cho việc sinh con. Phương thức sử dụng của cá ngựa có thể là dạng thuốc sắc, thuốc bột hoặc thuốc viên và thường được dùng dưới dạng cặp cá ngựa. 

5 Bài thuốc từ rượu Cá ngựa

5.1 Cải thiện các triệu chứng yếu sinh lý, liệt dương, di tinh

Sử dụng các nguyên liệu như cá ngựa một cặp, khởi tử 12g, Câu Kỷ Tử 10g, Đại Hồi 6g, Dâm Dương Hoắc 6g. Hãy ngâm chúng vào nửa lít rượu trắng, để trong vòng một tháng sau đó dùng mỗi ngày 30ml.

5.2 Tác dụng của cá ngựa đối với nữ giới

Cá ngựa dùng trong trường hợp phụ nữ khó có con do suy giảm dương khí, ngoài ra, dược liệu quý này còn dùng để điều trị tình trạng liệt dương ở nam giới, bài thuốc như sau:

Lấy 30g cá ngựa, 20g long nhãn, 20g Cốt Toái Bổ và 30g Nhân Sâm, cắt nhỏ và ngâm với 1 lít rượu trong khoảng 7-10 ngày. Thời gian ngâm càng lâu càng tốt. Uống 20-40 ml mỗi ngày, pha thêm Mật Ong nếu cần.

5.3 Chữa thở khò khè

5g Cá ngựa.

10g Đương Quy.

Đem sắc cùng với 200ml nước đến khi còn 50ml, uống 1 lần trong ngày.

5.4 Chữa viêm thận mạn tính

1 con cá Ngựa to, rang đến khi chín vàng giòn, sau đó tán thành bột.

Dùng 1 quả bầu dục lợn đem bổ làm đôi, rửa sạch, đổ bột cá ngựa vào bên trong, buộc chặt.

Đem hấp cách thủy, ăn 1 lần trong ngày, liên tục trong 15 ngày.

5.5 Suy nhược

Sử dụng một đôi cá ngựa, rượu trắng 500ml, ngâm trong 7 ngày. Mỗi lần uống 20ml, sử dụng 2-3 lần một ngày. Phương pháp này có thể sử dụng để bổ sung năng lượng cho cơ thể, hỗ trợ cho những trường hợp suy nhược cơ thể, chấn thương đụng dập hoặc suy nhược thần kinh.

6 Cá ngựa (hải mã) ngâm rượu có tác dụng gì? Cách ngâm rượu cá ngựa

6.1 Cá ngựa tươi ngâm rượu có tác dụng gì?

Theo quan niệm của ngư dân vùng biển, cá ngựa dùng để ngâm rượu nên dùng loại tươi là quý nhất, do đó, trong mỗi lần ra khơi, họ thường mang theo rượu trắng để ngâm cá ngựa sau khi bắt được. Ngư dân cũng quan niệm rằng, nên dùng một đôi cá ngựa, đặc biệt là đôi cá đang 'quấn nhau', dùng những con còn nguyên mắt mới tốt.

6.2 Rượu cá ngựa (hải mã) ngâm chung với gì?

Trong Y học cổ truyền, Cá ngựa có vị ngọt, tính bình, rượu có vị cay, tính ấm. Việc kết hợp 2 nguyên liệu có tác dụng bồi bổ sức khỏe, đặc biệt thích hợp trong các trường hợp suy nhược.

Chuẩn bị: 1 đôi cá ngựa, 500ml rượu trắng, bình đựng.

Cách tiến hành: Cá ngựa cho vào bình đựng (nên đựng bằng bình thủy tinh). Thêm rượu, để ở nơi thoáng mát trong 7 ngày, sau đó có thể sử dụng.

Ngoài ra, bạn có thể ngâm Cá ngựa với các dược liệu khác như Hải sâm, Ba Kích, Dâm dương hoắc tùy theo nhu cầu sử dụng.

7 Giá 1kg cá ngựa khô là bao nhiêu?

Giá cá ngựa khô sẽ khác nhau tùy thuộc vào kích thước cá ngựa. Giá bán có thể lên đến 20.000.000 đồng cho 1kg cá ngựa khô.

8 Tài liệu tham khảo

1. Nhận thức cây thuốc và dược liệu, chủ biên Trần Hùng (Xuất bản năm 2021). Cá ngựa trang 98, Nhận thức cây thuốc và dược liệu. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2023.
2. Tác giả Lu Chen và cộng sự (Đăng ngày 13 tháng 03 năm 2015). The genus Hippocampus—A review on traditional medicinal uses, chemical constituents and pharmacological properties, ScienceDirect. Truy cập ngày 10 tháng 04 năm 2023.
3. Tác giả Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Cá ngựa, trang 1084-1086. Truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2025.