Găng Trắng (Găng Gật - Randia tomentosa Blume.)

Găng trắng thuộc loại cây kích thước nhỏ, chiều cao mỗi cây khoảng 5 đến 7 mét. Quả Găng trắng đem ngâm hoặc đem sắc với mục đích làm nước để gội đầu giúp tóc mềm mượt, bóng mượt. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Randia tomentosa Blume.

Tên gọi khác: Găng lông, Găng gậc, Găng nhung, Mày càng (tiếng Tày).

Họ thực vật: Cà phê Rubiaceae.

1.1 Đặc điểm thực vật

Găng trắng thuộc loại cây nhỏ, chiều cao mỗi cây khoảng 5 đến 7 mét.

Thân cây mảnh, cành nhiều. Cành còn non có cạnh và lông tơ, về sau tròn và có màu xám nhạt. Ở kẽ cành có gai nhọn, mọc ngang.

Lá cây mọc đối, phiến lá có dạng hình bầu dục hoặc hình trái xoan ngược. Gốc lá thuôn hoặc tròn, đầu lá nhọn, chiều dài mỗi lá khoảng 2,5 đến 13cm, chiều rộng từ 1,5 đến 4,5cm. Mặt trên của lá có màu xanh sẫm, mặt dưới của lá có màu trắng nhạt, được phủ bởi một lớp lông tơ. Lá kèm nhỏ, dễ rụng. Mỗi cuống có chiều dài khoảng 0,5 đến 1,5cm.

Hoa có kích thước nhỏ, mọc riêng lẻ ở gần đầu cành, hoa có màu lục vàng nhạt.

Đài 5-10 (thường có 6 đài), ống hình trụ, tràng thường 8, nhị 5-10, bầu 2 ô.

Quả mọng, quả có dạng hình trứng hoặc hình cầu. Thịt quả xốp. Quả khi chín có màu vàng, gồm 2 hạt có kích thước lớn.

Mùa hoa quả thường vào tháng 5 đến tháng 8.

Dưới đây là hình ảnh của cây găng trắng:

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Lá và quả.

Thời điểm thu hái: Thường là mùa hè.

Chế biến: Dùng tươi hoặc phơi khô.

1.3 Đặc điểm phân bố

Randia L. là chi lớn, gồm nhiều loài cây thuộc dạng gỗ nhỏ, dây leo gỗ hoặc cây bụi. Các loài này được tìm thấy chủ yếu ở khu vực nhiệt đới, á nhiệt đới, đặc biệt là khu vực châu Á và châu Phi. Tại Ấn Độ có tới 14 loài và Việt Nam có 20 loài.

Găng trắng là loài được tìm thấy nhiều ở khu vực Nam Á và Đông-Nam Á, gồm các nước như Ấn Độ, Malaysia, Indonesia, Campuchia, Thái Lan, Lào và một số tỉnh thuộc phía Nam Trung Quốc.

Tại nước ta, Găng trắng có diện tích phân bố rộng, từ vùng núi, trung du và cả một số tỉnh thuộc khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Độ cao phân bố chủ yếu dưới 500 mét.

Găng trắng có bản chất là một loài ưa ẩm, ưa sáng, thường mọc ở đồi cây bụi, ven rừng, trong các lùm bụi quanh làng, bờ nương rẫy. Những cây mọc gần nguồn nước thường có khả năng sinh trưởng và phát triển mạnh, cây có kích thước lớn hơn những cây mọc ở đồi.

Găng trắng là loài ra hoa quả nhiều hàng năm, có khả năng tái sinh từ hạt, chịu được chặt phá do khả năng tái sinh từ chồi khỏe. Có thể được trồng làm bờ rào do cây có gai.

2 Thành phần hóa học

Quả của cây Găng trắng có chứa Saponin triterpenic.

3 Công dụng của cây găng trắng

Quả Găng trắng đem ngâm hoặc đem sắc với mục đích làm nước để gội đầu giúp tóc mềm mượt, bóng mượt. Ngoài ra nước sắc hoặc nước ngâm của quả Găng trắng có thể dùng để giặt quần áo đặc biệt là những bồ đồ làm từ tơ lụa có màu.

Lá cây được nhân dân dùng làm thạch ăn cho mát. Cách làm như sau:

• Sử dụng khoảng 100g lá tươi đem giã nát hoặc 30g lá khô.
• Loại bỏ những lá sâu, lá úa.
• Rửa sạch, nên rửa nhẹ tay để tránh làm rách lá.
• Để ráo.
• Cho lá vào chậu sạch, thêm 1 đến 1,5 lít nước đun sôi để nguội.
• Vò nát trong khoảng 15 đến 20 phút.
• Dùng vải xô để lọc, dùng rây lọc là tốt nhất.
• Vớt bọt, để yên để tạo thạch, thường là trong khoảng 4-6 giờ.
• Thạch Găng thường có màu xanh lá cây (nếu dùng bằng lá tươi) và có màu nâu nhạt (nếu làm bằng lá khô).
• Thạch khi ăn có mùi thơm, mát.
• Có thể làm nước đường để ăn cùng thạch.

Ngoài ra, có thể làm thạch từ Găng và lá tiết dê với cách chế biến như trên. Loại thạch này có tác dụng trị đái rắt, chữa tiểu tiện vàng, nóng ruột, sôi bụng.

Nhân dân Campuchia sử dụng quả để làm thuốc chữa viêm lợi, viêm răng.

4 Tài liệu tham khảo

Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Găng trắng, trang 857-858. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2024.