Đông Trùng Hạ Thảo (Cordyceps sinensis S.)

Đông trùng hạ thảo được biết đến khá phổ biến với công dụng bồi bổ sức khỏe, tăng cường thể lực. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin chi tiết về Đông trùng hạ thảo.

1 Giới thiệu về Đông trùng hạ thảo

Đông Trùng Hạ Thảo là một loại nấm ký sinh, có tên khoa học là Cordyceps sinensis S. (Cephalosporium sinensis) thuộc họ Nhục tỏa khuẩn (Hypocreaceae).

1.1 Đặc điểm hình thái

Là một loại nấm có tên Hepialus fabricus -là một loại nấm Ascomycetes hàng năm có họ hàng gần với nấm rơm - ký sinh trên ấu trùng của một loại sâu bọ cánh bướm tạo thành. Đầu tiên, phần gốc của nấm bắt nguồn từ vật chủ là ấu trùng côn trùng (Hepialis armoricanus thuộc họ Hepialidac) và kết thúc ở phần mũ, bao gồm cả cuống và chất nền. Ấu trùng này có hình con tằm, dài 3-5cm, đường kính 0,3-0,8cm. Cơ thể có màu nâu vàng đến nâu sẫm, bên ngoài có 20-30 vằn khía, được bao phủ bởi sợi nấm, có màu vàng nhạt đến nâu. Phần đầu có màu nâu đỏ, có 8 cặp chân nhưng 4 cặp ở giữa là dễ thấy nhất. 

Ấu trùng chưa trưởng thành có nấm ký sinh thường nằm dưới mặt đất. Khi nấm đến tuổi trưởng thành, nó sử dụng hơn 90% côn trùng bị nhiễm bệnh để ướp xác vật chủ của nó một cách hiệu quả. Sau đó, nó phồng lên và phát triển trồi lên khỏi mặt đất. Trọng lượng trung bình của Đông trùng hạ thảo vào khoảng 300–500mg.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Thể quả.

1.3 Đặc điểm phân bố

Tại Việt Nam, Đông trùng hạ thảo có ở Lai Châu, Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Bắc Giang, Hà Nội, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Đà Nẵng, Quảng Nam, Lâm Đồng, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Tây Ninh. Ngoài ra còn có ở Trung Quốc, Campuchia.

2 Thành phần hóa học

Nhiều sản phẩm tự nhiên đã được xác định từ quả thể và sợi nấm nuôi cấy của đông trùng hạ thảo và các loài liên quan. Thành phần hóa học chính là axit cordycepic cùng với các axit amin, vitamin và khoáng chất khác.

3 Tác dụng - Công dụng của Đông trùng hạ thảo

3.1 Uống Đông trùng hạ thảo có tác dụng gì?

Hơn 30 hoạt tính sinh học khác nhau đã được báo cáo, bao gồm điều hòa miễn dịch, ức chế miễn dịch, chống bổ sung, chống ung thư, chống viêm, chống oxy hóa, kháng khuẩn, bảo vệ gan, lợi thận, trị đái tháo đường, hạ cholesterol máu, chống xơ cứng động mạch, chống huyết khối, hạ huyết áp và giãn mạch, có lợi cho phổi, chống ánh sáng, chống trầm cảm, chống loãng xương, chống thiếu máu cục bộ não, chống mệt mỏi, chống hen suyễn, tạo steroid, tạo hồng cầu, chống loạn nhịp tim, chống lão hóa, sản xuất Testosterone, an thần, và hỗ trợ, cũng như khả năng thực hiện những điều sau: ngăn ngừa và điều trị tổn thương ruột, tăng cường khả năng chịu đựng, cải thiện trí nhớ học tập, ngăn ngừa thải ghép đồng loại và làm giảm bệnh lupus.

==>> Mời bạn đọc tham khảo vị thuốc cùng công dụng: Bạch quả - Vị thuốc bổ não, tăng tuần hoàn máu hiệu quả

3.1.1 Chống lão hóa

Đông trùng hạ thảo đã được chứng minh là có khả năng cải thiện hoạt động của enzyme chống oxy hóa như superoxide dismutase, catalase, GSH-Px đồng thời làm giảm hoạt động peroxy hóa lipid và hoạt động của monoamine oxidase B.

Hoạt tính chống oxy hóa của melanin, có nguồn gốc từ một sắc tố đen, được phân lập từ môi trường lên men cho thấy khả năng loại bỏ 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl (DPPH) và thải Sắt ion mạnh hơn nhiều so với hoạt tính thải sắt của chiết xuất nước từ sợi nấm.

3.1.2 Hoạt động bảo vệ

Đông trùng hạ thảo cũng được nghiên cứu và cho thấy tác dụng bảo vệ Đường tiêu hóa, bao gồm ngăn ngừa tổn thương dạ dày, chữa lành các vết thương. Ngoài ra, chiết xuất C.sinensis có thể được coi là một tác nhân trị liệu hiệu quả trong việc giảm protein niệu, cải thiện chức năng thận và ức chế xơ cứng cầu thận.

Peptide cordymin từ C.sinensis có tác dụng bảo vệ thần kinh trong não thiếu máu cục bộ do ức chế phản ứng viêm và tăng hoạt tính chống oxy hóa liên quan đến sinh bệnh học tổn thương, có thể được sử dụng như một tác nhân phòng ngừa tiềm năng chống lại tổn thương tái tưới máu não do thiếu máu cục bộ.

3.1.3 Chống khối u

Cordycedipeptide A, là một hợp chất tự nhiên được phân lập từ chất lỏng nuôi cấy C.sinensis, có hoạt tính gây độc tế bào đối với các tế bào L-929, A375 và Hela. Người ta đã chứng minh rằng ergosta-4,6,8(14),22-tetraen-3-1 có thể gây ra sự ngừng chu kỳ tế bào G2/M và quá trình chết theo chương trình trong các tế bào ung thư biểu mô tế bào gan HepG2 ở người.

3.1.4 Chống viêm

Năm cordysinin từ sợi nấm của Đông trùng hạ thảo đã được xác định và được chứng minh là có hoạt tính chống viêm, và 1-(5-Hydroxymethyl-2-furyl)-β-carbolin được chứng minh là ức chế đáng kể nhất anion superoxide tạo và giải phóng elastase.

3.1.5 Điều hòa miễn dịch

Myriocin (còn được gọi là kháng sinh ISP-1) là một loại chất ức chế miễn dịch mới được chiết xuất từ ​​Đông trùng hạ thảo, nó đã được chứng minh là có tác dụng ức chế đáng kể sự điều hòa tăng biểu hiện của cyclin D1 do nồng độ Glucose cao gây ra, khôi phục biểu hiện của cyclin D1.

3.1.6 Các tác dụng khác

Ergothioneine có thể phát hiện được và có các hoạt động hạ lipid máu, hạ huyết áp và chống oxy hóa khác nhau. Heteropolysacarit PS-A, bao gồm D-glucose, D-galactose và D-mannose đã được chứng minh là có hoạt tính ức chế mạnh đối với cholesterol esterase và có thể là một tác nhân tiềm năng để kiểm soát chứng tăng cholesterol máu.

3.2 Công dụng theo y học cổ truyền

Đông trùng hạ thảo có tính ấm, vị ngọt, quy vào kinh phế, thận, có tác dụng tư phế ích thận, chỉ khái hóa đàm.

Trong đông y, Đông trùng hạ thảo được dùng trong trị lao phổi, có đờm lẫn máu, ho do hư lao, liệt dương, di tinh, sản hậu hư nhược, lưng gối đau buốt.

Uống Đông trùng hạ thảo bao lâu thì có tác dụng? Bạn nên sử dụng Đông trùng hạ thảo thường xuyên trong 3-4 tháng để có tác dụng tối ưu nhất.

4 Các bài thuốc từ Đông trùng hạ thảo

4.1 Có nên uống Đông trùng hạ thảo thường xuyên không?

Đông trùng hạ thảo là một vị thuốc quý hiếm, có nhiều lợi ích đối với sức khỏe. Vì vậy, việc sử dụng thường xuyên Đông trùng hạ thảo giúp cơ thể khỏe mạnh, chống lại nhiều loại bệnh tật, dưới đây là một số bài thuốc hay từ Đông trùng hạ thảo.

4.2 Trị bệnh lý đường hô hấp như ho, hen suyễn, viêm phế quản…

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo, Khoản đông hoa mỗi vị 6g, Cam Thảo, Tiểu hồi mỗi vị 3g, Tang bạch bì 8g.

Cách làm: Sắc với 700ml nước tới khi còn 200ml, chia làm 3 lần uống trong ngày khi còn ấm.

4.3 Cải thiện chức năng sinh lý nam giới (liệt dương, yếu sinh lý, di tinh, giảm ham muốn)

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo 6g, Dâm Dương Hoắc 8g, Ba kích, Hà Thủ Ô mỗi vị 12g.

Cách làm: Đông trùng hạ thảo tán thành bột mịn để riêng, các vị còn lại đem sắc với 500ml nước tới khi còn một nửa, chia 3 lần uống trong ngày, khi uống thêm một ít bột Đông trùng hạ thảo.

4.4 Trị suy nhược thần kinh, mất ngủ, ngủ không sâu giấc

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo 30g, Rượu trắng 500ml.

Cách làm: Rửa sạch Đông trùng hạ thảo, cho vào bình thủy tinh, thêm rượu để ngâm trong 7 ngày, mỗi ngày uống 20-30ml.

==>> Mời bạn đọc xem thêm dược liệu: Ba kích: Bổ thận dương, tráng gân cốt, nâng tầm bản lĩnh đàn ông 

4.5 Trị thiếu máu, di tinh, liệt dương

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo 10g, Thịt lợn nạc 100g.

Cách làm: Rửa sạch nguyên liệu, thái vừa đủ, cho vào nồi ninh nhừ, thêm gia vị vừa ăn, ăn trong ngày.

4.6 Trị ho suyễn gây khó thở, nhức mỏi đầu gối, nhức mỏi lưng

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo 8g, Chim cút 8 con.

Cách làm: Chim cút làm sạch, trần nước sôi xong để nguội. Nhồi Đông trùng hạ thảo vào bụng rồi khâu lại, ninh nhừ thêm gia vị vừa miệng rồi ăn.

4.7 Điều hòa âm dương, cường gân cốt

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo 5g, Hồ đào bỏ hạt 100g, Táo đỏ 30g, Gà ác 1 con, Gừng tươi vài lát.

Cách làm: Làm sạch nguyên liệu. Gà ác ướp gia vị, ninh nhừ rồi thêm các nguyên liệu còn lại, thêm gia vị vừa ăn, ăn trong ngày.

4.8 Trị suy nhược, mệt mỏi, máu nhiễm mỡ

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo 3g, Gạo nếp 100g, Sơn dược, Hoàng Kỳ mỗi vị 20g.

Cách làm: Hoàng kỳ sắc lấy nước, cho các nguyên liệu còn lại vào phần nước đó để nấu thành cháo, dùng vào mỗi sáng và mỗi tối.

4.9 Trị đau viêm dạ dày, phế thận lưỡng hư

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo 10g, Ba ba 1 con, Đại táo 10 quả.

Cách làm: Sơ chế ba ba, luộc qua nước sôi, cho các nguyên liệu vào nổi, thêm gia vị, nấu chín để ăn.

4.10 Trị tiểu đêm, tinh trùng loãng, hoạt tinh

Nguyên liệu: Đông trùng hạ thảo 18g, Hoài Sơn 40g, Câu kỷ từ 15g, Chà là 4 quả, Thịt dê 500g.

Cách làm: Sơ chế sạch sẽ, khử mùi hôi của dê. Cho vào nồi, thêm gia vị rồi nấu nhừ, ăn 2-3 lần mỗi tuần.

5 Lưu ý khi sử dụng Đông trùng hạ thảo

5.1 Khi nào không nên uống Đông trùng hạ thảo?

Một số đối tượng không nên sử dụng Đông trùng hạ thảo, bao gồm: Trẻ em dưới 5 tuổi, phụ nữ có thai ở các tháng đầu, người bị rối loạn đông máu, có vết thương hở, bị viêm khớp dạng thấp hoặc các bệnh tự miễn khác.

5.2 Tác hại của Đông trùng hạ thảo

Lạm dụng Đông trùng hạ thảo có thể gây ra một số tác hại như nóng trong, mày đay, dị ứng, phát ban, thậm chí gây suy thận nặng.

5.3 Các sản phẩm có chứa Đông Trùng Hạ Thảo thương mại trên thị trường hiện nay đều là giả

100% các sản phẩm Đông Trùng Hạ Thảo thương mại trên thị trường ĐỀU LÀ GIẢ, ngay cả những sản phẩm vượt qua kiểm định khắt khe của Mỹ và châu Âu......

Hiện nay, tất cả các nhà sản xuất các sản phẩm có thành phần ghi là chứa đông trùng hạ thảo, đều sử dụng Nấm đông trùng hạ thảo cùng loài với Đông trùng hạ thảo, hoàn toàn khác 2 dòng Cordyceps sinensic có xuất xứ từ Tây Tạng, Nepal vốn được "chứng minh" có lợi cho sức khỏe.

Việc nuôi trồng Cordyceps sinensic gần như thất bại hoàn toàn do chúng chỉ thích nghi với nhiệt độ, độ ẩm và áp suất vùng ở các vùng núi cao

"International Journal of Medicinal Mushrooms" (Tạp chí quốc tế về nấm dược liệu) đã thực hiện một nghiên cứu khảo sát và phân tích thành phần của chủng nấm này ở tất cả các cơ sở sản xuất thương mại trên toàn thế giới. Kết quả cho thấy toàn bộ các mẫu thử nghiệm đều không phát hiện được thành phần đông trùng hạ thải nào (HEAA, Cordycepin, Adenosine,Hydroxyethyladenosine, deoxynucleosides)

6 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Hui-Chen Lo và cộng sự (Đăng vào tháng 1-3 năm 2013). A Systematic Review of the Mysterious Caterpillar Fungus Ophiocordyceps sinensis in Dong-ChongXiaCao (冬蟲夏草 Dōng Chóng Xià Cǎo) and Related Bioactive Ingredients, NCBI. Truy cập ngày 11 tháng 3 năm 2023. 

2. Tác giả Ashok Kumar Panda, Kailash Chandra Swain (Đăng vào tháng 1-3 năm 2011). Traditional uses and medicinal potential of Cordyceps sinensis of Sikkim, NCBI. Truy cập ngày 11 tháng 3 năm 2023.