Dầu rái (Dầu nước, Dầu trai, Dầu rái trắng - Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don)

Cây dầu rái, còn được gọi là dầu con rái trắng, là loại cây thân gỗ lớn, có chiều cao từ 30-40m và đường kính gốc có thể đạt tới 2m hoặc hơn. Các cành non và búp của cây được bao phủ bởi lớp lông mịn. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên tiếng Việt: Dầu rái, Dầu nước, Dầu trai, Dầu rái trắng

Tên khoa học: Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don

Họ: Dipterocarpaceae (Dầu)

1.1 Đặc điểm thực vật cây Dầu rái

Cây dầu rái, còn được gọi là dầu con rái trắng, là loại cây thân gỗ lớn, có chiều cao từ 30-40m và đường kính gốc có thể đạt tới 2m hoặc hơn. Các cành non và búp của cây được bao phủ bởi lớp lông mịn.

Lá của cây mọc so le, có hình trứng rộng. Phần đầu lá hơi nhọn, cuống lá hẹp và hơi thon dài. Kích thước lá dao động từ 7-15cm về chiều rộng và 10-20cm về chiều dài. Mặt trên của lá nhẵn, trong khi mặt dưới có lớp lông mịn, cuống lá dài khoảng 3-4cm và cũng mang lông.

Hoa cây dầu rái lớn, không có cuống, thường mọc thành chùm đơn hoặc phân nhánh dài khoảng 12cm. Ống hoa không dính vào quả (trái dầu rái), có hai cánh mỏng dài từ 11-14cm, rộng 2-3cm, với 5 gân nổi rõ.

1.2 Phân bố, thu hái và chế biến

1.2.1 Phân bố

Loài cây này mọc tự nhiên và được trồng phổ biến tại Việt Nam, tập trung nhiều ở khu vực miền Trung và Nam Trung Bộ, kéo dài đến Nam Bộ. Cây phát triển từ vùng ven biển đến các khu vực núi cao, với độ cao phân bố lên tới 500-600m.

1.2.2 Khai thác và chế biến

Dầu rái được khai thác để lấy nhựa sử dụng trong công nghiệp, chẳng hạn như đánh bóng đồ gỗ hoặc bảo vệ sạp thuyền khỏi sự bám dính của các loài hà, hến. Thời điểm khai thác nhựa thường vào mùa khô, từ tháng 11 đến tháng 4.

Phương pháp thu hoạch phổ biến là đẽo thân cây, tạo các vết dài từ 2-2,5m, sâu đến phần gỗ bên trong. Phần dưới vết đẽo được làm phẳng và tạo hốc hứng dầu. Có trường hợp, người ta đốt rơm rạ ở vị trí hõm để kích thích dầu chảy, tuy nhiên cần thực hiện cẩn thận để tránh cháy rừng dầu rái. Một cách khác là khoan lỗ nghiêng 45 độ trên thân cây, nơi tập trung các ống bài tiết dầu, để dầu chảy ra và được hứng vào thùng.

Mỗi cây có thể cung cấp khoảng 30kg dầu mỗi năm, đôi khi lên đến 40-50kg, và thậm chí có thể đạt 130-150kg theo một số tài liệu. Cây thường phải đạt độ tuổi từ 20-30 năm mới đủ điều kiện khai thác, với thời gian khai thác kéo dài đến 60 năm.

2 Thành phần hóa học của cây Dầu rái

Nhựa dầu rái là hỗn hợp dầu nhựa, sau khi thu hoạch và để lắng, dầu phân thành hai lớp: lớp trên nhẹ hơn, lỏng và có màu nhạt, trong khi lớp dưới đặc hơn và có màu nâu đỏ. Dầu có tính chất hơi sền sệt, ánh huỳnh quang, mùi thơm nhẹ tương tự dấm.

Thành phần chủ yếu của dầu gồm khoảng 79,10% tinh dầu và 20,90% nhựa. Tinh dầu được xác định chứa nhiều sesquiterpen, không có các hợp chất oxy hóa. Tinh dầu có màu trong hoặc vàng nhạt, mùi thơm nhẹ, tỷ trọng từ 0.915-0.930 và nhiệt độ sôi khoảng 255-256 độ C.

3 Công dụng và cách sử dụng của cây Dầu rái

3.1 Ứng dụng trong đời sống

Dầu rái được sử dụng chủ yếu trong ngành công nghiệp làm bóng gỗ và bảo vệ sạp thuyền. Để đánh bóng gỗ, dầu được đun sôi và cô đặc đến còn 1/4, sau đó quét lên bề mặt gỗ từ 2-3 lớp, mỗi lớp cách nhau 24-48 giờ để lớp trước khô hẳn.

Trong sửa chữa thuyền, dầu được trộn với nhựa cây chai và bôi lên các khe hở trên vỏ thuyền, sau đó cô đặc thêm và quét lên bề mặt.

3.2 Ứng dụng trong y học

Về y học, dầu rái từng được bác sĩ Đặng Vũ Hỷ sử dụng để bảo vệ chân người làm việc dưới nước, ngăn ngừa bệnh sán vịt. Ngoài ra, dầu còn được dùng để chữa bệnh lậu với liều lượng 2-4g mỗi ngày, hoặc đắp lên vết loét để hỗ trợ hồi phục.

Tại một số nơi, dầu rái được kết hợp với gỗ vang ngâm nước tiểu để giúp kích thích ăn uống ở bò và ngựa.

Ngoài dầu rái trắng, các loại dầu nhựa khác từ chi Dipterocarpus cũng được sử dụng trong ngành công nghiệp và y học dưới tên gọi như Baume de Gurjun hay Huile de bois.

4 Giá Dầu rái

Cây dầu rái (Dipterocarpus alatus) là một loại cây gỗ lớn có giá trị cao trong nhiều lĩnh vực. Giá bán của cây và gỗ dầu rái phụ thuộc vào kích thước, độ tuổi cũng như mục đích sử dụng. Dưới đây là thông tin chi tiết:

4.1 Giá cây dầu rái giống

Cây giống nhỏ: Chiều cao khoảng 30–50 cm có giá dao động từ 3.500–4.500 VNĐ/cây.

Cây giống lớn hơn: Cao từ 1,2–1,5 m, giá khoảng 17.000 VNĐ/cây.

4.2 Giá cây trưởng thành

Đường kính gốc 5–6 cm: Giá khoảng 250.000–320.000 VNĐ/cây.

Đường kính gốc 7–8 cm: Giá dao động từ 380.000–440.000 VNĐ/cây.

Đường kính gốc 10–12 cm: Mức giá vào khoảng 550.000–880.000 VNĐ/cây.

Đường kính gốc 14–15 cm: Giá khoảng 1.200.000 VNĐ/cây.

Đường kính gốc 18–20 cm: Có giá từ 2.000.000 VNĐ/cây trở lên.

4.3 Giá gỗ dầu rái

Gỗ dầu rái nguyên khối: Dao động từ 9.000.000–14.000.000 VNĐ/m³, tùy thuộc vào loại gỗ tròn hay gỗ xẻ và chất lượng.

5 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Dầu dái trắng trang 109-110. Truy cập ngày 30 tháng 12 năm 2024.