Củ gấu tàu (Cyperus esculentus L.)
0 sản phẩm
Dược sĩ Thùy Dung Dược sĩ lâm sàng
Ước tính: 1 phút đọc, Ngày đăng:
Cập nhật:
Nếu phát hiện nội dung không chính xác, vui lòng phản hồi thông tin cho chúng tôi tại đây
| Phân loại khoa học | |
|---|---|
| Giới(regnum) | Plantae (Thực vật) Angiospermae (Thực vật có hoa) Monocots (Thực vật một lá mầm) Commelinids (nhánh Thài lài) |
| Bộ(ordo) | Poales (Lúa) |
| Họ(familia) | Cyperaceae (Cói) |
| Chi(genus) | Cyperus |
| Danh pháp hai phần (Tên khoa học) | |
Cyperus esculentus L. | |
1 Giới thiệu
Tên khoa học: Cyperus esculentus L.
Tên gọi khác: Cỏ gấu dầu.
Họ thực vật: Cyperaceae (Cói).
1.1 Đặc điểm thực vật
Cỏ gấu ăn là loại cỏ sống nhiều năm, thường cao từ 10 đến 50 cm. Hệ thống rễ phát triển mạnh, mang theo các củ hình trứng ở đầu rễ. Củ có kích thước cỡ hạt dẻ, màu vàng nhạt hoặc nâu sáng, vỏ củ có những vân vòng rõ ràng.
Thân cây mọc thẳng, có ba cạnh, bề mặt nhẵn bóng.
Lá mọc từ gốc, phẳng, có chiều dài bằng hoặc hơn thân cây, mép hơi nhám, bẹ lá phát triển cao và bao quanh gốc thân.
Cụm hoa dạng tán đơn hoặc tán kép, gồm từ 7 đến 10 tia không đều nhau, thường phân nhánh ở ngọn. Bao hoa có 4-6 lá bắc, dài hơn cụm hoa. Mỗi tia hoa mang 11-14 bông chét, có dạng hình giáo hoặc thuôn dài, chứa 10-18 hoa nhỏ.
Vảy hoa có hình bầu dục thuôn, bề mặt có 7-9 gân, màu nâu vàng nhạt, với gân giữa màu xanh lục.
Quả bế hình thuôn dài, màu đen, có ba cạnh không đều. Vòi nhụy ngắn, có ba đầu nhụy rời nhau.
Cỏ gấu ăn được trồng bằng các cụm cây có củ, khoảng cách mỗi cụm 25-30cm. Sau khi làm ẩm đất bằng cách ngâm cây giống trong nước, cây được gieo trồng dễ dàng.
Loài cây này không quá kén khí hậu, có thể phát triển tốt ở cả vùng nóng và vùng mát, thích hợp với đất tơi xốp, thoát nước tốt, pha cát và có độ ẩm cao.
1.2 Cách chế biến củ gấu tàu
Bộ phận chính được dùng là củ, Tuber Cyperi esculenti, có hương vị giống hạt dẻ, chứa hàm lượng dinh dưỡng cao.
Thời gian thu hoạch sau 4-5 tháng trồng, khi thân và lá đã tàn hoàn toàn. Củ sau khi đào được làm sạch, phân loại, có thể rải thành lớp dày khoảng 20cm để phơi khô hoặc bảo quản trong bao tải khô thoáng.
1.3 Đặc điểm phân bố
Ở Việt Nam, cây được nhập trồng ở miền trung du và vùng núi phía Bắc như: Cao Bằng, Hà Giang, Tuyên Quang, nơi có độ cao lên tới 1500m.
Ngoài ra, loài này còn mọc hoang hoặc được trồng ở Nam Âu (Tây Ban Nha, Ý, các nước Ả Rập), cũng như tại Bắc Phi và nhiều vùng của Ấn Độ (đặc biệt là đồng bằng sông Hằng).
=>> Xem thêm: Cây Ô đầu hay Phụ tử (Aconitum carmichaelii) - Vị thuốc quý nhiều lợi ích nhưng cần thận trọng khi dùng
2 Thành phần hóa học
Củ chứa hàm lượng dinh dưỡng dồi dào:
- Carbohydrate: ~50%
- Chất béo: ~22%
- Protein: ~6.5%
- Dầu tự nhiên: 20-28%, có mùi thơm dễ chịu.
Ngoài ra, củ còn chứa ancaloit, axit hữu cơ, vitamin (C và E), steroid, terpenoid và các thành phần hoạt tính khác. Hàm lượng axit oleic và axit linoleic trong dầu Húng Chanh rất cao, có giá trị dược liệu quan trọng và đặc tính tăng cường sức khỏe.
3 Củ gấu tàu có tác dụng gì?
3.1 Giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch
Dầu của cây Củ gấu tàu có vị dịu nhẹ và tính chất hóa học ổn định, trong suốt, không dễ bị hỏng và rất dễ được cơ thể con người hấp thụ và sử dụng. Đây là loại dầu ăn chất lượng rất cao. Thành phần chính của dầu của cây Củ gấu tàu là axit béo không bão hòa (axit oleic và axit linoleic). Axit linoleic là một axit béo thiết yếu cho cơ thể con người. Đây là một chất quan trọng để tổng hợp prostaglandin. Loại acid béo này có thể điều chỉnh các chức năng sinh lý của cơ thể con người, thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển của cơ thể con người, thúc đẩy quá trình dị hóa cholesterol trong cơ thể và có thể ngăn ngừa các bệnh tim mạch. Dầu của cây Củ gấu tàu cũng rất giàu khoáng chất, nhưng hàm lượng natri rất thấp và không chứa cholesterol, rất gần với dầu ô liu, dầu hạt phỉ và dầu bơ. Các nhà khoa học cũng báo cáo rằng hàm lượng sterol trong dầu Cyperus cao hơn đáng kể so với dầu ô liu. Các sterol này trong dầu của cây Củ gấu tàu có thể làm giảm sự hấp thụ cholesterol và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
3.2 Tác dụng kháng khuẩn
Các nhà khoa học đã nghiên cứu chiết xuất của cây Củ gấu tàu và phát hiện ra rằng, chiết xuất acetone cho thấy hoạt tính ức chế cao nhất đối với S. aureus, ILpneumoniae và P. vulgaris. Hơn nữa, chiết xuất Ethanol 50% cho thấy hoạt tính tối đa đối với Escherichia coli, S. aureus và Salmonella sp. Chiết xuất chloroform ức chế tối đa sự phát triển của S. aureus, trong khi chiết xuất ether dầu mỏ cho thấy kết quả tích cực đối với Salmonella sp., tương ứng. Tất cả các chiết xuất đều nhạy cảm với C. freundii.
3.3 Chống oxy hóa
Một số nghiên cứu cho thấy Củ gấu tàu chứa các chất chuyển hóa thứ cấp của Flavonoid, có hoạt tính chống oxy hóa và tác dụng chống đông máu.
4 Công dụng theo Y học cổ truyền
4.1 Tính vị
Củ cỏ gấu ăn có vị ngọt dịu, dễ ăn, thường được dùng làm thực phẩm bổ dưỡng và giàu năng lượng, đặc biệt phù hợp cho người cần bồi bổ.
Ngoài ra, củ còn có tác dụng:
- Kích thích tiêu hóa, chống đầy hơi.
- Tăng cường sinh lực, hỗ trợ kích thích sinh dục.
4.2 Củ gấu tàu chữa bệnh gì?
Ai Cập & Nam Ý: chiết xuất dầu ăn từ củ với chất lượng cao, có mùi thơm giống hồ đào, màu vàng ánh kim đến nâu nhạt, thay thế dầu ô liu trong ẩm thực.
Tây Ban Nha: dùng củ làm thức uống “Orchata”, một loại “sữa hạnh nhân thực vật” nổi tiếng, mát và dễ tiêu.
Algeria: bột củ được dùng trong chữa viêm dạ dày, khó tiêu, tiêu chảy.
Trung Quốc (Vân Nam): củ được sử dụng như một vị thuốc kiện tỳ, hành khí, bổ tiêu hóa.
5 Tài liệu tham khảo
- Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Cỏ gấu tàu, trang 510-511. Truy cập ngày 14 tháng 5 năm 2025.
- Tác giả Shengai Zhang và cộng sự (Ngày đăng tháng 4 năm 2022). Cyperus (Cyperus esculentus L.): A Review of Its Compositions, Medical Efficacy, Antibacterial Activity and Allelopathic Potentials, PubMed. Truy cập ngày 14 tháng 5 năm 2025.
