Tò vò (Sphex sp.)

Tò vò là một loại côn trùng thuộc nhóm cánh màng. Tổ tò vò có vị ngọt, tính bình, không chứa độc tố, và được sử dụng để trấn kinh, tiêu sưng, giải độc, làm se vết thương và giảm thũng. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên khoa học: Sphex sp.

Tên Tiếng Việt: Tò vò

Tên nước ngoài: Wasp (Anh), sphex (Pháp)

Họ: Tò vò (Sphecidae).

1 Con tò vò là con gì?

Tò vò là một loại côn trùng thuộc nhóm cánh màng. Cơ thể chúng được chia thành hai phần chính: phần ngực phẳng gắn với đầu, và phần bụng có hình dạng giống quả trám. Đầu của tò vò khá lớn, mang hai râu cong như sợi, cùng đôi mắt lồi. Chúng có hai đôi cánh mỏng, trong suốt, trong đó cánh trước dài hơn cánh sau. Giữa phần ngực và bụng có một khớp thắt nhỏ. Cơ thể tò vò được bao phủ bởi màu sắc đen hoặc xanh tím, và chúng sở hữu ba đôi chân.

Một số loài khác thuộc các chi tương tự cũng có thể được dùng thay thế trong một số trường hợp.

Hình ảnh con tò vò

2 Phân bố và sinh thái

Loài tò vò phân bố rộng rãi ở các vùng đồng bằng, trung du và miền núi. Chúng thường sinh sống và làm tổ tại những nơi như tường nhà hoặc dưới các mái hiên. Tổ tò vò được tạo nên từ đất và có thiết kế mái khum.

Khi đến mùa sinh sản, tò vò sẽ đẻ trứng lên con mồi như nhện hoặc sâu, sau đó dùng đất bùn để bít kín miệng tổ. Khi trứng nở, ấu trùng bên trong sẽ sử dụng con mồi làm thức ăn, rồi phát triển qua giai đoạn nhộng trước khi trở thành tò vò trưởng thành. Khi đủ lớn, chúng phá tổ để thoát ra ngoài.

3 Bộ phận dùng

Trong y học cổ truyền và dân gian, tổ con tò vò – còn được gọi là "thổ phong sào" – là một vị thuốc quý. Tổ sau khi thu hái được phơi hoặc sấy khô, và khi sử dụng thường được đốt tồn tính.

4 Công dụng trong dân gian của con Tò vò

4.1 Tính vị và công năng

Tổ tò vò có vị ngọt, tính bình, không chứa độc tố, và được sử dụng để trấn kinh, tiêu sưng, giải độc, làm se vết thương và giảm thũng.

4.2 Công dụng

Tổ tò vò được áp dụng trong điều trị một số tình trạng sau đây:

Hỗ trợ chữa thổ tả và sốt rét: Kết hợp 30g tổ tò vò với 30g vỏ quả bầu rượu già, đem đốt thành than, tán thành bột mịn, sau đó hòa với nước Gừng để uống, chia thành hai lần trong ngày.

Giảm đầy bụng, khó tiêu ở trẻ em: Sử dụng 30g tổ tò vò cùng 3-4 xác nhện, sắc kỹ với 200ml nước cho đến khi cô cạn còn 50ml, để trẻ uống trong ngày.

Chữa sốt cao và co giật: Chuẩn bị 30g tổ tò vò, 20g vỏ quả bầu và 20g rễ Chỉ Thiên, đốt tất cả thành than, thêm nước đun sôi để nguội, khuấy đều, để lắng rồi gạn lấy phần nước trong để uống.

Điều trị tràng nhạc: Dùng hỗn hợp gồm tổ tò vò, vỏ trứng gà, tóc rối và xơ mướp. Đem tất cả đốt thành than, trộn đều với nước, nặn thành bánh rồi đắp lên vị trí bị tổn thương.

5 Con tò vò có đốt không?

Tò vò là một loài côn trùng thuộc họ ong bắp cày. Chúng có khả năng đốt bằng ngòi chích và tiết ra nọc độc. Khi cảm thấy bị đe dọa, tò vò có thể tấn công để tự vệ. Vết đốt của chúng thường gây đau nhức, sưng tấy và có thể dẫn đến các phản ứng dị ứng ở một số người nhạy cảm.

6 Cách xử lý khi bị tò vò đốt

Di chuyển khỏi khu vực có tò vò: Ngay khi bị đốt, hãy rời xa tổ tò vò để tránh bị đốt thêm.

Loại bỏ ngòi chích (nếu có): Sử dụng nhíp hoặc vật cứng như thẻ nhựa để nhẹ nhàng lấy ngòi ra khỏi da. Không dùng tay nặn để tránh làm lan nọc độc.

Rửa sạch vết đốt: Dùng xà phòng và nước sạch để vệ sinh vết thương, giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng. Có thể sát trùng thêm bằng Dung dịch khử khuẩn như cồn y tế.

Giảm sưng và đau: Chườm lạnh tại vị trí bị đốt khoảng 15-20 phút để giảm sưng tấy và đau nhức.

Theo dõi phản ứng của cơ thể: Nếu thấy các dấu hiệu bất thường như sưng phù nghiêm trọng, khó thở, chóng mặt hoặc phát ban toàn thân, cần nhanh chóng đến cơ sở y tế để được hỗ trợ kịp thời.

7 Con tò vò có độc không?

Tò vò có chứa nọc độc trong ngòi chích, nhưng mức độ nguy hiểm thường không cao đối với con người. Vết đốt chủ yếu gây đau rát và kích ứng da. Tuy nhiên, với những người có cơ địa dị ứng mạnh hoặc bị đốt ở vị trí nguy hiểm như miệng, cổ họng, tác động của nọc độc có thể nghiêm trọng hơn.

8 Cách phòng tránh bị tò vò đốt

Hạn chế tiếp xúc với tổ tò vò, không chọc phá hoặc xua đuổi chúng một cách đột ngột.

Nếu cần loại bỏ tổ, nên sử dụng biện pháp an toàn như xịt thuốc diệt côn trùng hoặc nhờ chuyên gia hỗ trợ.

Khi đi vào khu vực có tò vò, mặc quần áo dài tay và tránh dùng nước hoa hoặc mỹ phẩm có mùi ngọt, vì có thể thu hút côn trùng.

9 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Tò vò, trang 1217. Truy cập ngày 14 tháng 3 năm 2025.