Con Thằn lằn (Rắn mối - Eutropis spp.)

Thằn lằn (hay rắn mối) là loài bò sát thuộc họ Thằn lằn bóng. Trong dân gian, thịt thằn lằn thường được sử dụng để bồi bổ cơ thể, đặc biệt dành cho trẻ nhỏ bị suy dinh dưỡng hoặc mắc bệnh hen suyễn. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên Tiếng Việt: Thằn lằn (hay còn được gọi là rắn mối)

Tên khoa học: Eutropis spp.

Thuộc họ: Thằn lằn bóng (Scincidae).

1 Rắn mối (Thằn lằn là con gì?)

Tại Việt Nam, có ba loại thằn lằn bóng phổ biến: thằn lằn bóng hoa (Eutropis multifasciata), thằn lằn bóng đuôi dài (Eutropis longicaudata), và thằn lằn bóng Sapa (Eutropis chapaensis).

Loài thằn lằn bóng thường có thân hình săn chắc, cổ rõ ràng và đuôi thon dài. Chân của chúng khá khỏe, mỗi chi đều có 5 ngón được trang bị móng vuốt sắc. Da thằn lằn khô do không có tuyến tiết nhờn và được bao phủ bởi lớp vảy sừng: đầu mang vảy lớn ghép khít, còn thân thì có vảy nhỏ xếp lớp giống vảy cá.

Loài này thích nghi hoàn toàn với môi trường đất liền nhờ cấu tạo màng phôi đặc biệt.

Hình ảnh con thằn lằn

2 Đặc điểm sinh sản

Thằn lằn bóng đuôi dài đẻ trứng có lớp vỏ Canxi cứng, trong khi thằn lằn bóng hoa và thằn lằn bóng Sapa lại đẻ trứng mềm, phát triển trực tiếp bên trong cơ thể mẹ. Đây được gọi là hình thức đẻ trứng thai.

Mùa giao phối của thằn lằn diễn ra vào mùa xuân, và chúng thường sinh sản vào mùa hè. Số lượng trứng hoặc con non mỗi lần sinh khác nhau giữa các loài:

Thằn lằn bóng đuôi dài đẻ từ 6-8 trứng.

Thằn lằn bóng hoa và thằn lằn bóng Sapa sinh từ 3-5 con non.

Con non (rắn mối con) khi mới chào đời có chiều dài khoảng 8 cm (bao gồm cả đuôi). Sau khi sinh, thằn lằn mẹ chăm sóc con trong một khoảng thời gian trước khi để chúng tự kiếm ăn và sinh tồn.

3 Phân bố, tập tính và cách chế biến

3.1 Phân bố

Thằn lằn bóng được tìm thấy ở nhiều khu vực khác nhau. Ở vùng đồng bằng và trung du, phổ biến có thằn lằn hoa và thằn lằn bóng đuôi dài. Trong khi đó, khu vực miền núi và trung du lại có sự xuất hiện của thằn lằn bóng Sapa. Chúng thường sinh sống ở các bụi rậm gần nhà, ven mương nước hay dọc theo các con suối.

3.2 Rắn mối (Thằn lằn) ăn gì?

Loài này chủ yếu săn mồi bằng cách ẩn nấp và chờ đợi con mồi đến gần, sau đó nhanh chóng tấn công. Thức ăn chính của chúng là các loại côn trùng có cánh như dế, châu chấu, gián... Bên cạnh đó, đôi khi chúng cũng ăn một số loại lá cây và cỏ.

Thằn lằn bóng có thói quen hoạt động vào ban ngày, nhưng thời gian cụ thể phụ thuộc vào điều kiện nhiệt độ. Khi trời ấm áp, chúng xuất hiện từ sáng sớm đến chiều tối, còn buổi trưa thường tìm nơi râm mát để tránh nóng. Vào mùa đông, chúng ít xuất hiện hơn, chủ yếu ẩn mình trong hang và chỉ ra ngoài khi thời tiết trở nên ấm hơn, thường vào buổi trưa.

Khi gặp nguy hiểm, thằn lằn có khả năng di chuyển nhanh để tìm nơi trú ẩn. Chúng có thể nấp một thời gian rồi di chuyển đến vị trí khác một cách lặng lẽ. Đặc biệt, loài này có khả năng tự rụng đuôi khi bị tấn công, giúp đánh lạc hướng kẻ thù và tăng cơ hội thoát thân. Phần đuôi bị đứt có thể mọc lại nhiều lần.

Dựa vào tập tính sinh hoạt, con người thường săn bắt thằn lằn vào những thời điểm và địa điểm mà chúng hay lui tới.

Vào mùa hè, thằn lằn trải qua quá trình lột xác, thường diễn ra sau những cơn mưa. Chúng có thể thay da nhiều lần trong mùa và có thói quen ăn lớp da cũ vừa lột ra.

Thằn lằn sau khi bắt chủ yếu được sử dụng làm thực phẩm.

4 Thành phần hóa học của thằn lằn 

Các nghiên cứu cho thấy thằn lằn bóng có chứa protit, đây là thành phần dinh dưỡng quan trọng. Tuy nhiên, chưa có thông tin chi tiết về các hợp chất khác có giá trị dược lý.

5 Công dụng và cách dùng của thằn lằn

5.1 Công dụng trong dân gian

Trong dân gian, thịt thằn lằn thường được sử dụng để bồi bổ cơ thể, đặc biệt dành cho trẻ nhỏ bị suy dinh dưỡng hoặc mắc bệnh hen suyễn. Lượng sử dụng mỗi ngày có thể từ nửa con đến một con, tùy thuộc vào độ tuổi của trẻ.

5.2 Lưu ý

Tên gọi của thằn lằn có sự khác biệt theo vùng miền. Ở miền Bắc, loài thằn lằn bóng thường được gọi là "thằn lằn" hoặc "rắn mối", trong khi loài sống trong nhà có kích thước nhỏ hơn được gọi là "thạch sùng". Tuy nhiên, ở một số tỉnh miền Nam, "rắn mối" lại dùng để chỉ loài thằn lằn bóng, còn "thằn lằn" lại được dùng để gọi loài thạch sùng. Vì vậy, cần lưu ý để tránh nhầm lẫn.

6 Rắn mối vào nhà

Theo quan niệm dân gian, khi rắn mối bò vào nhà thường được xem là điềm lành, tượng trưng cho sự may mắn và tài lộc. Nhiều người tin rằng sự xuất hiện của rắn mối có thể báo hiệu những điều tích cực trong công việc, gia đình hoặc tài chính. Tuy nhiên, nếu rắn mối xuất hiện với tần suất quá thường xuyên, có thể là dấu hiệu môi trường sống xung quanh nhà bạn thu hút chúng, chẳng hạn như nơi ẩm thấp hoặc có nhiều côn trùng – nguồn thức ăn chính của chúng.

7 Rắn mối có phải là rắn không?

Dù có tên gọi là "rắn mối", nhưng thực chất loài vật này không thuộc họ rắn mà thuộc họ thằn lằn. Chúng có bốn chân, cơ thể dài, được bao phủ bởi lớp vảy bóng loáng và thường bị nhầm lẫn với một số loài bò sát khác. Khác với rắn – loài bò sát không có chân – rắn mối có khả năng di chuyển linh hoạt nhờ đôi chân khỏe và đặc biệt có thể tự cắt đuôi để thoát thân khi gặp nguy hiểm.

8 Cách đuổi rắn mối

Nếu muốn hạn chế sự xuất hiện của rắn mối trong nhà, bạn có thể áp dụng một số biện pháp sau:

• Giữ không gian sạch sẽ: Dọn dẹp nhà cửa thường xuyên, tránh để côn trùng xuất hiện nhiều vì đây là nguồn thức ăn của rắn mối.
• Dùng mùi hương xua đuổi: Các mùi như tỏi hoặc Hành Tây có thể khiến rắn mối khó chịu và tránh xa.
• Bịt kín các khe hở: Kiểm tra và che chắn các vị trí mà rắn mối có thể bò vào nhà như lỗ thông hơi, khe cửa hoặc các kẽ hở trên tường.
• Nuôi thú cưng: Mèo là một trong những loài vật có thể giúp xua đuổi rắn mối một cách tự nhiên.

Tuy nhiên, vì rắn mối là loài có ích cho môi trường, giúp kiểm soát số lượng côn trùng, nên nếu không cần thiết, bạn có thể để chúng tự nhiên sinh sống mà không cần xua đuổi.

9 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Thằn lằn trang 1024-1026. Truy cập ngày 15 tháng 3 năm 2025.