Đồi mồi (Eretmochelys imbricata L.)

Đồi mồi là loài bò sát sở hữu cơ thể lớn, chiều dài có thể đạt gần 1m và cân nặng từ 70 - 80 kg hoặc hơn. Đồi mồi có vị ngọt, mặn, tính hàn, không độc, đi vào hai kinh tâm và can, giúp thanh nhiệt, giải độc, tiêu sưng và an thần. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên khoa học: Eretmochelys imbricata L.

Tên Tiếng Việt: Đồi mồi

Tên nước ngoài: Sea-turtle (Anh), tortue imbriquée (Pháp)

Họ: Vích (Cheloniidae)

1 Con Đồi mồi là con gì?

Loài bò sát này sở hữu cơ thể lớn, chiều dài có thể đạt gần 1m và cân nặng từ 70 - 80 kg hoặc hơn. Đầu và cổ to, trên trán có hai đôi vảy. Miệng rộng, hàm trên che phủ hàm dưới, răng nhỏ. 

Mai đồi mồi có hình bầu dục, kích thước lớn và rộng; phía trước tròn, phía sau hơi nhọn, được bao phủ bởi các vảy sừng lớn xếp thành 3 hàng: hàng giữa gồm 5 vảy, hai hàng bên mỗi hàng có 4 vảy. Các vảy nhỏ hơn xuất hiện lộn xộn ở phần sau. Vảy dài từ 10 - 30 cm, dày 1 - 2 mm, có màu trắng vàng hoặc xám đen với đốm. Phần bụng có màu vàng. Chân biến đổi thành dạng vây bơi chèo, chân trước dài hơn chân sau.

2 Con đồi mồi sống ở đâu?

Đồi mồi sinh sống ở các vùng biển thuộc khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tại Việt Nam, chúng phân bố từ Bắc vào Nam, với mật độ tập trung cao ở các đảo như Cát Bà, Phú Quốc, Côn Đảo, Thổ Chu và quần đảo Trường Sa. Loài này thường sống trong các hang hốc dưới biển. Thức ăn của đồi mồi bao gồm cá nhỏ, tôm, cua, động vật thân mềm, cùng rong tảo. Vào mùa sinh sản từ tháng 2 đến tháng 5, đồi mồi cái bò lên các bờ biển vắng trong những đêm tối, cách mép nước khoảng 4 m, để đào hốc cát và đẻ trứng. Mỗi năm, chúng đẻ 3 lần, mỗi lần từ 100 - 150 trứng. Trứng nở sau khoảng 2 tháng nhờ nhiệt độ tự nhiên từ ánh mặt trời. Đồi mồi con ngay lập tức bò xuống biển nhưng chỉ một số ít sống sót vì dễ trở thành mồi cho kẻ thù trên cạn như kền kền, hoặc cá dữ dưới nước.

Người dân ven biển thường đánh bắt con đồi mồi biển bằng lưới hoặc xiên để lấy thịt, vảy làm đồ thủ công mỹ nghệ và thu hoạch trứng để ăn. Loài này có khả năng tái tạo vảy sau khi bị bóc nếu tiếp tục được nuôi dưỡng. Hiện nay, một số vùng biển phía Nam Việt Nam đã phát triển nghề nuôi đồi mồi nhằm bảo tồn chúng.

3 Bộ phận dùng

Các bộ phận của đồi mồi được sử dụng làm thuốc bao gồm vảy, trứng và thịt, gọi chung là "đại mạo". Mai được xử lý bằng cách đun sôi, gỡ vảy, rồi phơi khô. Vảy thuốc thường có hình vuông hoặc đa dạng, với các mép tròn. Bề mặt ngoài bóng, có vân màu nâu vàng, trong khi mặt trong có vân trắng cùng các đường ngang dọc.

4 Công dụng trong dân gian của Đồi mồi

4.1 Tính vị và công năng

Đồi mồi có vị ngọt, mặn, tính hàn, không độc, đi vào hai kinh tâm và can, giúp thanh nhiệt, giải độc, tiêu sưng và an thần.

4.2 Công dụng

Thịt: Dùng chữa suy nhược thần kinh, ngộ độc, kinh nguyệt không đều, rối loạn đại tiểu tiện. Cách dùng phổ biến là nấu chín và ăn hàng ngày. Thịt phù hợp với người tạng nhiệt, không thích hợp với người tạng hàn, phụ nữ mang thai hoặc mới sinh.

Vảy: Trị sốt cao co giật, mê sảng, kinh phong ở trẻ, mụn nhọt, sốt rét. Liều dùng từ 6 - 12g dưới dạng thuốc sắc hoặc bột.

Trứng: Chữa kiết lỵ, mỗi lần ăn 2 - 3 quả đã luộc hoặc tráng không cần dầu mỡ.

4.3 Ghi chú

Hiện nay, số lượng đồi mồi đã suy giảm nghiêm trọng do săn bắt quá mức để lấy vảy làm hàng mỹ nghệ, xuất khẩu và thu hoạch trứng. Loài này đã được đưa vào Sách Đỏ quốc gia để bảo vệ và tránh nguy cơ tuyệt chủng.

5 Trang sức đồi mồi là gì?

Trang sức đồi mồi là loại trang sức được chế tác từ phần mai hoặc vỏ của loài đồi mồi (tên khoa học: Eretmochelys imbricata). Vật liệu này đã được sử dụng từ hàng ngàn năm trước để làm đồ trang sức, đồ trang trí và các vật dụng thủ công mỹ nghệ.

5.1 Đặc điểm của trang sức đồi mồi

5.1.1 Màu sắc và họa tiết

Mai đồi mồi có màu sắc tự nhiên độc đáo, bao gồm các đường vân màu vàng, nâu, cam, và đen, tạo nên vẻ đẹp tinh tế và sang trọng.

Mỗi món trang sức đồi mồi thường có họa tiết tự nhiên riêng biệt, không giống nhau.

5.1.2 Độ bền

Mai đồi mồi cứng nhưng dễ gia công, giúp nghệ nhân tạo ra những món trang sức tinh xảo.

Tuy nhiên, nó cũng cần được bảo quản cẩn thận vì dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ cao và hóa chất.

5.2 Sản phẩm phổ biến

Nhẫn, vòng tay, dây chuyền, khuyên tai, cài áo, và trâm cài tóc.

Ngoài ra, đồi mồi cũng được sử dụng để chế tác các đồ vật khác như hộp trang sức, kính mắt, hoặc nhạc cụ.

5.3 Tình trạng bảo vệ

Rùa đồi mồi là loài được liệt kê vào danh sách động vật nguy cấp và bị đe dọa tuyệt chủng (theo Công ước CITES). Vì vậy, việc săn bắt và buôn bán các sản phẩm từ đồi mồi tự nhiên là bất hợp pháp ở nhiều quốc gia.

Hiện nay, một số sản phẩm trang sức đồi mồi có thể được làm từ vật liệu tổng hợp hoặc thay thế để giảm thiểu tác động đến loài rùa này.

5.4 Lưu ý

Nếu bạn quan tâm đến trang sức đồi mồi, hãy chắc chắn rằng sản phẩm bạn mua không được làm từ nguồn khai thác bất hợp pháp hoặc thay thế bằng vật liệu thân thiện với môi trường như nhựa sinh học hoặc vật liệu tái chế.

6 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Đồi mồi, trang 1113-1114. Truy cập ngày 22 tháng 01 năm 2025.