Chuột đồng (Chuột bụng bạc - Rattus argentiventer Robinson & Kloss)

Chuột đồng là loài động vật gặm nhấm nhỏ, cơ thể mập mạp, đầu tròn, mõm nhọn, tai dựng, đuôi dài và thon. Toàn bộ chuột đồng, từ thịt, chuột bao tử đến gan, đều được sử dụng trong y học cổ truyền và gọi chung là "lão thử." Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên tiếng Việt: Chuột đồng, chuột bụng bạc

Tên khoa học: Rattus argentiventer Robinson & Kloss

Họ: Chuột (Muridae).

1 Đặc điểm chuột đồng

Chuột đồng là loài động vật gặm nhấm nhỏ, cơ thể mập mạp, đầu tròn, mõm nhọn, tai dựng, đuôi dài và thon. Một con trưởng thành nặng khoảng 300 – 400 gram. Bộ lông của chuột có màu nâu vàng, vùng lưng hơi gồ lên và màu sắc nhạt dần về phía bụng, trong khi bụng có màu trắng ngà. Chân của chuột ngắn và thanh mảnh.

Có hai loài chuột đồng phổ biến, bao gồm chuột đồng lớn (Rattus hosaensis) và chuột đồng nhỏ (Rattus losea). Chúng thuộc nhóm chuột đồng, khác biệt với nhóm chuột nhà như chuột nhắt (Rattus exulans) hay chuột cống (R. norvegicus), hoặc nhóm chuột rừng như chuột khuy (R. rattus sladeni).

2 Môi trường sống và tập tính

Chuột đồng phân bố rộng rãi trên toàn cầu, đặc biệt phổ biến tại các quốc gia thuộc châu Á, châu Phi, và Mỹ Latinh. Ở Việt Nam, chuột đồng thường sinh sống tại các tỉnh đồng bằng như Bắc Ninh, Hải Dương, Bắc Giang hay các khu vực miền Tây Nam Bộ như Kiên Giang, Minh Hải.

Chúng đào hang dưới đất gần ruộng đồng và thường hoạt động theo bầy đàn. Thức ăn chính của chuột đồng là các phần của cây trồng như vỏ, rễ, hoa, hạt, đặc biệt là lúa chín. Khi số lượng chuột gia tăng nhanh chóng, chúng gây thiệt hại lớn cho mùa màng. Một đôi chuột đồng có thể sinh sôi ra hàng trăm con trong một năm, tạo ra mối nguy hại lớn đối với nông nghiệp.

3 Phương pháp săn bắt và tiêu diệt

3.1 Săn bắt chuột

Dùng khói: Người dân xác định hang chính và các lối thoát, sau đó đốt cỏ khô để tạo khói xua chuột ra khỏi hang. Khi chuột chạy ra, bẫy đã được chuẩn bị sẵn để bắt.

Trong mùa lũ: Khi nước ngập hang, chuột thường tập trung trên những khu đất cao, lúc này việc bắt chuột trở nên dễ dàng hơn.

3.2 Phương pháp tiêu diệt

Hóa chất: Thuốc diệt chuột hóa học thường mang lại hiệu quả cao nhưng có thể gây hại đến môi trường và con người.

Thảo dược: Một số nguyên liệu tự nhiên như rễ cây hương lâu, lá hồng mai, vỏ Trúc Đào, quả hồi núi hay hạt củ đậu thường được nghiền nhỏ, trộn với thức ăn để làm bả.

Tại Quảng Nam – Đà Nẵng, người dân sử dụng lá han tía phết mỡ để làm mồi nhử. Chuột ăn phải lá sẽ bị sưng miệng và tử vong.

4 Giá trị sử dụng trong y học

Toàn bộ chuột đồng, từ thịt, chuột bao tử đến gan, đều được sử dụng trong y học cổ truyền và gọi chung là "lão thử."

5 Cách chế biến chuột đồng

Chuột sau khi bắt được sẽ được làm sạch lông bằng cách nhúng qua nước sôi.

Bỏ ruột và các bộ phận không ăn được, đặc biệt cần loại bỏ hạch cổ và hạch bẹn để khử mùi hôi.

Các bộ phận như gan, tim, thận thường được giữ lại để làm thuốc hoặc chế biến món ăn.

6 Thành phần dinh dưỡng

Thịt chuột đồng giàu dinh dưỡng, bao gồm:

• Protein: 23,6%
• Lipid: 1%
• Carbohydrat: 0,1%
• Canxi: 30 mg%
• Phốt pho: 242 mg%

Ngoài ra, thịt chuột còn chứa nhiều loại vitamin có lợi cho sức khỏe.

7 Tính vị và công dụng

Thịt chuột: Có vị ngọt, hơi chát, tính ấm, không độc, giúp bổ khí, mạnh gân cốt và làm lành vết thương.

Chuột bao tử: Vị ngọt béo, tính bình, giúp bổ thận và tăng cường sinh lực.

Gan chuột: Vị đắng, tính ấm, có tác dụng cải thiện khí huyết, hỗ trợ mắt sáng và điều hòa chức năng gan.

8 Ăn thịt chuột đồng có tốt không?

8.1 Thịt chuột đồng đặc sản ở đâu?

Thịt chuột đồng từ lâu đã trở thành món ăn được yêu thích ở cả vùng đồng bằng và miền núi. Loại thịt này có thể chế biến thành nhiều món ngon, độc đáo như chuột nướng sả, chuột chiên, chuột nấu canh chua, chuột xào lá vọng cách, chuột kho nước dừa hay chuột băm viên.

Làng Đình Bảng (Bắc Ninh) nổi tiếng với nghề chế biến thịt chuột đồng. Loại thực phẩm này luôn có sẵn tại các chợ địa phương và được tiêu thụ nhanh chóng. Nhà văn Vũ Bằng từng đề cập đến thịt chuột đồng trong cuốn Món lạ miền Nam, xếp nó vào danh sách những đặc sản độc đáo của vùng đất này.

Theo kinh nghiệm dân gian, thịt chuột đồng có tác dụng bồi bổ cơ thể, đặc biệt hữu ích trong trường hợp suy nhược, trẻ em mắc chứng cam tích, hỗ trợ làm lành vết thương, giảm đau nhức xương khớp. Một phương pháp chế biến phổ biến là bọc chuột trong đất sét, nướng chín rồi loại bỏ đất, lột da, bỏ nội tạng, chỉ giữ lại phần thịt. Thịt chuột sau đó được nấu cùng Ngũ Vị Tử và nước đậu sị, sử dụng liên tục trong 3 – 5 ngày.

Ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, thịt chuột đồng thường được hầm với rễ Hà Thủ Ô và lá hoặc quả câu kỷ để làm món ăn giúp tăng cường sức khỏe và kéo dài tuổi thọ. Người Khơ Mú lại có món “lam nhoọc” – thịt chuột đồng nấu với thịt lợn, gạo nếp và các gia vị như tiêu, ớt, sả, hành tăm, muối, được nướng trong ống nứa và dùng thường xuyên trong bữa ăn hàng ngày.

Trên thế giới, nhiều quốc gia cũng có các món ăn chế biến từ chuột đồng. Ví dụ, ở Venezuela, người bản địa rất ưa chuộng món “chuột nhồi” – chuột đồng trắng được làm sạch, nhồi mứt quả, hấp chín và ăn kèm Mật Ong để giải nhiệt và thư giãn tinh thần. Tại Trung Quốc, món canh chuột đồng nấu với đậu đen, táo tàu và Trần Bì được sử dụng để hỗ trợ điều trị sốt rét cách nhật.

8.2 Chuột bao tử – vị thuốc bổ dưỡng

Chuột bao tử (chuột con mới sinh, chưa mở mắt) được xem là một nguồn thực phẩm bổ dưỡng. Chuột bao tử sau khi làm sạch bằng rượu, bỏ nội tạng sẽ được ngâm cùng các vị thuốc như Đảng Sâm, Ba Kích, câu kỷ trong khoảng 2 – 3 tháng để tạo thành Rượu Thuốc. Khi dùng, mỗi ngày uống hai chén nhỏ trước bữa ăn để bồi bổ cơ thể.

Theo tài liệu cổ, Tây Thái Hậu từng xem chuột bao tử là một món ăn đại tiệc và vị thuốc bổ thận quý giá. Những con chuột này thuộc thế hệ thứ ba, được nuôi dưỡng bằng thực phẩm chứa Nhân Sâm, Nhung Hươu và nhiều dược liệu khác, giúp tăng giá trị dinh dưỡng trong thịt. Một phương pháp sử dụng khác là nhúng chuột vào hỗn hợp mật ong – sâm nhung rồi ăn sống.

Ngoài ra, chuột bao tử còn có thể được sao tồn tính, tán bột rồi uống với nước nóng (mỗi lần 10g) để hỗ trợ điều trị chứng thở khò khè.

8.3 Gan chuột – thực phẩm hỗ trợ trẻ biếng ăn

Gan chuột đồng kết hợp với đậu đen và trần bì, hầm kỹ trên lửa nhỏ, tạo thành một món ăn bổ dưỡng giúp trẻ em cải thiện tình trạng biếng ăn, suy dinh dưỡng, gầy yếu.

Bên cạnh đó, các bộ phận khác của chuột đồng cũng được ứng dụng trong y học dân gian. Ví dụ:

Nước mật chuột có thể dùng nhỏ tai để giảm triệu chứng ù tai.

Cứt chuột trộn cùng bồ hóng bếp, đốt lấy khói để xông chữa bệnh lòi dom.

Ở châu Âu, sữa chuột đã được sản xuất trên quy mô lớn để phục vụ nghiên cứu sinh học và y học. Các nhà khoa học phương Tây cũng đang tiến hành nghiên cứu các acid amin có trong thịt chuột nhằm tìm kiếm hoạt chất tiềm năng trong điều trị bệnh.

9 Giá thịt chuột đồng

Giá thịt chuột đồng thay đổi theo mùa vụ và địa phương. Một số mức giá tham khảo:

Tại miền Tây Nam Bộ: Thịt chuột đồng loại lớn (khoảng 6-7 con/kg) có giá dao động từ 70.000 - 80.000 đồng/kg. Loại nhỏ hơn có thể rẻ hơn, khoảng 60.000 - 70.000 đồng/kg.

Tại Nghệ An: Chuột đồng được thu mua với giá từ 35.000 - 60.000 đồng/kg, sau đó phân loại và bán lại cho các quán ăn, nhà hàng.

Tại TP.HCM: Một số cửa hàng bán chuột đồng sơ chế sẵn với mức giá khoảng 145.000 đồng/kg.

10 Mua chuột đồng sống

Chuột đồng sống thường được bán nhiều tại các chợ nông thôn, đặc biệt là ở khu vực miền Tây như Sóc Trăng, Hậu Giang, Bạc Liêu. Những nơi này có nguồn cung chuột đồng dồi dào, phục vụ nhu cầu tiêu thụ trong và ngoài tỉnh.

Ở miền Bắc, Nghệ An có một chợ chuyên bán chuột đồng, tiêu thụ hàng tấn chuột mỗi ngày, cung cấp cho nhiều tỉnh thành.

11 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Chuột đồng, trang 1100-1101. Truy cập ngày 27 tháng 02 năm 2025.