Chim sẻ (Sẻ nhà, Tước điểu, Ma tước - Passer montanus malaccensis Dubois)

Chim sẻ là loài chim nhỏ với cơ thể phủ lông nâu, hai má có màu trắng nổi bật, và phần bụng màu trắng xám. Thịt chim sẻ có tác dụng hỗ trợ phục hồi sức khỏe, đặc biệt có lợi cho những người có cơ thể suy nhược. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên khoa học: Passer montanus malaccensis Dubois 

Tên đồng nghĩa: Passer domesticus L.

Tên Tiếng Việt: Chim sẻ, Sẻ nhà, tước điểu, ma tước. 

Tên nước ngoài: House-sparrow, sparrow (Anh), moineau domestique (Pháp) 

Họ: Passeridae (Sẻ)

1 Các loài chim sẻ ở Việt Nam

Hệ sinh thái Việt Nam rất đa dạng với hàng trăm loài chim khác nhau, trong đó có nhiều loài thuộc họ chim sẻ. Một trong những loài phổ biến nhất là chim sẻ nhà (Passer montanus malaccensis Dubois), loài này sống gần con người và dễ dàng thích nghi với nhiều môi trường khác nhau, từ thành thị cho đến vùng nông thôn. 

2 Đặc điểm, màu sắc của chim sẻ nhà

Chim sẻ là loài chim nhỏ với cơ thể phủ lông nâu, hai má có màu trắng nổi bật, và phần bụng màu trắng xám. Đầu của chim tròn và to, mỏ ngắn, dày. Đuôi của chúng ngắn, có màu xám đen, trong khi chân mảnh mai với bốn ngón linh hoạt.

Hình ảnh con chim sẻ

3 Tiếng chim sẻ

Tiếng hót của chim sẻ thường vang lên vào buổi sáng, mang lại cảm giác yên bình và giúp không gian xung quanh trở nên sống động hơn. Tuy nhiên, ngày nay, tiếng chim sẻ còn bị con người lợi dụng để phục vụ việc bẫy chim. Việc sử dụng âm thanh nhân tạo để dụ chim sẻ vào bẫy đang làm gia tăng nguy cơ suy giảm số lượng của loài chim này trong tự nhiên.

4 Phân bố và tập tính của chim sẻ

Loài chim sẻ định cư rất phổ biến ở các nước Đông Nam Á cũng như miền Nam Trung Quốc. Tại Việt Nam, chúng hiện diện khắp các tỉnh thành. Chim sẻ thường sống ở các khu dân cư, đặc biệt tại thành phố, nơi có người sinh sống, và làm tổ trên mái nhà hoặc trong các hốc cây. Chúng kiếm ăn theo nhóm nhỏ hoặc thành đàn, với thức ăn chủ yếu là thóc, hạt cỏ, côn trùng và sâu bọ. Những sân phơi thóc hoặc cánh đồng sau mùa gặt là nơi dễ bắt gặp số lượng lớn chim sẻ. Trước đây, chim sẻ rất dồi dào, nhưng hiện nay đã giảm nhiều do bị săn bắt làm thực phẩm.

5 Mùa chim sẻ

Chim sẻ là một trong những loài chim phổ biến và có thể bắt gặp quanh năm. Tuy nhiên, vào giai đoạn sinh sản từ tháng 5 đến tháng 12, chúng trở nên năng động hơn, thường di chuyển nhiều để tìm kiếm bạn đời và làm tổ. Đây cũng là thời điểm mà nhiều người tận dụng để săn bắt chim sẻ bằng các phương pháp như bẫy dính hoặc phát tiếng kêu giả nhằm thu hút chúng.

6 Bộ phận dùng

Trong y học cổ truyền, thịt chim sẻ được gọi là tước nhục, tiết chim là tước huyết, trứng là tước noãn, và phân chim được biết đến với tên bạc Đinh Hương hoặc ma tước phẩn.

7 Thành phần hóa học

Thịt chim sẻ: Chứa khoảng 18.9% protid và 6.9% lipid.

Tiết chim: Giàu đạm, Sắt, huyết sắc tố và Canxi.

Trứng chim: Chứa lipid, protid, Vitamin A, D, E cùng các khoáng chất như Ca, P, Mn, S, Fe và lecithin.

Phân chim: Gồm 5.66% nitơ toàn phần và 0.22% ammoniac.

8 Tính vị và công năng

Thịt chim sẻ: Có vị ngọt, tính ấm, không độc, giúp bổ ngũ tạng, tăng cường khí lực và sinh lực.

Tiết chim: Vị ngọt, hơi tanh, tính ấm, bổ âm và tăng cường dương khí.

Trứng chim: Vị ngọt, chua, hơi mặn, tính bình, có công dụng bổ thận dương và ích tinh.

Phân chim: Vị đắng, tính ôn, hỗ trợ tiêu hóa, sáng mắt và kháng viêm.

9 Công dụng của chim sẻ trong y học cổ truyền

9.1 Bồi bổ cơ thể, cải thiện suy nhược

Thịt chim sẻ có tác dụng hỗ trợ phục hồi sức khỏe, đặc biệt có lợi cho những người có cơ thể suy nhược, tạng phủ hư tổn, gầy yếu, thở ngắn. Loại thịt này thường được dùng cho người cao tuổi bị suy giảm chức năng thận, phụ nữ sau sinh mệt mỏi, đau lưng, khí hư, và nam giới gặp tình trạng liệt dương.

Cách chế biến: Chuẩn bị 5 con chim sẻ, làm sạch lông, bỏ nội tạng, sau đó nấu chín. Thêm một chén rượu vào nồi, tiếp tục đun thêm một lúc. Khi rượu đã ngấm, thêm hai bát nước, 3 nhánh hành thái nhỏ và một ít gạo tẻ đã vo sạch, nấu thành cháo. Món này nên được dùng vào buổi sáng. Một số người có thể kết hợp thêm nhộng tằm để tăng hiệu quả. Ngoài ra, thịt chim sẻ còn có thể được tẩm rượu rồi nướng vàng để sử dụng.

Một cách chế biến khác: Lấy 2 con chim sẻ, làm sạch và bỏ túi mật, sau đó thái nhỏ và hấp cách thủy với 20g đường phèn. Món này nên ăn trong ngày để hỗ trợ điều trị viêm khí quản mạn tính ở người cao tuổi và ho gà ở trẻ nhỏ (theo một số tài liệu nước ngoài).

9.2 Công dụng của tiết chim 

Tiết chim sẻ được sử dụng cho những người có thể trạng yếu, suy giảm sinh lý, hay chóng mặt, đau đầu do thiếu máu.

Cách dùng: Sau khi cắt cổ chim, hứng tiết vào chén rượu hoặc pha với mật ong, khuấy đều rồi uống ngay. Liệu trình thường kéo dài 10-15 ngày.

Khi có nhiều tiết chim, có thể pha chế thành rượu bổ huyết với tỷ lệ 10%, còn gọi là "huyết điều tửu", giúp đen tóc, làm chắc xương khớp và tăng cường thị lực. Trước đây, tại Huế, rượu huyết chim sẻ từng là một món đặc sản được nhiều người ưa chuộng.

Lưu ý: Người bị cao huyết áp không nên sử dụng tiết chim sẻ.

9.3 Tác dụng của trứng chim 

Trứng chim sẻ có thể hỗ trợ cải thiện tình trạng liệt dương ở nam giới, giúp ấm cơ thể, tăng cường sinh lực và hỗ trợ điều hòa khí huyết ở phụ nữ.

Cách dùng: Mỗi ngày sử dụng từ 3-5 quả trứng bằng cách luộc chín hoặc rán vào buổi sáng. Nên dùng liên tục trong 2-3 tháng để đạt hiệu quả. Có thể kết hợp với mắt cá chép và màng gà trống (mỗi loại một cái) để làm viên uống.

9.4 Phân chim trong y học cổ truyền

Phân chim sẻ đã được sử dụng từ lâu trong y học cổ truyền, đặc biệt được ghi chép trong "Nam dược thần hiệu" của Tuệ Tĩnh.

Chữa viêm họng, sưng đau cổ họng: Dùng 7 hạt phân chim sẻ, tán bột, trộn với đường kính, vo thành 2 viên nhỏ, ngậm và nuốt dần với nước.

Chữa đầy trướng bụng, đau tức vùng ngực và sườn: Phân chim sẻ (21 hạt) được phơi khô, tán bột, hòa với một ít rượu để uống. Ngoài ra, có thể kết hợp với can khương, nghiền thành bột rồi luyện với mật làm viên uống cùng nước ấm.

Dùng ngoài: Phân chim sẻ nghiền mịn, trộn với nước rồi bôi lên vùng da bị mụn nhọt hoặc đầu đinh.

10 Một số bài thuốc có chim sẻ

10.1 Ứng dụng tại Việt Nam

10.1.1 Bài thuốc bổ thận, tráng dương, tăng cường sức khỏe

Thành phần: 5 con chim sẻ, 1 con chim bồ câu non, đỗ trọng (120g), muối rang (4g).

Cách chế biến: Chim sẻ và bồ câu làm sạch, cắt nhỏ, sấy khô rồi tán thành bột mịn. Đỗ Trọng sao tồn tính, nghiền nhỏ cùng muối rang. Trộn đều các bột, luyện với Mật Ong thành viên cỡ hạt ngô. Mỗi ngày uống hai lần, mỗi lần 15 viên với nước ấm.

10.1.2 Bài thuốc dành cho phụ nữ bị huyết khô, khó có con

Thành phần: Trứng chim sẻ luộc chín (40g), Thỏ Ty Tử (12g), Phụ Tử chế (4g).

Cách chế biến: Trứng chim sấy khô, tán bột. Các vị thuốc còn lại phơi khô, nghiền thành bột rồi trộn lẫn. Có thể uống trực tiếp hoặc luyện với mật ong làm viên. Mỗi lần dùng 10g, uống với một ít rượu lúc đói, ngày hai lần.

10.2 Ứng dụng tại Trung Quốc

10.2.1 Bài thuốc chữa xuất tinh sớm

Thành phần: 12 con chim sẻ, Đông Trùng Hạ Thảo (6g), Gừng tươi (2 lát).

Cách chế biến: Chim sẻ làm sạch, thái nhỏ, ninh nhừ cùng đông trùng hạ thảo và gừng. Ăn trong ngày.

10.2.2 Bài thuốc bổ thận, hỗ trợ điều trị lãnh cảm và liệt dương

Thành phần: Chim sẻ (5 con), Câu Kỷ Tử (20g), thỏ ty tử (100g), phúc bồn tử (10g), Ngũ Vị Tử (6g).

Cách chế biến: Chim sẻ làm sạch, tẩm rượu, cắt nhỏ. Các vị thuốc sắc với 600ml nước đến khi còn 200ml. Dùng nước sắc này để nấu cháo với thịt chim. Nêm nếm gia vị vừa ăn và dùng trong ngày.

10.2.3 Bài thuốc chữa vàng da

Thành phần: Phân chim sẻ (3g), hạt đậu đỏ (3g), khổ đinh hương (3g).

Cách chế biến: Tất cả nguyên liệu phơi hoặc sấy khô, nghiền thành bột mịn. Hít qua đường mũi, thực hiện 2-3 lần mỗi ngày.

11 Lưu ý thêm

Ngoài chim sẻ thường gặp, một số loài sẻ đồng (Emberiza spodocephala Pallas) sống ở vùng núi cao cũng được sử dụng với công dụng tương tự.

12 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Chim sẻ, trang 1096-1097. Truy cập ngày 20 tháng 02 năm 2025.