Cỏ Hàn The (Desmodium heterophyllum)

Cỏ hàn the là dược liệu được dùng để trị sốt, ho có đờm, đau dạ dày, viêm loét hành tá tràng. Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin về cây cỏ hàn the.

1 Giới thiệu về cỏ hàn the

Cỏ hàn the, còn được biết đến với các tên như cây hàn the, sơn lục đậu, tràng quả dị diệp, có danh pháp khoa học là Desmodium heterophyllum (Willd.) DC. thuộc học đậu - Fabaceae

Dưới đây là hình ảnh cây hàn the

1.1 Mô tả thực vật

Cây cỏ hàn the là loại cây bụi nhỏ, mọc bò trên mặt đất, phân cành (dài từ 20-40 cm) nhiều, cành mảnh, cứng, trải trộng khắp mặt đất.

Lá hàn the mọc so le, lá phía dưới thường đơn, lá phía trên là lá kép có 3 lá chét hình bầu dục hoặc trái xoan, gốc tù, đầu tròn có khi hơi khuyết, lá dài từ 7-20mm, chiều rộng lá từ 5-12mm. Mặt lá nhẵn bóng, bên dưới màu nhạt hơn và có lông. Lá chét tận cùng thường lớn hơn các lá bên, lá kèm nhỏ hơn.

Hoa mục thành cụm, cụm này ngắn, thưa, vị trí mọc là ở kẽ lá, hoa nhỏ màu tính hồng, đài 5 răng có lông, tràng 5 cánh, cánh hoa hình bầu dục, cánh bên thuôn, cánh thìa không có tai, nhị 2, bầu có lông

Quả đậu nhỏ, thuôn, không có cuống, có 4-5 đốt, mỗi đốt chứa 1 hạt, cây ra hoa, quả vào khoảng tháng 7-9

1.2 Cây hàn the mọc ở đâu?

Cây mọc hoang dại tại các bãi cỏ, ven bờ ruộng ở khắp nơi trên cả nước ta, ở tất cả các tỉnh vùng đồng bằng, trung du và miền núi, độ cao phân bố dưới 1000m

Ngoài ra, cây còn được tìm thấy ở nhiều nước nhiệt đới vùng đông nam châu Á, nam Á và Trung Quốc.

Cây sống nhiều năm, bò đến đâu mọc rễ đến đó nên rất khó có thể phân biệt từng cá thể. Mỗi năm, cây đều ra hoa, quả, quả già sẽ tự mở giúp hạt thoát ra ngoài

Cây nếu mọc trong khu vực trồng trọt sẽ bị coi như cỏ dại, gây hại đến sản xuất, cây trồng, tuy nhiên ở những vùng đất trống, cây lại có tác dụng che phủ, giảm xói mòn. Cây còn được thu hái làm thức ăn chăn nuôi gia súc

1.3 Bộ phận sử dụng

Dùng toàn cây hàn the, có thể thu hái quanh năm bất kể thời điểm nào, có thể dùng tươi hay phơi, sấy khô

2 Tác dụng dược lý

Trong một nghiên cứu dùng cỏ hàn the phối hợp với các dược liệu khác điều trị sỏi niệu quản, 89 bệnh nhân được điều trị với liệu trình như sau: Mỗi ngày uống một thang thuốc sắc, phối hợp với điện châm, một tuần dùng 6 ngày, mỗi liệu trình trong 18-24 tháng, giữa 2 liệu trình nghỉ 7 ngày, nếu bệnh chưa khỏi tiếp tục liệu trình thứ 2.

Kết quả cho thấy 57% bệnh nhân đạt hiệu quả tốt, đi tiểu ra sỏi (sỏi cản quang calci oxalat và carbonat kích thước nhỏ hơn 0,5 cm), hoặc hình ảnh X-quang không còn hình ảnh sỏi, lâm sàng xét nghiệm nước tiểu trở về bình thường. 17% bệnh nhân đạt hiệu quả vừa, kích thước sỏi giảm, di chuyển xuống thấp, và 26% bệnh nhân không thấy kết quả.

3 Tác dụng của cây hàn the

3.1 Tính vị, công năng

Hàn the vị nhạt, hơi chua, tính mát, có tác dụng giải nhiệt, tiêu đờm, sát trùng, thông tiểu

3.2 Dây hàn the trị bệnh gì?

Toàn cây hàn the làm thuốc chữa sốt, ho có đờm, khò khè, bệnh nhân đau dạ dày, viêm loét hành tá tràng

Liều lượng 10-20g dạng thuốc sắc 

Dùng ngoài giã nát lượng cây tươi thích hợp đắp chữa vết thương, loét, mụn nhọt có mủ

Ở một số nước thuộc Đông Nam Á, cỏ hàn the còn dùng để trị tiêu chảy, lỵ, đau dạ dày. Ở Malaysia, nhân dân dùng cỏ hàn the chữa mụn lở, loét, đau tai, đau dạ dày. Ở Ấn Độ rễ hàn the dùng làm thuốc gây trung tiện, bổ và lợi tiểu, lá giúp lợi sữa, cả cây sắc dùng chữa đau bụng, đau dạ dày.

4 Một số bài thuốc có hàn the

4.1 Chữa bí tiểu, nước tiểu đỏ vàng, tiểu ra máu

Dùng 30g hàn the tươi, 30g Mộc Tặc rồi rửa sạch thái nhỏ, sao vàng thơm, đun sôi với 300ml nước trong 30 phút, chia 2 lần uống trong ngày

4.2 Chữa đái ra máu, đái buốt

Dùng 30 g mỗi vị hàn the, củ gai, giã nhỏ, chế nước rồi vắt lấy nước cốt uống, cách khác là thái nhỏ rồi sắc uống

5 Tài liệu tham khảo

• Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1 (Xuất bản năm 2006). Hàn the trang 896-897, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam tập 1. Truy cập ngày 16 tháng 06 năm 2023.
• Những cây thuốc và vị thuốc ở Việt Nam (Xuất bản năm 2004). Hàn the trang 151. Những cây thuốc và vị thuốc ở Việt Nam. Truy cập ngày 16 tháng 06 năm 2023.