Tam thất nam (Tam thất gừng, Khương tam thất - Curcuma clovisii Škorničk.)
0 sản phẩm
Dược sĩ Trúc Ly Dược sĩ Lâm sàng
Ước tính: 1 phút đọc, Ngày đăng:
Cập nhật:
Nếu phát hiện nội dung không chính xác, vui lòng phản hồi thông tin cho chúng tôi tại đây
| Phân loại khoa học | |
|---|---|
| Giới(regnum) | Plantae (Thực vật) Tracheophyta (Ngành thực vật có mạch) Liliopsida (Lớp Hành) |
| Bộ(ordo) | Zingiberales (Gừng) |
| Họ(familia) | Zingiberaceae (Gừng) |
| Chi(genus) | Curcuma L. |
| Danh pháp hai phần (Tên khoa học) | |
Curcuma clovisii Škorničk. | |
| Danh pháp đồng nghĩa | |
Stahlianthus thorelii Gagnep. | |
Tam thất nam là loại cây thân thảo, cao từ 10 đến 20 cm. Theo kinh nghiệm dân gian, tam thất nam được sử dụng để điều trị các bệnh như đau nhức xương, kinh nguyệt ra nhiều, chảy máu cam, Đau Bụng Kinh, kém tiêu hóa hoặc nôn mửa. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.
Tên Tiếng Việt: Tam thất nam, Tam thất Gừng, Khương tam thất.
Tên khoa học: Curcuma clovisii Škorničk.
Tên đồng nghĩa: Stahlianthus thorelii Gagnep.
Họ: Zingiberaceae (họ Gừng).
1 Đặc điểm thực vật
Tam Thất nam là loại cây thân thảo, cao từ 10 đến 20 cm. Phần thân rễ phân nhánh, mang các củ nhỏ có kích thước tương đương quả trứng chim, được sắp xếp thành chuỗi và có các ngấn ngang. Rễ con dạng sợi nhỏ. Lá phát triển từ thân rễ sau khi cây ra hoa, thường có từ 3 đến 5 lá với cuống dài và bẹ rõ ràng. Phiến lá nguyên, có dạng hình mác thuôn dài, đầu nhọn, màu xanh lục hoặc pha chút sắc nâu tím.
Cụm hoa mọc ở gốc, gồm một lá bắc dài từ 3 đến 3,5 cm, có hình ống và phần đầu thắt lại, chia thành hai thùy rộng. Trong cụm hoa có từ 4 đến 5 bông màu trắng với phần họng màu vàng. Lá bắc và lá bắc con dạng màng mỏng. Đài hoa hình ống, nhẵn, có ba răng. Tràng hoa hình ống, các thùy tràng thuôn dài, với thùy sau có một mũi nhọn ngắn. Nhị không có chỉ nhị, trung đới kéo dài thành một bản mỏng, nhị lép giống như cánh. Cánh môi lõm và chia thành hai thùy. Bầu hoa nhẵn, gồm ba ô.
Quả chưa được ghi nhận. Mùa hoa vào khoảng tháng 4 đến tháng 5.
Hình ảnh cây Tam thất nam
2 Sự khác biệt giữa tam thất bắc và tam thất nam
| Tam thất bắc | Tam thất nam | |
| Hình dáng cây | Cây thảo sống nhiều năm, thân đơn mọc thẳng cao ~50 cm, màu tím tía. Lá kép hình chân vịt, thường có 5-7 lá chét, mép lá có khía răng cưa nhỏ, mặt lá có lông cứng. Hoa màu lục vàng nhạt, mọc ở ngọn thân. Quả mọng, hình cầu dẹt, chín màu đỏ. | Cây thảo cao ~20 cm, thân rễ phân nhánh, mang nhiều củ nhỏ xếp thành chuỗi. Lá mọc thẳng từ thân rễ, phiến lá hình mác thuôn dài, đầu nhọn, màu lục hoặc nâu tím. Hoa mọc ở gốc, màu trắng, họng vàng. |
| Hình dáng củ | Củ hình con quay hoặc củ cà rốt, dài 2-6 cm, đường kính 1-4 cm. Màu nâu xám/vàng xám, có nhiều nếp nhăn và vết sẹo. Vị đắng nhẹ, ngọt hậu. Mặt cắt ngang có lớp vỏ xám nhạt, phần gỗ bên trong xếp hình tia tròn. | Củ nhỏ bằng quả trứng chim, nhẵn, cứng, màu trắng vàng. Mặt cắt ngang màu trắng ngà. |
| Màu sắc bột | Bột màu vàng xám, vị đắng nhẹ, hơi ngọt. Quan sát dưới kính hiển vi thấy nhiều hạt tinh bột và mạch gỗ. | Bột màu trắng ngà, vị đắng nhẹ. |
3 Phân bố và sinh thái
Tam thất nam được tìm thấy tại Trung Quốc, Lào và Việt Nam. Tại Việt Nam, cây mọc tự nhiên ở vùng Tây Nguyên và được trồng rải rác ở đồng bằng, trung du Bắc Bộ, như tại Hưng Yên và Hải Dương, nhưng diện tích canh tác không lớn. Đây là loài cây ưa ẩm, có khả năng chịu bóng nhẹ. Cây phát triển tốt khi được trồng xen trong vườn gia đình hoặc tại các vườn thuốc nam ở các trạm y tế xã. Hàng năm, phần thân và lá của cây lụi tàn vào mùa đông, và hoa thường xuất hiện vào tháng 3 năm sau trước khi cây ra lá. Quả rất hiếm gặp. Cây có tốc độ đẻ nhánh mạnh, từ một củ nhỏ ban đầu, sau một năm có thể tạo thành khóm lớn với khoảng 10 nhánh. Tuy nhiên, nếu để lâu không thu hoạch (sau 2 - 3 năm), các củ ban đầu sẽ thối rữa.
4 Cách trồng
Tam thất nam thường được trồng ở các khu vực như ven rào, bờ ao, chân đồi, ven suối hoặc khe đá. Cây sinh trưởng khỏe, sống lâu năm, ít bị sâu bệnh và có thể trồng dưới bóng cây. Phương pháp nhân giống chủ yếu là sử dụng củ mầm. Thời điểm trồng phù hợp vào tháng 2 hoặc tháng 3. Khi trồng với số lượng lớn, đất cần được cày bừa kỹ và lên luống. Với diện tích nhỏ, có thể đào hốc cách nhau 40 - 50 cm, mỗi hốc trồng một củ mầm hoặc đoạn củ có nhiều mầm. Phân bón chính là phân chuồng, mùn hoặc rác mục để đất tơi xốp. Cây không đòi hỏi chăm sóc nhiều. Khi thu hoạch, củ già được ưu tiên lấy trước, còn củ non để lại cho đến khi trưởng thành. Ở vùng núi, cây ngừng sinh trưởng vào mùa đông.
5 Bộ phận dùng
Rễ củ của tam thất nam được sử dụng, thường thu hoạch vào mùa đông - xuân, sau đó phơi khô.
6 Công dụng trong dân gian của cây tam thất nam
6.1 Tính vị và công năng
Tam thất nam có vị cay, đắng, tính ôn, giúp thông kinh, hoạt huyết, tán ứ, tiêu thũng và giảm đau.
6.2 Củ tam thất nam chữa bệnh gì?
Theo kinh nghiệm dân gian, tam thất nam được sử dụng để điều trị các bệnh như đau nhức xương, kinh nguyệt ra nhiều, chảy máu cam, đau bụng kinh, kém tiêu hóa hoặc nôn mửa. Liều dùng phổ biến là từ 6 đến 10 g mỗi ngày, dưới dạng thuốc sắc, bột mịn hoặc Rượu Thuốc.
7 Bài thuốc có tam thất nam
Điều trị kinh nguyệt không đều, vòng kinh thay đổi, cơ thể gầy yếu, da xanh xao hoặc sau sinh rong huyết kéo dài, ăn uống kém, chóng mặt, đau đầu, mệt mỏi:
- Thành phần: Tam thất nam và hồi đầu (lượng bằng nhau).
- Cách dùng: Tán nhỏ, mỗi lần uống từ 2 đến 3 g với nước sôi để nguội, ngày uống 2 - 3 lần, trong 5 - 7 ngày.
8 Cách uống bột tam thất nam
Bột tam thất nam thường được dùng để tăng cường sức khỏe và hỗ trợ điều trị một số vấn đề về sức khỏe. Để sử dụng, bạn có thể lấy khoảng 1-2 gram bột hòa với nước ấm và uống trước bữa ăn khoảng 30 phút. Việc sử dụng cần tuân theo hướng dẫn từ chuyên gia y học cổ truyền để đảm bảo hiệu quả và an toàn.
9 Củ tam thất nam tươi
Củ tam thất nam tươi có thể dùng trực tiếp hoặc chế biến thành nhiều dạng khác nhau như ngâm rượu, tam thất nam ngâm mật ong hoặc sấy khô để làm bột. Khi dùng củ tươi, cần rửa sạch và cắt lát mỏng trước khi chế biến để đảm bảo vệ sinh và chất lượng sản phẩm.
10 Cách ngâm rượu tam thất nam
Ngâm rượu tam thất nam là một cách phổ biến để phát huy tác dụng của loại dược liệu này. Để thực hiện, bạn cần chuẩn bị tam thất nam (tươi hoặc khô), rửa sạch, thái lát rồi cho vào bình thủy tinh. Sau đó, đổ rượu trắng có nồng độ 40-45 độ theo tỷ lệ 1 phần tam thất và 5-10 phần rượu. Bình rượu cần được đậy kín và bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát trong 3-6 tháng trước khi dùng. Mỗi lần chỉ nên uống từ 20-30ml để tránh ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe.
11 Tam thất nam giá bao nhiêu?
Giá của tam thất nam thay đổi tùy theo chất lượng, nguồn gốc và hình thức sản phẩm (tươi, khô hay bột). Hiện tại, tam thất nam khô có giá dao động trong khoảng 500.000 - 1.000.000 VNĐ/kg, trong khi bột tam thất nam thường có mức giá cao hơn. Khi mua, bạn nên lựa chọn các cơ sở uy tín để đảm bảo sản phẩm chất lượng.
12 Tài liệu tham khảo
Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Tam thất nam, trang 780-781. Truy cập ngày 06 tháng 3 năm 2025.
