Sấu (Dracontomelon duperreanum Pierre)

Sấu thuộc dạng cây to, thường xanh, chiều cao mỗi cây có thể lên 40 mét, Sấu là loài sống lâu năm. Thân cây Sấu có bạnh lớn, vỏ thân có màu nâu, những cành khi còn non thường mập mạp. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Cây sấu là cây gì?

Tên khoa học: Dracontomelon duperreanum Pierre

Cây Sấu tên tiếng Anh là Crocodile tree.

Tên gọi khác: Sấu trắng, long cóc.

Họ thực vật: Anacardiaceae (Đào lộn hột).

1.1 Có mấy loại cây Sấu?

Cây Sấu có 2 loại:

• Sấu đỏ: Lá cây có màu xanh, thường chuyển sang màu đỏ khi rụng.
• Sấu vàng: Lá cây có màu xanh và chuyển vàng khi rụng.

1.2 Đặc điểm thực vật

Sấu thuộc dạng cây to, thường xanh, chiều cao mỗi cây có thể lên 40 mét, Sấu là loài sống lâu năm.

Cây sấu rễ cọc hay rễ chùm? Sấu có rễ cọc và bạnh vè, điều này cũng tạo nên sắc thái đặc biệt ở các khu rừng ẩm nhiệt đới của nước ta.

Thân cây Sấu có bạnh lớn, vỏ thân có màu nâu, những cành khi còn non thường mập mạp và phủ nhiều lông.

Tán lá tròn, lá mọc rậm rạp. Lá kép mọc so le, gồm 19 đến 23 lá chét, các lá chét mọc đối hoặc mọc so le, gốc lá lệch, đầu lá nhọn, những lá gần gốc có chiều dài khoảng từ 5 đến 6cm, chiều rộng từ 1 đến 2cm, các lá ở ngọn thì dài và rộng hơn. Hai mặt của lá đều nhẵn, mép lá nguyên, khi vò thấy có mùi thơm.

Cụm hoa mọc thành chùm, ngắn hơn lá, cụm hoa có lông, lá bắc có dạng hình mác, có lông. Hoa có kích thước nhỏ, lưỡng tính, mẫu 5, hoa có màu lục trắng nhạt, các lá đài có lông, nhị 10.

Quả thuộc dạng quả hạch, có dạng hình cầu, quả khi chín có màu vàng hoặc vàng cam, vỏ giòn, vị chua, mỗi quả gồm 1 hạt.

Mùa hoa từ tháng 5 đến tháng 7, mùa quả từ tháng 8 đến tháng 10.

Dưới đây là hình ảnh cây Sấu cổ thụ:

1.3 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Quả, vỏ thân và lá.

1.4 Đặc điểm phân bố

Chi Dracontomelon B1 gồm các loài đều thuộc dạng cây gỗ lớn, thường được tìm thấy ở vùng nhiệt đới của châu Á. Tại nước ta, chi này có 4 loài.

Sấu là loài vừa mọc hoang dại lại vừa được trồng để làm cảnh và làm cây ăn quả. Trong tự nhiên, Sấu thường mọc ở những khu vực là rừng kín thường xanh, độ cao phân bố lên đến 600 mét, cây thường được bắt gặp ở một số tỉnh như Lạng Sơn, Bắc Giang, Quảng Ngãi, Quảng Nam và Tây Nguyên. Bên cạnh đó, Sấu còn được trồng nhiều ở vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ. Tại những khu đô thị lớn, Sấu thường được trồng thành hàng ở các phố nhằm mục đích lấy bóng mát và lấy quả để ăn. Tại Hà Nội có phố Phan Đình Phùng được gọi là ‘phố sấu’, những cây trồng ở đây có tuổi đời lên đến gần 100 tuổi.

Sấu có bản chất là loài ưa sáng, ưa ẩm, khả năng sinh trưởng và phát triển tương đối nhanh. Cây sống tốt ở những khu có tầng đất sâu, giàu dinh dưỡng. Ở những khu rừng kín thường xanh, đã phát hiện những cây Sấu có kích thước cao trên 30 mét.

Sấu có hệ thống rễ lớn, cần chú ý phân biệt với những cây Sấu rừng.

Cây ra hoa quả nhiều hàng năm, tuy nhiên, tỷ lệ đậu quả của cây còn phụ thuộc thời tình hình thời tiết lúc cây ra hoa, những cây ra hoa mà gặp mưa nhiều thì tỷ lệ đậu quả không cao.

Sấu là loài tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt.

2 Cách trồng

Sấu cho chất gỗ tốt, vân đẹp được dùng nhiều trong xây dựng hoặc chế tác đồ mộc. Quả được dùng để nấu canh chua, làm ô mai. Hoa, lá, quả của cây Sấu đều là những vị thuốc phổ biến trong Y học cổ truyền.

Sấu là loài ưa sáng nhưng khi còn nhỏ thì cần che bóng, lá cây thường xanh, tán rộng và dày, thường được trồng để lấy bóng mát trên đường phố, trên đồi để chống xói mòn, tạo bóng cho những cây ưa bóng.

Sấu được trồng từ hạt, sau khi quả chín thì hái quả về (nên lấy quả từ những cây trên 8 năm tuổi) sau đó bóc lấy phần vỏ và thịt quả để dùng, hạt thì ngâm với nước rồi loại bỏ hết phần thịt quả, đem hong khô, bảo quản hạt ở những nơi khô ráo.

Thời điểm gieo hạt thường là vào mùa thu, sau đó đến tháng 3 - tháng 4 năm sau thì đem đi trồng. Trước khi gieo hạt thì ngâm hạt với nước sôi, để nước nguội rồi vớt hạt ra, rửa sạch, ủ dùng với cát ẩm. Sau khoảng 7 đến 10 ngày hạt sẽ nứt nhanh thì cấy vào bầu. Bầu ươm hạt gồm đất thịt nhẹ, phân chuồng, supe lân. Bầu xếp thành từng luống, làm giàn che và đặc biệt phải tưới đủ ẩm để tạo điều kiện tối ưu cho hạt nảy mầm.

Sấu sinh trưởng và phát triển được trên nhiều loại đất khác nhau, nhưng tốt nhất là đất tầng sâu, có độ tơi xốp, giàu dinh dưỡng, đủ ẩm nhưng vẫn đảm bảo khả năng thoát nước tốt, cây thường được trồng dọc đường đi hoặc trên đồi.

Nếu trồng ở trên đồi thì nên trồng thưa, mật độ khoảng 400 đến 500 cây 1 ha, bên dưới có thể trồng chè, cà phê. Nếu trồng ở đường đi thì mỗi cây cách nhau từ 10 đến 12 mét. Khi trồng cần đào hố to, trộn phân với đất rồi mới lấp đầy hố, nếu không có phân thì đào hố nhỏ hơn.

Thường xuyên tưới nước sau khi trồng cho đến khi cây bén rễ sau đó thỉnh thoảng xới đất, những năm đầu nên trồng xen với đậu, lạc để tăng thu nhập đồng thời giảm công sức chăm sóc cây.

Sau khi trồng khoảng 7 đến 8 năm thì cây bắt đầu cho quả, sản lượng quả tăng dần theo độ tuổi của cây, sau khi trồng khoảng 50 năm thì có thể khai thác gỗ.

3 Có nên trồng cây sấu trước nhà?

Sấu là cây thân gỗ, lá thường xanh, tán lá rộng do đó thường được trồng ven đường đi ở các khu đô thị. Tuy nhiên, Sấu cũng là một loại dược liệu trong Y học cổ truyền, hiện nay, cây không chỉ được trồng lấy bóng mát mà còn được trồng với mục đích làm cảnh, lấy quả ăn.

Theo quan niệm phong thủy, trồng cây Sấu trước nhà giúp thu hút tài lộc, sự thịnh vượng và may mắn cho gia chủ. Bên cạnh đó, cây còn giúp khu vườn có nhiều màu xanh, tạo bóng mát khi vào mùa hè, quả dùng để ăn và làm thuốc.

4 Thành phần hóa học

Quả sấu chín có chứa nước, protid, acid hữu cơ, cellulose, glucid, Canxi, photpho, Sắt vết, Vitamin C.

5 Tác dụng của cây Sấu

5.1 Tác dụng dược lý

Một nghiên cứu được thực hiện nhằm mục đích xác định việc sử dụng chiết xuất từ ​​lá cây Sấu để ức chế hoạt động của Microcystis aeruginosa. Kết quả cho thấy rằng, chiết xuất lá cây Sấu giúp ức chế M. aeruginosa.

5.2 Tính vị, tác dụng

Quả sấu có vị chua, chát, ngọt ít, có tính mát, giúp tiêu thực, kiện vị, chỉ khát, tiêu đờm, chỉ ho.

5.3 Công dụng

Quả Sấu thường được dùng trong trường hợp miệng khô khát, nhiệt miệng, cổ đau khó chịu, đau họng, nôn trong thời kỳ mang thai, ho, người sau rượu, nổi mẩn, phong độc, lở ngứa, sưng đau.

Liều dùng là 4-6g cùi quả đem sắc lấy nước uống hoặc hãm với nước sôi. Ngoài ra, có thể dùng sống dầm với muối, đường rồi chắt nước uống.

Quả sấu khi còn xanh có thể dùng tươi để nấu canh chua. Nhân dân thường luộc rau muống rồi thêm sấu vào để có canh chua ăn rất ngon. Canh sấu có tác dụng kích thích vị giác, tăng cường tiêu hóa.

Sấu hấp cùng đường dùng làm nước giải khát.

Quả sấu chín có thể dùng để ăn hoặc làm mứt sấu.

Hoa sấu dùng trong trường hợp bị ho còn lá nấu nước tắm khi bị mụn mủ, hoại tử. Vỏ thân dùng trong trường hợp tử cung xuất huyết hoặc bị bỏng. Vỏ thân dùng để trị sưng vú.

5.4 Lá cây Sấu ăn được không?

Lá cây có vị chua nhẹ, có thể dùng để ăn như các loại rau thơm khác. Ngoài ra, lá cây Sấu còn được dùng để nấu nước tắm khi bị mụn nhọt, lở loét.

6 Cây Sấu trị bệnh gì?

6.1 Chữa phụ nữ bị nôn trong thời kỳ thai nghén

Quả sấu nấu cùng với cá diếc hoặc thịt vịt để ăn.

6.2 Chữa ho

4-6g cùi quả sấu, đem sắc nước thêm đường rồi uống hoặc ngâm với ít muối rồi chắt nước uống, mỗi ngày uống 2-3 lần.

Dùng hoa sấu hấp cùng Mật Ong để làm thuốc chữa ho cho trẻ.

7 Mua cây sấu giống ở đâu?

Sấu là loài nhân giống tự nhiên từ hạt, tuy nhiên, hiện nay có rất nhiều nhà vườn ươm giống để bán cây. Khi mua cây giống, bạn nên lựa chọn những cây khỏe, cứng cáp, ít bị sâu bệnh để đem về trồng.

8 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Sấu, trang 718-719. Truy cập ngày 7 tháng 2 năm 2025.
2. Tác giả Xiaoxiong Wang và cộng sự (Ngày đăng tháng 5 năm 2016). Effects of Dracontomelon duperreanum defoliation extract on Microcystis aeruginosa: physiological and morphological aspects, PubMed. Truy cập ngày 7 tháng 2 năm 2025.
3. Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Sấu trang 778. Truy cập ngày 7 tháng 2 năm 2025.