Rau Má Ngọ (Thồm Lồm Gai - Polygonum perfoliatum L.)

Rau má ngọ thuộc dạng cây thảo, cây sống lâu năm, thường mọc dựa hoặc mọc leo vào những loài cây khác. Thân cây rau má ngọ có dạng hình trụ, về mặt nhẵn, có nhiều gai quặp. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Polygonum perfoliatum L.

Tên gọi khác: Thồm lồm gai, Rau sông chua dây, Giang bản quy.

Họ thực vật: Polygonaceae (Rau răm).

1.1 Đặc điểm thực vật

Rau Má ngọ thuộc dạng cây thảo, cây sống lâu năm, thường mọc dựa hoặc mọc leo vào những loài cây khác. Thân cây rau má ngọ có dạng hình trụ, về mặt nhẵn, có nhiều gai quặp, phần gốc có ít gai hơn phần ngọn.

Lá cây mọc so le, phiến lá có dạng hình tam giác, chiều dài mỗi lá khoảng từ 9 đến 11cm, chiều rộng từ 3 đến 6cm, gốc lá bằng, đầu lá nhọn, chiều dài mỗi cuống lá khoảng 3 đến 5cm, có nhiều gai móc ở cuống, các gai này mọc hơi đính vào trong phiến lá ở phía gần gốc lá, bẹ chìa dạng lá.

Cụm hoa mọc thành bông ngắn ở ngọn, phía dưới cuống của cụm hoa có bẹ chìa phát triển như bẹ chìa của lá, hoa có màu trắng, bao hoa 5 mảnh dạng cánh, nhị 8.

Quả có 3 rãnh dọc, quả khi chín có màu đen, được bao bọc bởi bao hoa.

Dưới đây là hình ảnh cây Thồm lồm gai (Rau má ngọ):

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Toàn cây.

Chế biến: Dùng tươi.

1.3 Đặc điểm phân bố

Rau má ngọ thường được tìm thấy ở các khu vực cận nhiệt đới và nhiệt đới châu Á, bao gồm các nước như Ấn Độ, Trung Quốc (phía nam), Nhật Bản, Lào, Indonesia và Việt Nam. Tại nước ta, cây thường mọc ở những tỉnh thuộc vùng miền núi và trung du, đôi khi còn thấy cây mọc cả ở vùng đồng bằng đặc biệt là ở khu vực phía Bắc nước ta.

Rau má ngọ (Thồm lồm gai) có bản chất là một loài ưa ẩm, ưa sáng, thường mọc lẫn với những loài cỏ hay cây bụi thấp ở vùng ven rừng, bờ mương, các lùm bụi, ven đường. Cây sinh trưởng và phát triển mạnh nhất trong mùa mưa ẩm, ra hoa quả nhiều hàng năm. Những cây con mọc từ hạt thường được phát hiện nhiều vào cuối mùa xuân hoặc đầu mùa hè. Trong thời kỳ cây sinh trưởng và phát triển mạnh, nếu như chặt cây thì phần còn lại vẫn có khả năng tái sinh mạnh mẽ nhưng những chồi cây này có thể không kịp ra hoa vào cuối mùa hè của năm đó.

Rau má ngọ có sức sống bền bỉ, cây nhân giống nhiều, ngoài ra, loài này còn có nhiều gai nên thường gây khó khăn cho người nông dân trong quá trình canh tác và trồng trọt.

2 Thành phần hóa học

Rễ cây Rau má ngọ có chứa một số thành phần bao gồm:

• Kaempferol.
• Quercetin.
• Acid cafeic.
• Acid protocatechuic.
• Acid vanilic.
• Acid betulic.
• Acid ursolic.

Ngoài ra còn có các ester của acid béo mạch dài, ester của sterol.

Hạt khô của cây có chứa dầu béo chiếm 3,30%. Các acid béo có trong dầu béo là acid no, acid linoleic, acid oleic, acid linolenic.

Toàn cây có chứa indican, acid p. coumaric, persicaric, acid citronelic, acid ferulic.

Thành phần acid 3,3’-dimethylelagic thể hiện tác dụng hạ huyết áp và co bóp cơ tim trên chuột cống.

Quả Rau má ngọ có chứa Fructose.

Flavonoid phân bố rộng rãi trong tự nhiên, có tác dụng chống khối u, chống viêm, kìm khuẩn, bảo vệ gan, chống oxy hóa,... đây cũng là một loại thành phần hóa học có trong cây Rau má ngọ. Hiện nay, 26 flavonoid đã được phân lập từ cây Rau má ngọ bao gồm 13 flavonol: Quercetin, Quercetin-3-O-β-D-glucoside, Quercetin-3-O-β-D-glucuronide-6″-butyl ester, Quercetin-3-O-β-D-glucuronide-6″-methyl ester, Quercetin-3-O-β-D-glucuronide, Quercetin-4'-O-β-D-glucuronide, Quercitrin, Isorhamnetin, Hyperoside, Kaempferol, Kaempferol-3-O-rutinoside, Rutin và Avicularin.

3 Cây Rau má ngọ (Thồm lồm gai) có tác dụng gì?

3.1 Tác dụng dược lý

3.1.1 Kháng khuẩn

Chiết xuất nước của cây Rau má ngọ có tác dụng ức chế nhất định đối với Staphylococcus aureus, Pasteurella multocida, Streptococcus, Salmonella và Escherichia coli trong ống nghiệm và nồng độ ức chế tối thiểu (MIC) lần lượt là 0,031 g/mL, 0,25 g/mL, 0,063 g/mL, 0,125 g/mL và 0,063 g/mL.

3.1.2 Chống viêm

Rau má ngọ thể hiện tác dụng chống viêm và các nhà khoa học cho rằng, cơ chế có thể liên quan đến việc giảm hàm lượng PGE2 trong mô viêm và ức chế quá trình peroxy hóa lipid.

3.1.3 Bảo vệ gan

Chiết xuất Rau má ngọ có thể bảo vệ tế bào gan bằng cách ức chế các gốc tự do oxy hóa và cải thiện khả năng chống oxy hóa, và ức chế quá trình peroxy hóa lipid do α-naphthalene isothiocyanate (ANIT) gây ra bằng cách giảm hàm lượng sản phẩm peroxy hóa lipid MDA trong mô gan.

3.2 Công dụng theo Y học cổ truyền

3.2.1 Tính vị, tác dụng

Rau má ngọ có vị chua, tính mát, cây có tác dụng tiêu độc, thanh nhiệt, khỏi ngứa, trừ thấp.

3.2.2 Công dụng

Rau má ngọ (Thồm lồm gai) thường được dùng trong các trường hợp viêm ruột, cảm sốt, kiết lỵ, tiêu chảy.

Liều dùng thông thường được khuyến cáo là 20-40g dưới dạng thuốc sắc.

Có thể dùng cây tươi giã đắp hoặc nấu nước tắm trong trường hợp bị mụn nhọt, viêm da lở ngứa, trẻ chảy dãi loét cằm, tai lở loét, chốc đầu, rắn cắn.

Ngoài ra, lá cây cũng được dùng để nấu nước rửa, chữa vết bỏng.

Nhân dân Ấn Độ sử dụng cây Rau má ngọ để làm thuốc đắp trị khối u, làm dịu da.

4 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Thồm lồm gai, trang 891-892. Truy cập ngày 10 tháng 1 năm 2025.

Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Rau Má Ngọ, trang 111-112. Truy cập ngày 10 tháng 1 năm 2025.

Tác giả Junyu Liu và cộng sự (Ngày đăng 16 tháng 11 năm 2020). Polygonum perfoliatum L., an Excellent Herbal Medicine Widely Used in China: A Review, NCBI. Truy cập ngày 10 tháng 1 năm 2025.