Móng bò trắng (Bauhinia acuminata)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Bauhinia acuminata L.

Họ thực vật: Fabaceae (Đậu).

1.1 Đặc điểm thực vật

Móng bò trắng là cây thân gỗ nhỏ, dạng bụi đứng thẳng, thường cao trung bình khoảng 2–3 mét khi trưởng thành. Lá có hình dáng khá đặc trưng: hơi giống hình trái tim ở phần gốc, nhưng lại phân chia rõ rệt thành hai thùy như cánh. Kích thước lá lớn, có thể dài tới 12cm và rộng khoảng 11cm; mỗi thùy rộng khoảng 6cm, thon nhọn như hình tam giác. Mặt trên của lá nhẵn bóng và có màu xanh đậm, trong khi mặt dưới lá sáng hơn, được phủ lớp lông tơ mỏng.

Hoa của móng bò trắng mang màu trắng thuần khiết, thường mọc tụ lại thành từng chùm nhỏ gồm từ 3 đến 4 hoa. Quả là loại đậu, dài khoảng 11cm hoặc hơn, rộng khoảng 15mm, hình dẹt, hai đầu thuôn nhọn, có gân dọc và một phần gợn sóng, đỉnh quả có cuống và nhọn lại.

1.2 Thu hái và chế biến

Các bộ phận của cây thường được sử dụng làm thuốc bao gồm rễ cây và lá cây. Trong y học cổ truyền, những bộ phận này được thu hái, phơi khô hoặc dùng tươi tùy theo mục đích chữa bệnh.

1.3 Đặc điểm phân bố

Loài cây này thích hợp sinh trưởng trong môi trường nhiệt đới nóng ẩm, thường được trồng ở nơi có nhiều ánh sáng. Tuy là cây trồng, nhưng móng bò trắng có khả năng sinh sản và phát tán tự nhiên trong môi trường xung quanh, đặc biệt là tại các khu vực dân cư. Cây nở hoa và đậu quả quanh năm, nhưng tập trung nhiều nhất trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 12.

Tại Việt Nam, móng bò trắng được trồng chủ yếu ở các tỉnh thành như Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, Nghệ An, Đà Nẵng, Nha Trang, Biên Hòa, TP. Hồ Chí Minh. Ngoài ra, loài cây này còn xuất hiện phổ biến ở nhiều nước châu Á nhiệt đới như Ấn Độ, Trung Quốc, Sri Lanka, Lào, Malaysia và các quốc gia Đông Nam Á khác, nơi nó vừa được trồng làm cảnh vừa dùng trong y học dân gian.

=>> Xem thêm: Cây Móng bò tím (Bauhinia purpurea) giảm chướng bụng, trị mụn nhọt

2 Tác dụng của cây Móng bò trắng

Móng bò trắng từ lâu đã được sử dụng trong y học dân gian để điều trị nhiều loại bệnh như đau cấp và mãn tính, các bệnh ngoài da, ung thư, tiểu đường, viêm họng và hen suyễn. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có nghiên cứu khoa học nào xác nhận hiệu quả giảm đau của loài cây này. Vì vậy, nghiên cứu hiện tại được thực hiện nhằm đánh giá tác dụng giảm đau tiềm năng của chiết xuất nước và chiết xuất cồn từ cây Móng bò trắng trong các mô hình gây đau ở động vật.

Thử nghiệm độc tính cấp tính được tiến hành theo hướng dẫn OECD 423 và cho thấy cả hai loại chiết xuất đều an toàn ở liều lên đến 5000 mg/kg. Tác dụng giảm đau được đánh giá trên chuột bạch Thụy Sĩ thông qua các mô hình như: thử nghiệm đĩa nóng (hot plate), phản ứng quằn quại do axit axetic, và thử nghiệm nhúng đuôi, với ba liều khác nhau: 250, 500 và 1000 mg/kg. Ngoài ra, mô hình gây đau bằng formalin cũng được áp dụng trên chuột Sprague Dawley để đánh giá thêm hiệu quả của các chiết xuất.

Cả chiết xuất nước và cồn đều cho thấy hiệu quả giảm đau rõ rệt ở tất cả các mô hình thử nghiệm (p < 0,001). Cụ thể:

• Trong thử nghiệm đĩa nóng, cả hai loại chiết xuất làm tăng thời gian phản ứng đau của chuột.
• Trong mô hình quằn quại bằng axit axetic, số lần quằn quại giảm đáng kể sau khi sử dụng chiết xuất.
• Trong thử nghiệm nhúng đuôi, thời gian rút đuôi được kéo dài, cho thấy tác dụng giảm đau trung ương.
• Mô hình gây đau bằng formalin cũng cho thấy chiết xuất làm giảm đáng kể cảm giác đau ở cả hai giai đoạn (giai đoạn cấp và mạn tính).

Chiết xuất nước và cồn từ cây Móng bò trắng đều có tác dụng giảm đau mạnh và an toàn ở liều cao. Những kết quả này hỗ trợ tiềm năng sử dụng loài cây này làm nguồn nguyên liệu trong điều chế thuốc giảm đau có nguồn gốc từ thảo dược.

3 Công dụng theo Y học cổ truyền

Cây móng bò trắng được ứng dụng trong nhiều bài thuốc dân gian khác nhau tại các quốc gia châu Á:

Tại đảo Giava (Indonesia): Rễ cây được nấu thành nước sắc, dùng uống để giảm ho và long đờm.

Ở Lào: Rễ cũng được dùng trong các bài thuốc dân gian để hạ sốt hoặc làm dịu triệu chứng cảm mạo.

Tại Ấn Độ và Malaysia: Lá cây giã nát dùng đắp ngoài da để điều trị các bệnh viêm loét vùng mũi, đặc biệt trong trường hợp mũi bị lở loét do viêm nhiễm kéo dài.

Ở bán đảo Mã Lai: Rễ cây móng bò trắng thường được kết hợp với rễ cây Ngưu Tất (Achyranthes bidentata), tạo thành bài thuốc dùng uống cho phụ nữ bị rối loạn thần kinh, đặc biệt là trong các trường hợp trầm cảm nhẹ hoặc thay đổi cảm xúc sau sinh.

4 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Móng bò trắng, trang 121. Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2025.
2. Tác giả Ashika V Padgaonkar và cộng sự (Ngày đăng tháng 1 năm 2018). Acute toxicity study and anti-nociceptive activity of Bauhinia acuminata Linn. leaf extracts in experimental animal models, PubMed. Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2025.