Hoa mai vàng (Hoàng mai - Ochna integerrima (Lour.) Merr.)

Mai vàng là loài cây thân gỗ, sống lâu năm và được ưa chuộng ở các tỉnh miền Nam Việt Nam. Loài cây này có hoa màu vàng tươi, thường nở rộ vào mùa xuân, đặc biệt vào dịp Tết Nguyên Đán. Vỏ cây có vị đắng, giúp kích thích tiêu hóa. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên tiếng Việt: Hoàng mai, Hoa mai vàng, Hoa mai

Tên khoa học: Ochna integerrima (Lour.) Merr.

Tên đồng nghĩa: Ochna harmandii (Tiegh.) Lecomte

Họ: Ochnaceae (Mai vàng)

1 Tìm hiểu về cây mai vàng

Mai vàng là loài cây thân gỗ, sống lâu năm và được ưa chuộng ở các tỉnh miền Nam Việt Nam. Loài cây này có hoa màu vàng tươi, thường nở rộ vào mùa xuân, đặc biệt vào dịp Tết Nguyên Đán. Hoa mai vàng được xem là biểu tượng của sự may mắn, thịnh vượng và mang ý nghĩa tốt lành trong văn hóa Việt Nam. Cây thích hợp với khí hậu nhiệt đới, có khả năng chịu hạn và phát triển tốt ở những vùng đất tơi xốp, thoát nước tốt.

2 Đặc điểm của Hoa Mai vàng

Cây Mai vàng thuộc nhóm cây gỗ nhỏ, có thể phát triển cao từ 5 đến 10 mét. Thân cây phân nhánh rộng, mang màu nâu đậm và có các nốt sần đặc trưng.

Lá Hoa mai mọc theo kiểu so le, có hình dáng đa dạng từ hình trứng, bầu dục đến dạng mác – thuôn dài, với đầu lá nhọn và mép lá răng cưa nhỏ. Bề mặt lá nhẵn, mặt trên sẫm màu và bóng, mặt dưới nhạt màu hơn. Lá kèm rụng sớm khi cây phát triển.

2.1 Hoa mai có màu gì? 

Hoa mọc thành chùm ở đầu cành hoặc kẽ lá, với sắc vàng tươi đặc trưng. Cánh hoa mỏng và dài hơn lá đài, thường rủ xuống khi nở. Nhị hoa rất nhiều, trong khi bầu thượng chứa khoảng 10–12 noãn.

Quả của cây thuộc loại hạch, kích thước nhỏ (dài khoảng 6–7 mm), chuyển màu đen khi chín và chứa một hạt. Các quả thường mọc thành vòng đều quanh cuống.

Cây Mai vàng ra hoa và kết quả vào khoảng tháng 3 đến tháng 5 hàng năm. Ngoài loài chính, còn có một số biến thể khác như Ochna harmandii var. annamensis, Ochna harmandii var. latifolia, và Ochna harmandii var. retusa.

2.2 Hình ảnh hoa mai vàng

3 Phân bố và sinh thái

3.1 Phân bố

Cây Mai vàng thuộc chi Ochna, bao gồm các loài cây bụi hoặc cây gỗ nhỏ phân bố ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên khắp châu Á, châu Phi và châu Mỹ. Tại Việt Nam, cây chủ yếu sinh trưởng ở các vùng nhiệt đới điển hình, từ Quảng Trị đến các tỉnh phía Nam.

3.2 Sinh thái

Cây thích hợp với môi trường sáng, có khả năng chịu hạn tốt, thường mọc xen với cây bụi tại các rừng thưa hoặc đồi núi thấp. Vào đầu mùa khô, cây rụng lá và nở hoa trước khi ra lá mới. Đặc biệt, mùa hoa trùng với dịp Tết Nguyên Đán, làm tăng giá trị thẩm mỹ và ý nghĩa văn hóa. Cây Mai vàng dễ tái sinh từ hạt và chồi, thường được tỉa và tạo dáng khi trồng làm cảnh.

4 Bộ phận sử dụng

Vỏ cây Mai vàng được thu hái quanh năm, sau đó phơi hoặc sấy khô để sử dụng.

5 Thành phần hóa học 

Nhiều hợp chất Flavonoid đã được phân lập từ các bộ phận khác nhau của cây Mai vàng (O. integerrima). Các nghiên cứu đã xác định sự hiện diện của các biflavonoid như 2",3"-dihydroochnaflavone và 2",3"-dihydroochnaflavone 7"-O-methyl ether từ lá cây. Ngoài ra, flavonoid glycoside 6-γ,γ-dimethylallyltaxifolin 7-O-β-D-glucoside cũng được tìm thấy.

Từ hoa của O. integerrima, bốn hợp chất flavonoid được phân lập gồm luteolin, 6-γ,γ-dimethylallylquercetin 7-O-β-D-glucopyranoside, 6-γ,γ-dimethylallylkaempferol 7-O-β-D-glucopyranoside, và 6-γ,γ-dimethylallyldihydrokaempferol 7-O-β-D-glucoside. Trong phần vỏ rễ, các nhà khoa học đã phân lập được một Isoflavone glycoside mới là gerontoisoflavone A-4'-O-β-D-xylopyranoside, cùng với các hợp chất irisolone methyl ether, iriskumaonin methyl ether, iriskumaonin, gerontoisoflavone A, isoprunetin, vitexin, và lophilone A. Các nghiên cứu khác cũng tìm thấy hai biflavonoid mới là 6'''-hydroxylophirone B và 6'''-hydroxylophirone B 4'''-O-β-glucoside từ vỏ thân.

Ngoài ra, một số flavonoid glycoside có hoạt tính sinh học đáng chú ý cũng được phân lập từ lá và cành, bao gồm 6-γ,γ-dimethylallyldihydrokaempferol 7-O-β-D-glucoside, 6-γ,γ-dimethylallylquercetin 7-O-β-D-glucoside, 6-(3-hydroxy-3-methylbutyl)taxifolin 7-O-β-D-glucoside, và 6-(3-hydroxy-3-methylbutyl)quercetin 7-O-β-D-glucoside. Một số biflavonoid như ochnaflavone 7''-O-methyl ether và 2'',3''-dihydroochnaflavone 7''-O-methyl ether cũng đã được báo cáo.

6 Tác dụng dược lý

6.1 Hoạt tính chống oxy hóa

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh khả năng chống oxy hóa mạnh của các hợp chất từ O. integerrima. Các flavonoid luteolin, 6-γ,γ-dimethylallylkaempferol 7-O-β-D-glucopyranoside, và 6-γ,γ-dimethylallylquercetin 7-O-β-D-glucopyranoside thể hiện hoạt tính tốt trong thử nghiệm dập tắt gốc tự do DPPH⋅. Dịch chiết từ hoa cũng có khả năng bảo vệ tế bào HaCaT khỏi stress oxy hóa do H2O2 gây ra.

6.2 Ức chế enzym tyrosinase

Một số hợp chất từ O. integerrima có tác dụng ức chế enzym tyrosinase, có thể giúp làm sáng da. Các nghiên cứu in silico cho thấy luteolin, 6-γ,γ-dimethylallylkaempferol 7-O-β-D-glucopyranoside, và 6-γ,γ-dimethylallylquercetin 7-O-β-D-glucopyranoside có năng lượng liên kết thấp với enzym tyrosinase, gợi ý cơ chế ức chế tiềm năng.

6.3 Hoạt tính chống viêm

Dịch chiết từ hoa của O. integerrima làm giảm sản xuất NO trong tế bào RAW 264.7 và Albumin huyết thanh bò, cho thấy tác dụng chống viêm tiềm năng. Đặc biệt, dịch chiết EtOAc và n-hexane từ hoa có hoạt tính mạnh nhất.

6.4 Hoạt tính bảo vệ gan

Nghiên cứu trên dòng tế bào HepG2 cho thấy dịch chiết từ hoa và hạt của O. integerrima có tác dụng bảo vệ gan. Trong đó, dịch chiết nước thể hiện hiệu quả cao nhất.

6.5 Hoạt tính chống HIV-1

Một số flavonoid glycoside như 6-γ,γ-dimethylallyldihydrokaempferol 7-O-β-D-glucoside, 6-γ,γ-dimethylallylquercetin 7-O-β-D-glucoside, và ochnaflavone 7''-O-methyl ether thể hiện tác dụng chống HIV-1 mạnh. Các hợp chất này ức chế sự hợp nhất tế bào nhiễm HIV-1 và ức chế enzyme phiên mã ngược HIV-1 với giá trị IC₅₀ trong khoảng 0,9-2,4 μg/mL.

6.6 Hoạt tính chống sốt rét

Dịch chiết Ethanol 80% từ vỏ ngoài của O. integerrima có tác dụng chống sốt rét đáng kể với IC₅₀ = 6,5 μg/mL. Hợp chất biflavanone phân lập từ vỏ ngoài thể hiện hoạt tính mạnh với IC₅₀ = 80 ng/mL, trong khi đồng phân của nó có hiệu quả thấp hơn đáng kể.

7 Tính vị và công dụng

Vỏ cây có vị đắng, giúp kích thích tiêu hóa. Theo dân gian, ở miền Nam Việt Nam, vỏ cây Mai vàng thường được ngâm rượu để làm thuốc bổ hỗ trợ tiêu hóa. Ngoài ra, tại Lào và Campuchia, lá non của cây còn được dùng như một loại rau sống trong bữa ăn.

8 Giá mai vàng hiện nay là bao nhiêu?

Giá cây mai vàng hiện nay rất đa dạng, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như kích thước, tuổi thọ và dáng thế của cây. Các cây mai nhỏ thường có giá từ vài trăm nghìn đồng, trong khi những cây lớn, có dáng đẹp hoặc mai cổ thụ có thể lên đến hàng triệu đồng, thậm chí cao hơn. Cây mai càng lâu năm và có hình dáng độc đáo thì giá trị càng lớn.

9 Mua bán mai vàng

Mai vàng được mua bán rộng rãi ở các vườn cây cảnh, hội chợ hoa và các khu chợ cây vào dịp lễ Tết. Ngoài ra, việc mua bán mai vàng cũng phát triển mạnh qua các kênh trực tuyến và cộng đồng yêu thích cây cảnh. Khi mua mai vàng, nên chú ý kiểm tra tình trạng sức khỏe của cây và nguồn gốc để đảm bảo chất lượng.

10 Chăm sóc mai vàng

Việc chăm sóc mai vàng đúng cách sẽ giúp cây khỏe mạnh và nở hoa rực rỡ vào đúng dịp Tết. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng:

• Tưới nước: Cần tưới nước đều đặn để giữ độ ẩm cho đất, nhưng tránh để cây bị ngập úng. Nên tưới vào sáng sớm hoặc chiều mát.
• Bón phân: Sử dụng các loại phân bón hữu cơ hoặc phân hóa học cân đối để bổ sung dinh dưỡng cho cây. Bón phân định kỳ giúp cây phát triển tốt và ra hoa đều.
• Cắt tỉa: Sau khi hoa tàn, cần cắt bỏ các cành khô, cành yếu để cây ra chồi mới và tạo dáng đẹp.
• Phòng trừ sâu bệnh: Thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện và xử lý kịp thời các loại sâu bệnh gây hại.

11 Trồng mai vàng

Mai vàng thường được nhân giống bằng hạt hoặc chiết cành. Thời điểm thích hợp để trồng cây là vào đầu mùa mưa, khi độ ẩm trong không khí cao và nhiệt độ ổn định. Đất trồng mai cần tơi xốp, giàu dinh dưỡng và có khả năng thoát nước tốt. Ngoài ra, việc đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng và bón phân định kỳ sẽ giúp cây phát triển khỏe mạnh, ra hoa đẹp.

12 Gốc mai vàng

Những gốc mai vàng lâu năm, đặc biệt là các gốc có hình dáng độc đáo, luôn được giới chơi cây cảnh đánh giá cao. Các gốc mai này không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn mang giá trị kinh tế lớn. Vào các dịp lễ hội hoa xuân, nhiều gốc mai quý được trưng bày, thu hút sự quan tâm của người chơi cây cảnh và khách tham quan.

13 Ý nghĩa của hoa mai

Hoa mai vàng với sắc vàng nổi bật là hình ảnh quen thuộc mỗi dịp Tết Nguyên Đán, đặc biệt phổ biến ở khu vực miền Nam Việt Nam. Không chỉ làm cho không gian ngày xuân thêm rực rỡ, hoa mai còn mang nhiều tầng ý nghĩa trong văn hóa truyền thống.

13.1 Biểu trưng cho sự giàu sang và phú quý

Màu vàng của hoa mai từ lâu đã được xem là biểu tượng cho sự thịnh vượng và phú quý. Trong dịp Tết, nhiều gia đình trang trí nhà cửa bằng hoa mai với mong muốn đón tài lộc, phát đạt trong năm mới. Theo quan niệm dân gian, nếu cây mai nở nhiều hoa, đặc biệt là hoa có nhiều cánh, gia đình sẽ gặp nhiều may mắn và sung túc suốt cả năm.

13.2 Tượng trưng cho phẩm chất kiên cường và nhẫn nại

Cây mai có bộ rễ ăn sâu vào lòng đất, giúp nó bám trụ vững vàng trước mọi điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Nhờ sức sống bền bỉ, mai trở thành biểu tượng của lòng kiên trì và sự nhẫn nại. Bên cạnh đó, cây mai còn thể hiện đức tính cao quý và sự thanh tao, giống như phẩm hạnh của con người biết vươn lên trong khó khăn.

13.3 Biểu hiện của sự may mắn và thịnh vượng

Hoa mai từ lâu đã gắn liền với ý nghĩa về may mắn và tài lộc. Số cánh hoa mai cũng có ý nghĩa riêng, đặc biệt là hoa 5 cánh, tượng trưng cho ngũ phúc gồm phúc, lộc, thọ, khang, ninh. Theo quan niệm xưa, nếu hoa mai nở đúng ngày đầu năm mới, gia đình sẽ được ban nhiều điều tốt lành và thuận lợi trong năm.

Việc trưng bày hoa mai không chỉ góp phần làm đẹp không gian sống mà còn thể hiện mong muốn về một năm mới đầy hạnh phúc, an khang và thịnh vượng.

14 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Hoa mai vàng, trang 922-923. Truy cập ngày 13 tháng 02 năm 2025.
2. Tác giả Visarut Buranasudja và cộng sự (đăng tháng 4 năm 2022 ). Some Antioxidant Properties of Components from the Flower of Ochna integerrima and Their Beneficial Effects on HaCaT Keratinocytes and in Silico Analysis on Tyrosinase. Chemistry & biodiversity. Truy cập ngày 13 tháng 02 năm 2025.