Keo nước hoa (Keo ta - Vachellia farnesiana (L.) Wight & Arn.)

Keo nước hoa là cây nhỏ, chiều cao từ 2 đến 6m, đôi khi có gai trên thân. Cây thường được trồng làm cây cảnh, cây bóng mát, hoặc để khai thác hoa sản xuất nước hoa, vỏ cây để chiết xuất tanin dùng trong thuộc da. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên gọi: Keo nước hoa, keo ta, mân côi, mak ku kong, kum tai (Lào), sambor meas (Campuchia), cassie du Levant.

Tên khoa học: Vachellia farnesiana (L.) Wight & ARN.

Tên đồng nghĩa: Acacia farnesiana (L.) Willd., Mimosa farnesiana L.

Thuộc họ Fabaceae (Đậu)

1 Đặc điểm thực vật

Keo nước hoa là cây nhỏ, chiều cao từ 2 đến 6m, đôi khi có gai trên thân. Lá cây thuộc loại kép hai lần, mọc thưa, với hai lá kép biến đổi thành gai. Cuống lá chung dài từ 4-6cm, có một hạch nhỏ nổi bật cách đầu cuống khoảng 5mm. Lá chét gồm 6 đôi cuống phụ, mỗi cuống mang 14 đôi lá chét thuôn dài, kích thước từ 4-7mm chiều dài và 1,5-2mm chiều rộng.

Cụm hoa hình đầu, màu vàng tươi rực rỡ, có bao tổng, tỏa hương thơm ngát. Quả mọc thành chùm từ 2 đến 10 quả trên cùng một cuống, hình trụ, có thể thẳng hoặc cong, bề mặt nhẵn, khi chín chuyển màu nâu đen nhạt. Quả dài từ 5-7mm, dày 10-13mm, chứa từ 10 hạt trở lên. Hạt có hình bầu dục, dẹt, rất cứng, màu nâu, được bao quanh bởi một lớp cơm màu trắng nhạt. Hoa nở vào tháng 3-4, quả chín vào tháng 6.

2 Phân bố, thu hái và chế biến

Loài cây này có nguồn gốc từ đảo Haiti, phía đông Cuba, nhưng hiện được trồng phổ biến tại nhiều vùng nhiệt đới. Cây thường được trồng làm cây cảnh, cây bóng mát, hoặc để khai thác hoa sản xuất nước hoa, vỏ cây để chiết xuất tanin dùng trong thuộc da.

Tại Việt Nam, cây keo nước hoa xuất hiện ở một số khu vực, bao gồm cả quanh Hà Nội, nhưng sự phát triển còn hạn chế. Ngoài ra, cây còn có thể tiết ra một loại chất keo có tính chất tương tự gôm Arabic, được sử dụng trong các ứng dụng công nghiệp.

3 Thành phần hóa học

Vỏ cây: Chứa hàm lượng tanin cao (30-40%), thuộc loại tanin catechic, thường được sử dụng trong quá trình thuộc da mềm.

Hoa: Chứa tinh dầu mang hương hoa tím và hoa cam. Các thành phần chính trong tinh dầu là farnesol và Methyl Salicylate.

Chất gôm: Trong điều kiện thích hợp, cây tiết ra chất gôm có thể thay thế gôm Arabic.

Cây Keo nước hoa (Vachellia farnesiana) chứa nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học quan trọng, trong đó đặc biệt là các polyphenol có tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ. Chiết xuất từ quả của cây Keo nước hoa đã được nghiên cứu và phân tích bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC), xác định được hai hợp chất chính là methyl gallate và naringenin.

3.1 Methyl gallate

Là một polyphenol đơn giản thuộc nhóm axit phenolic.

Trong chiết xuất từ quả Keo nước hoa, methyl gallate chiếm khoảng 62,85 mg/g.

Hợp chất này có đặc tính chống oxy hóa mạnh, giúp trung hòa các gốc tự do và bảo vệ tế bào khỏi tổn thương oxy hóa.

Ngoài ra, methyl gallate còn có tác dụng kháng khuẩn, đặc biệt là với các vi khuẩn gây bệnh đường ruột như Vibrio cholerae (vi khuẩn gây bệnh tả).

3.2 Naringenin

Là một Flavonoid có mặt với hàm lượng 26,30 mg/g trong chiết xuất polyphenol từ Keo nước hoa.

Naringenin có tác dụng chống viêm, chống oxy hóa, đồng thời giúp điều hòa chuyển hóa lipid và Glucose trong cơ thể.

Hợp chất này cũng có khả năng cải thiện chức năng ty thể, thúc đẩy quá trình đốt cháy chất béo trong cơ bắp và gan.

4 Tác dụng dược lý 

Nhiều nghiên cứu thực nghiệm trên động vật và tế bào đã chứng minh rằng chiết xuất từ cây Keo nước hoa mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt trong các lĩnh vực chống oxy hóa, chống viêm, điều hòa miễn dịch, bảo vệ gan, thận, cải thiện chuyển hóa và kiểm soát vi khuẩn đường ruột.

4.1 Chống oxy hóa và chống viêm

Polyphenol trong Keo nước hoa giúp trung hòa gốc tự do, giảm stress oxy hóa trong cơ thể.

Naringenin và methyl gallate có tác dụng ức chế các enzyme gây viêm, từ đó làm giảm tổn thương ở gan, cơ và mô mỡ.

Điều này đặc biệt quan trọng trong việc ngăn ngừa các bệnh mạn tính như béo phì, tiểu đường, tim mạch​.

4.2 Bảo vệ thận và gan

Trong thí nghiệm trên chuột, khi sử dụng chiết xuất từ Keo nước hoa, tổn thương thận do chế độ ăn giàu chất béo đã được cải thiện đáng kể.

Cụ thể, việc tiêu thụ Keo nước hoa giúp giảm phì đại cầu thận, giảm dày màng đáy cầu thận và giảm viêm mô thận​.

Đồng thời, nó cũng giúp giảm tích tụ mỡ trong gan, từ đó bảo vệ gan khỏi nguy cơ gan nhiễm mỡ và tổn thương tế bào gan​.

4.3 Điều hòa miễn dịch và kiểm soát viêm hệ thống

Khi tiêu thụ chiết xuất từ Keo nước hoa, các nghiên cứu cho thấy sự giảm đáng kể số lượng tế bào miễn dịch gây viêm như Th1, Th2 và Th17, đồng thời tăng cường các tế bào miễn dịch có lợi như Treg​.

Điều này giúp điều hòa hệ miễn dịch, giảm viêm mạn tính, có lợi trong các bệnh như béo phì, tiểu đường type 2 và bệnh tự miễn.

4.4 Hỗ trợ kiểm soát cân nặng và cải thiện chuyển hóa

Khi bổ sung Keo nước hoa vào chế độ ăn giàu chất béo, chuột thí nghiệm không tăng cân nhiều như nhóm không dùng.

Chiết xuất này giúp cải thiện độ nhạy insulin, giảm kháng Insulin và cải thiện quá trình chuyển hóa đường huyết.

Hơn nữa, nó tăng cường hoạt động ty thể trong cơ xương, giúp tăng tiêu hao năng lượng và đốt cháy chất béo hiệu quả hơn​.

4.5 Ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật đường ruột (prebiotic tự nhiên)

Chiết xuất từ Keo nước hoa có khả năng điều chỉnh hệ vi khuẩn đường ruột, làm tăng vi khuẩn có lợi như Bifidobacterium spp. và Lactobacillus spp., đồng thời giảm vi khuẩn có hại như Enterobacteriales​.

Sự thay đổi này giúp cải thiện sức khỏe đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa và giảm nguy cơ viêm nhiễm.

4.6 Kháng khuẩn và chống nhiễm trùng

Methyl gallate trong Keo nước hoa đã được chứng minh có tác dụng kháng khuẩn mạnh đối với Mycobacterium tuberculosis (vi khuẩn lao) và Vibrio cholerae (vi khuẩn tả)​.

Ngoài ra, chiết xuất từ cây cũng có khả năng ức chế sự phát triển của một số vi khuẩn Gram dương và Gram âm, góp phần bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng.

Cây Keo nước hoa (Vachellia farnesiana) không chỉ là một nguồn polyphenol dồi dào mà còn có nhiều lợi ích cho sức khỏe. Các nghiên cứu đã chứng minh chiết xuất từ quả của cây có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm, bảo vệ gan thận, cải thiện chuyển hóa, hỗ trợ miễn dịch, điều chỉnh hệ vi sinh vật đường ruột và kháng khuẩn.

Với những tác dụng dược lý đa dạng như vậy, Keo nước hoa có tiềm năng lớn trong lĩnh vực y học cổ truyền và dược phẩm hiện đại, đặc biệt trong phòng ngừa và hỗ trợ điều trị các bệnh béo phì, tiểu đường, rối loạn chuyển hóa và bệnh viêm mạn tính.

5 Công dụng và cách sử dụng

5.1 Dược liệu

Vỏ cây: Nhờ hàm lượng tanin cao, có tính chất săn se, được dùng sắc nước để rửa, thụt chữa các bệnh như khí hư và bạch đới.

Lá: Lá tươi giã nát hoặc sắc lấy nước dùng rửa vết thương, vết loét. Bã lá được sử dụng để đắp trực tiếp lên vùng tổn thương.

5.2 Công nghiệp

Hoa: Được sử dụng để cất tinh dầu làm nguyên liệu trong ngành sản xuất nước hoa.

Vỏ cây: Là nguyên liệu sản xuất tanin, đặc biệt để thuộc da mềm.

6 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Keo nước hoa trang 135-136. Truy cập ngày 14 tháng 02 năm 2025.
2. Tác giả Claudia Delgadillo-Puga và cộng sự (đăng 28 tháng 4 năm 2023). Vachellia farnesiana Pods or a Polyphenolic Extract Derived from Them Exert Immunomodulatory, Metabolic, Renoprotective, and Prebiotic Effects in Mice Fed a High-Fat Diet. International journal of molecular sciences. Truy cập ngày 14 tháng 02 năm 2025.