Keo lá me (Acacia concinna)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Acacia concinna

Tên gọi khác: Keo đẹp.

Họ thực vật: Fabaceae (Đậu).

1.1 Đặc điểm thực vật

Keo lá me, còn được biết đến với tên gọi keo đẹp, là một loài thực vật thuộc họ Đậu (Fabaceae). Đây là cây thân leo cỡ trung bình, có đặc điểm nhận dạng là các cành mang gai nhỏ cong. Lá kép lông chim, mang từ 5 đến 10 cặp lá phụ, dài khoảng 3-9 cm. Trên mỗi lá phụ lại chia thành 10-35 lá chét nhỏ có hình dạng hơi phẳng, không cân xứng, bề mặt có thể trơn hoặc phủ một lớp lông tơ mịn. Cuống lá dài từ 2 đến 5 cm, với một tuyến rõ nằm ở phần trên. Lá kèm có hình tim, cao chừng 3-5 mm.

Cụm hoa mọc thành chùm dài, có thể lên đến 13 cm. Mỗi đầu hoa thường chụm từ 2 đến 4 bông; đài hoa cao khoảng 2-3 mm và không có lông, trong khi tràng hoa cao 3-4 mm. Nhị hoa rất nhiều. Bầu nhụy có thể có hoặc không có lông bao phủ. Quả của cây có hình dẹt và to, dài từ 10 đến 15cm, rộng khoảng 1,7-2,7 cm, khi khô thì trở nên nhăn và mịn. Hạt bên trong có dạng bầu dục hoặc tròn, kích thước dao động từ 5-10 mm chiều dài và 3-6,9 mm chiều rộng.

1.2 Thu hái và chế biến

Quả và lá là những phần được thu hái để làm dược liệu, được gọi là Fructus et Folium Acaciae Concinnae trong y học cổ truyền.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây thường sinh sống ở các khu vực ven rừng hoặc các khoảng trống trong rừng thứ sinh, ở độ cao có thể lên tới 1400 mét so với mực nước biển. Cây nở hoa vào khoảng tháng 3 đến tháng 4.

Phân bố: Loài cây này phân bố rộng tại Việt Nam, ghi nhận có mặt ở các tỉnh như Lào Cai, Lạng Sơn, Hà Nội, Ninh Bình và Lâm Đồng. Ngoài ra, cây còn xuất hiện ở nhiều quốc gia khác thuộc khu vực Nam và Đông Nam Á như Ấn Độ, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippines và cả New Guinea.

=>> Xem thêm: Cây Keo cao (Acacia catechu) trị ho lao ra máu, tiêu chảy, chảy máu cam

2 Thành phần hóa học

Thành phần chính trong cây bao gồm các hợp chất Saponin và alkaloid. Trong hạt cây, các nhà nghiên cứu đã phát hiện sự hiện diện của sapogenin, trong đó có β-amyrin - một hoạt chất có giá trị dược lý cao.

3 Tác dụng của cây Keo lá me

3.1 Chống ung thư

Ung thư trực tràng (CRC) là một trong những loại ung thư phổ biến nhất và là một trong những nguyên nhân gây tử vong do ung thư thường gặp nhất trên toàn cầu. Keo lá me là một loại cây thuốc và ăn được có nhiều đặc tính sinh học, bao gồm đặc tính chống ung thư. Nghiên cứu này nhằm mục đích tìm hiểu tác động của chiết xuất AC đối với quá trình gây apoptosis và các cơ chế cơ bản liên quan đến tác dụng này ở tế bào HCT116 ruột kết của người bị đột biến KRAS.

Kết quả của nghiên cứu chứng minh rằng chiết xuất từ cây Keo lá me có thể ức chế sự phát triển của tế bào ung thư thông qua stress ER do ROS gây ra liên quan đến apoptosis và điều chỉnh các con đường truyền tín hiệu MAPK, PI3K/Akt và Wnt/β-catenin trong tế bào HCT116. Do đó, chiết xuất từ cây Keo lá me có thể là ứng cử viên mới cho các nguồn tài nguyên chống ung thư tự nhiên để điều trị ung thư ruột kết.

3.2 Chống béo phì

Keo lá me là một loại cây thuốc có nguồn gốc chủ yếu từ Đông Nam Á. Vỏ quả của cây Keo lá me có tiềm năng dùng để điều trị hoặc ngăn ngừa béo phì. Tuy nhiên, các đặc tính dược liệu này vẫn chưa được nghiên cứu chi tiết. Một nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định các hợp chất chống béo phì trong vỏ quả của cây Keo lá me. Phân tách sắc ký của chiết xuất vỏ quả được hướng dẫn bởi hoạt động ức chế lipase tuyến tụy đã dẫn đến việc phân lập saponin. Phân tích phân hủy của saponin cho thấy thành phần hóa học của chúng là axit axetic, monoterpen và năm loại đường (glucose, xylose, rhamnose, quinovose, arabinose).

Kết quả cho thấy, các saponin ức chế mạnh hoạt động của lipase tuyến tụy với IC50 là 7,9 μg/mL và làm giảm sự tích tụ lipid trong tế bào mỡ 3T3-L1 ở mức 6,3 μg/mL. Các saponin cũng làm tăng quá trình phân giải lipid của tế bào mỡ 3T3-L1 ở mức 3,1 hoặc 6,3 μg/mL bằng cách trung gian hoạt động của protein kinase A và các con đường kinase được điều hòa bởi tín hiệu ngoại bào, cho thấy cơ chế này chịu một phần trách nhiệm cho việc giảm hàm lượng lipid quan sát được trong tế bào mỡ.

Nghiên cứu cho thấy rằng, Keo lá me có thể trở thành một loại dược liệu có tác dụng chống béo phì để điều trị và phòng ngừa béo phì trong tương lai.

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

Tại một số vùng ở Việt Nam, lá non của cây có thể được dùng làm rau ăn. Quả thường được ngâm nước để sử dụng làm dầu gội, tương tự như Bồ Kết, giúp làm sạch tóc và da đầu.

Ở Ấn Độ, hạt cây được sử dụng với mục đích kích thích tiêu hóa như nhuận tràng, gây nôn, và hỗ trợ long đờm. Lá cây có tác dụng nhuận tràng nhẹ, thường được sử dụng trong các trường hợp rối loạn liên quan đến gan mật.

Tại Thái Lan, quả khô được dùng để làm thuốc tiêu đờm. Ngoài ra, người dân còn dùng chúng dưới dạng bột hoặc nước gội để làm sạch gàu và điều trị một số bệnh da liễu.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Keo lá me, trang 1194. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2025.
2. Tác giả Pornnapa Sitthisuk và cộng sự (Ngày đăng 1 tháng 11 năm 2024). Effect of Acacia concinna Extract on Apoptosis Induction Associated with Endoplasmic Reticulum Stress and Modulated Intracellular Signaling Pathway in Human Colon HCT116 Cancer Cells, PubMed. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2025.
3. Tác giả Zhao Zhuoyue và cộng sự (Ngày đăng tháng 9 năm 2021). Saponins are responsible for the anti-obesogenic activity of Acacia concinna, Pubmed. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2025.