Keo cao (Acacia catechu)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Acacia catechu 

Tên đồng nghĩa: Senegalia catechu

Họ thực vật: Fabaceae (Đậu).

1.1 Đặc điểm thực vật

Cây keo cao là một loài thân gỗ nhỏ có nguồn gốc từ Ấn Độ. Đặc điểm nhận dạng bao gồm cành không có lông và các lá kèm biến đổi thành gai nhỏ. Lá kép lông chim, dài khoảng 3,5-4,5 cm; cuống lá có tuyến ở phần gần phía trên. Lá chét nhỏ, có hình dáng hơi cong và không đối xứng, kích thước vào khoảng 3,5 x 0,7 mm, gân lá mờ nhạt và bề mặt không có lông.

Hoa mọc thành cụm ở nách lá, chiều dài bông lớn hơn cuống; hoa có màu trắng. Quả dạng dẹt, thon dài, khi chín có màu nâu sẫm; bên trong chứa hạt hình thấu kính, có đường kính khoảng 8mm, màu nâu.

1.2 Thu hái và chế biến

Phần vỏ thân (cortex) là thành phần chính được sử dụng, ngoài ra còn dùng cành nhỏ, thậm chí là gỗ trong một số trường hợp.

1.3 Đặc điểm phân bố

Keo cao thường được trồng trong điều kiện khí hậu nhiệt đới và đã được ghi nhận có mặt tại Thảo Cầm Viên, TP. Hồ Chí Minh. Cây vốn có nguồn gốc từ tiểu lục địa Ấn Độ và được du nhập vào Đông Nam Á để làm nguyên liệu dược liệu và nhuộm vải.

=>> Xem thêm: Cây Đậu Rồng (Đậu Khế, Đỗ Khế, Đậu Vuông, Đậu Xương Rồng - Psophocarpus tetragonolobus) ăn sống được không?

2 Thành phần hóa học

Keo cao chứa một số hợp chất hóa học đặc trưng. Gôm từ cây bao gồm D-galactose (9 phần), L-arabinose (4 phần), D-rhamnose (3 phần) và L-glucuronic acid (3 phần). Khi bị thủy phân, gôm tiết ra acid aldobiuronic, hợp chất này còn được gọi là 6-D-glucuronoside-D-galactose.

Nhựa gọi là “cachou” chứa khoảng 10-12% flavon-3-ols như catechol và epicatechol, cùng với 25-30% tanin có tính đông đặc và một số gôm. Vỏ cây chứa catechin, catechutannic acid và các tanin khác. Gỗ của cây chứa nhiều dạng catechin, bao gồm α-, β- và γ-catechin, cũng như l-epicatechin.

Các hợp chất hóa học thực vật chính trong cây Keo cao là axit protocatechuic, taxifolin, epicatechin, epigallocatechin, catechin, epicatechin gallate, procyanidin, phloroglucin, axit aldobiuronic, axit gallic, D-galactose, afzelchin gum, L-arabinose, D-rhamnose và quercetin. Toàn bộ cây A. catechu sở hữu nhiều tiềm năng dược liệu toàn diện như đặc tính kháng khuẩn, chống tiêu chảy, giảm đau, chống tăng lipid máu, chống loét, chống oxy hóa, chống đái tháo đường, chống tăng sinh, tan máu và chống viêm do có các hợp chất hoạt tính sinh học như Flavonoid, alcaloid và tanin.

3 Tác dụng của cây Keo cao

3.1 Điều hòa miễn dịch

Một nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá tác dụng điều hòa miễn dịch của chiết xuất gỗ lõi của cây Keo cao ở chuột bạch Thụy Sĩ.

Hoạt động điều hòa miễn dịch trong cơ thể sống được phân tích bằng hiệu giá kháng thể ngưng kết hồng cầu (HA), xét nghiệm tế bào hình thành mảng bám và quá mẫn cảm loại chậm (DTH). Tiềm năng điều hòa miễn dịch trong ống nghiệm của các chất chiết xuất được nghiên cứu bằng cách sử dụng đại thực bào phúc mạc và tế bào lách từ chuột. Tác dụng của các chất chiết xuất đối với hoạt động thực bào của đại thực bào được phân tích bằng xét nghiệm khử nitroblue tetrazolium (NBT) và xét nghiệm enzyme lysosome tế bào. Hoạt động chống viêm được nghiên cứu bằng xét nghiệm oxit nitric (NO) và sản xuất TNF-α và IL-10.

Nghiên cứu đã chỉ ra tác dụng điều hòa miễn dịch của chiết xuất từ cây Keo cao đối với chức năng miễn dịch dịch thể, miễn dịch qua trung gian tế bào và miễn dịch không đặc hiệu.

3.2 Bảo vệ thần kinh

Căng thẳng oxy hóa (OS) và sự tạo ra các loại oxy phản ứng (ROS) và tình trạng viêm đóng vai trò quan trọng trong quá trình mất tế bào thần kinh xảy ra trong quá trình khởi phát các bệnh thoái hóa thần kinh.

Chiết xuất gỗ lõi Acacia catechu Willd. (AC), đã được đặc trưng bởi hàm lượng catechin cao với khả năng chống oxy hóa tiềm năng. Các nhà khoa học đã thực hiện một nghiên cứu nhằm đánh giá khả năng bảo vệ thần kinh của cây Keo cao ở cả tế bào nguyên bào thần kinh SH-SY5Y ở người và lát cắt não chuột được xử lý bằng hydro peroxide.

Kết quả cho thấy, Keo cao là một chất bổ sung dinh dưỡng hữu ích trong việc ngăn ngừa các bệnh thoái hóa thần kinh.

3.3 Đặc tính chữa lành vết thương

Vỏ cây Keo cao theo truyền thống được sử dụng để điều trị bệnh tiểu đường và vết thương. Do đó, một nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá tiềm năng chữa lành vết thương của chiết xuất cồn của cây Keo cao ở chuột mắc bệnh tiểu đường do streptozotocin gây ra.

Kết quả cho thấy rằng, Keo cao đem lại hiệu quả trong việc chữa lành vết thương do tiểu đường khi nghiên cứu trên chuột thí nghiệm.

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Dược liệu có vị đắng, chát, hơi hàn. Trong y học cổ truyền, chế phẩm từ keo cao - thường gọi là "Nhi trà cao" - được sử dụng với các công dụng như cầm máu, giảm đau, sinh cơ, làm mát cơ thể, sinh tân dịch và long đờm.

4.2 Công dụng

Phần vỏ thường được dùng để nhai cùng trầu hoặc làm chất nhuộm tự nhiên. Trong y học dân gian Thái Lan, gỗ cây được dùng điều trị tiêu chảy và làm thuốc bôi ngoài để chữa lành vết thương, cũng như điều trị các bệnh lý ngoài da.

Ở Trung Quốc, "Nhi trà cao" được dùng để điều trị các rối loạn tiêu hóa ở trẻ nhỏ do ngộ độc, lỵ, ho lao kèm ho ra máu, thổ huyết, chảy máu cam, chấn thương gây xuất huyết, bỏng nhiệt, viêm miệng, loét cổ tử cung, mụn nhọt và chàm mạn tính (eczema), cũng như phù nề (thủy thũng do thấp nhiệt).

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Keo cao, trang 1192. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2025.
2. Tác giả Monika Kumari và cộng sự (Ngày đăng 14 tháng 11 năm 2022). Acacia catechu (L.f.) Willd.: A Review on Bioactive Compounds and Their Health Promoting Functionalities, PubMed. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2025.
3. Tác giả MA Sunil và cộng sự (Ngày đăng tháng 8 năm 2018). Immunomodulatory activities of Acacia catechu, a traditional thirst quencher of South India, PubMed. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2025.
4. Tác giả Elda Chiaino và cộng sự (Ngày đăng 29 tháng 12 năm 2021). Acacia catechu Willd. Extract Protects Neuronal Cells from Oxidative Stress-Induced Damage, Pubmed. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2025.
5. Tác giả Vinayak P Nakhate và cộng sự (Ngày đăng 31 tháng 5 năm 2023). Wound healing potential of Acacia catechu in streptozotocin-induced diabetic mice using in vivo and in silico approach, PubMed. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2025.